sobota, 8 września 2012

Ustrzyki Dolne



Ustrzyki Dolne

Państwo Polska
Województwo podkarpackie
Powiat bieszczadzki
Gmina Ustrzyki Dolne
gmina miejsko-wiejska
Burmistrz Henryk Ignacy Sułuja
Powierzchnia 16,79 km²
Wysokość 480 m n.p.m.
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
9349
558,4 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 13
Kod pocztowy 38-700 do 38-714
Tablice rejestracyjne RBI
Położenie na mapie Polski


Ustrzyki Dolne
49°26′N 22°36′E
TERC
(TERYT) 3182501084
Urząd miejski
ul. Kopernika 1
38-700 Ustrzyki Dolne
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Ustrzyki Dolne w Wikisłowniku
Strona internetowa


Centrum Ustrzyk Dolnych


Pomnik żołnierzy Wojska Polskiego poległych w latach 1945-1947, Ustrzyki Dolne


Biblioteka publiczna, dawniej synagoga (zbudowana ok. 1870)
Ustrzyki Dolne (ukr. Устрики Долішні, ros. Устрики Дольные) – miasto w woj. podkarpackim, siedziba powiatu bieszczadzkiego, położone nad rzeką Strwiąż. Jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Ustrzyki Dolne.
W latach 1944-1951 miasto należało do Związku Radzieckiego (znalazło się w Polsce w ramach umowy o zmianie granic). W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krośnieńskiego.
Leży na wysokości ok. 480 m n.p.m., na trasie małej i dużej pętli bieszczadzkiej.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 9349 mieszkańców[1].
Spis treści  [ukryj]
1 Historia
1.1 1772-1917
1.2 1918-1944
1.3 1944-1951
2 Porozumienia Rzeszowsko-Ustrzyckie
3 Zabytki
4 Turystyka, rekreacja, sport
4.1 Narciarstwo
4.2 Szlaki turystyczne
4.2.1 Szlaki spacerowe
4.2.2 Szlaki piesze
4.2.3 Szlaki drogowe
4.3 Sport
5 Synagogi
6 Współpraca międzynarodowa
7 Osoby związane z miastem
8 Honorowi obywatele
9 Zobacz też
10 Przypisy
11 Linki zewnętrzne
Historia[edytuj]


Ta sekcja od 2009-08 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
W 1497 r.[potrzebne źródło] król Jan Olbracht oddał okolice Ustrzyk Dolnych w dzierżawę Iwonii Janczonowiczowi herbu Przestrzał rodem z Siedmiogrodu, za zasługi położone w czasie wojny bukowińskiej. W 1509 r. Iwonia Unihowski herbu Przestrzał, protoplasta rodu Ustrzyckich, lokował wieś Ustrzyki, wtedy nazwaną Ustryk. Wioska leżała u zbiegu dwóch bezimiennych strumieni, a mieszkańcy nazywali ją po staropolsku US, czyli ujście, RZYK czyli rzeki – stąd nazwa wsi Ustrzyki, albo ujście rzeki. Od nazwy wsi ród Unihowskiego przyjął później miano Ustrzyckich. Emerykowi Ustrzyckiemu ok. 1505 r. nadano wójtostwo i ziemie Ustrzyk Dolnych, obejmujące miejscowości Jasień, Równia, Zamłynie, Strwiążyk i część Ustjanowej. W 1667 r. Maciej Stanisław Ustrzycki – sędzia sanocki, poseł na Sejm w roku 1670, komisarz (wyznaczony do monety srebrnej, ułożenia w swoich dobrach w roku 1676) – wystawił kościół farny w Jasieniu, co aprobowała Konstytucja w 1667 r.
W 1667 r. Sejm za zasługi i fundację kościoła w Jasieniu zezwolił Maciejowi Stanisławowi Ustrzyckiemu z Unichowa herbu Przestrzał na zamianę Ustrzyk Dolnych za Ustrzyki Górne. W 1670 r. zatwierdził przywilej król Jan Kazimierz i powstała tu gmina królewska i parafia. Ród Ustrzyckich staje się dziedzicem tych ziem. Majątek w rękach Ustrzyckich pozostał do połowy XVIII w., później przeszedł na własność Mniszchów, w XIX w. – Piaseckich i Laskowskich, w XX w. – Nanowskich. Stanisław Ossoliński (drugi syn Mikołaja, starosta piotrkowski, w 1680 r. podstoli lubelski, rotmistrz chorągwi koronnej, dziedzic Hussakowa) ożenił się z Anną Ustrzycką (Birecką; żoną kasztelana przemyskiego Mikołaja Ustrzyckiego zm. w 1693 r.), właścicielką Ustrzyk, która z kolei po jego śmierci, zaślubiła Siemianowskiego. W 1723 r. w wyniku działań kasztelana sanockiego – Klemensa Ustrzyckiego herbu Przestrzał, Ustrzyki Dolne uzyskały prawa miejskie.
W 1672 r., podczas ostatniego najazdu czambułów tatarskich Nuradyna-Soltana na Bieszczady, ordyńcy ograbili i spalili miejscowość, a mieszkańców uprowadzili na wschód do niewoli. W 1727 r., na mocy postanowienia króla Polski Augusta II Mocnego, Ustrzyki otrzymały prawa miejskie. W sierpniu 1769 r. w okolicach Ustrzyk Dolnych toczyły się walki konfederatów barskich przeciwko wojskom rosyjskim Drewicza. 8 sierpnia 1769 r. pod Hoszowem w bitwie z Rosjanami zostaje ranny Franciszek Pułaski komornik bielski, rotmistrz przemyski konfederacji barskiej (stryjeczny kuzyn Kazimierza Pułaskiego), którego przewieziono na zamek leski, a po śmierci 18 sierpnia 1769 r., pochowano go w kaplicy św. Antoniego, kościoła pw. Nawiedzenia NMP w Lesku, gdzie znajduje się jego epitafium.
1772-1917[edytuj]
W 1846 r. mieszkańcy Ustrzyk i okolic aktywnie uczestniczyli w powstaniu krakowskim przeciw zaborcy. 21 lutego 1846 r. powstańcy z południowej części obwodu sanockiego szli na północ w celu opanowania Sanoka trzema szlakami: z Cisnej przez Baligród, z Lutowisk oraz z Ustrzyk Dolnych i z Ustjanowej. W 1872 r. poprowadzono tędy strategiczną linię kolejową z Węgier do twierdzy Przemyśl zwaną Pierwszą Węgiersko-Galicyjską Koleją Żelazną. W okolicy został zapoczątkowany rozwój przemysłu naftowego.
W czasie I wojny światowej toczyły się tu walki między wojskami rosyjskimi i austriackimi. 4 września 1914 r. zatrzymał się tu owacyjnie witany polski Legion Wschodni złożony z 5 tys. legionistów, dowodzonych przez gen. Młota Fijałkowskiego, po czym pomaszerował do Sanoka, a następnie udał się pociągiem do Jasła. 21 września 1914 r. Rosjanie dotarli po walkach do Ustrzyk Dolnych. Z tych terenów wielu Polaków popierających Austrię trafiło do więzień lub na Syberię. 25 stycznia 1915 r. rozbita w bitwie pod Lutowiskami kawaleria rosyjska uciekła w popłochu przez Ustrzyki.
W czasie I wojny światowej, na przełomie 1914/1915, front dwukrotnie przeszedł przez te tereny niszcząc miasto.
1918-1944[edytuj]
W listopadzie 1918 r. miasto było świadkiem zwycięskiej potyczki opancerzonego pociągu „Kozak” pod dowództwem, wówczas porucznika, Stanisława Maczka z oddziałem Ukraińskiej Armii Halickiej. 6 grudnia 1918 r. Ukraińcy zaatakowali Ustrzyki Dolne, by odciąć od Polski załogę Lwowa. Na odsiecz miastu pośpieszył przybyły z Krakowa szwadron kawalerii (60 szabel), który uderzył na Równię i u zbiegu drogi w Hoszowczyku rozbił kolumnę ukraińską, biorąc 38 jeńców. 12 grudnia 1918 r. przez Ustrzyki przeszły polskie oddziały pod dowództwem płk. Henryka Minkiewicza (2 tys. piechoty, 10 dział i pociąg pancerny „Kozak”), rozwijając natarcie, odnosząc zwycięstwo nad Ukraińcami i śpiesząc na odsiecz Lwowa.
W czasie II wojny światowej walki obronne z nacierającymi wojskami hitlerowskimi toczyła 3 Brygada Górska dowodzona przez płk. Jana Kotowicza, wchodząca w skład grupy operacyjnej gen. bryg. Kazimierza Orlika-Łukoskiego. 9 września 1939 r. pod Uhercami została obsadzona przez żołnierzy batalionu Obrony Narodowej Sanok (pod dowódcą batalionu kpt. Tadeuszem Kuniewskim), zajmująca pozycję opóźniającą marsz Niemców na wschód. 10 września o godz. 11.00 batalion został zaatakowany przez niemiecką kolumnę zmotoryzowaną i po stoczeniu krótkiej walki, wycofał się. Pamiątką po tych walkach pozostały; znajdujące się na cmentarzu w Uhercach; cztery groby i krzyż z napisem: Tu leżą żołnierze walki wrześniowej 1939 roku; porucznik i ośmiu żołnierzy. 10-11 września 1939 r. wycofująca się 3 Brygada Górska, prowadziła walki pod Ustrzykami. 12 września 1939 r., gdy Niemcy wkroczyli do Ustrzyk, rozpoczęli aresztowania i wywózki do więzień. 28 września 1939 r., jeszcze w czasie kampanii wrześniowej, z miasta wycofały się oddziały niemieckie.
29 września 1939 r. miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. 22 października 1939 r. odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego Ukraińskiej SRR. 1 listopada 1939 r. na podstawie aktu rozbiorowego Polski (Paktu Ribbentrop-Mołotow) i na „prośbę” Zgromadzenia Narodowego Ukraińskiej SRR Rada Najwyższa ZSRR wydała ustawę o „włączeniu tych ziem” do Ukraińskiej SRR. Miasto oraz okolice weszły wówczas w skład obwodu drohobyckiego, a siedzibą rejonu zostały Ustrzyki Dolne. Jako język urzędowy wprowadzono ukraiński. Sowiecka okupacja pełna represji i wywózek na Syberię trwała w Ustrzykach do 27 czerwca 1941.
Ustrzyki Dolne zostały zajęte przez oddziały słowackie (Rýchla Skupina) 29 czerwca 1941 r.[2][3] Po 29 czerwca 1941 r. całe góry znalazły się pod okupacją niemiecką. W czasie wojny działały tu oddziały partyzantki AK OP-23 „KN-23” Placówka VIII Czarna z 3 plutonami. Dowodził nią Bolesław Rudziński. Działały też Bataliony Chłopskie oraz oddziały samoobrony. Niemcy w bramach ustrzyckich kamienic przeprowadzali rozstrzeliwanie ludności żydowskiej i romskiej. Podczas okupacji Ustrzyki Dolne zostały pozbawione statusu miasta[4]
1944-1951[edytuj]
18 września 1944 roku, po walkach z Niemcami, wkroczyły tu oddziały sowieckie[5], aresztujące polskich partyzantów oraz przeprowadzające wywózki na Syberię. Po II wojnie światowej miasto znalazło się w ZSRR, gdzie zostało pozbawione praw miejskich. W czerwcu 1946 roku wysiedlano Polaków z Ustrzyk Dolnych i przyległych miejscowości, a następnie wywieziono pociągiem towarowym do Polski.
W składzie Ukraińskiej SRR Ustrzyki pozostawały jeszcze od lipca 1944 do 15 lutego 1951 r.
W ramach korekty granic Ustrzyki Dolne i okolice zostały przekazane Polsce w zamian za obfitujący w złoża węgla rejon Sokala. W 1951 powróciło do Polski na podstawie umowy o zmianie granic, pozostając miastem (oficjalnie od 1952 r.). W Polsce owa doraźna utrata praw miejskich nie jest uwzględniana.[potrzebne źródło]
Porozumienia Rzeszowsko-Ustrzyckie[edytuj]

W Ustrzykach Dolnych rozpoczął się na początku 1981 r. strajk rolników trwający przez 50 dni.
W nocy z 18 na 19 lutego 1981 r. w Ustrzykach Dolnych i 20 lutego 1981 r. w Rzeszowie po 50 dniach ogólnopolskiego strajku robotniczo-chłopskiego, pomimo usilnych prób jego rozbicia i oddziaływania na jego przebieg przez Służbę Bezpieczeństwa PRL w ramach akcji KRET, i przeniesienia się strajkujących do Rzeszowa, podpisano Porozumienia Rzeszowsko-Ustrzyckie.
Po podpisaniu porozumień Przewodniczący Komitetu Strajkowego Jan Kułaj powiedział: Chłopi, Polska nasza!
Sygnowali je przedstawiciele Komisji Rządowej, Komitetu Strajkowego, który działał w imieniu Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych oraz przedstawiciele MZK NSZZ „Solidarność” w Rzeszowie i Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność”. Strajk wspierali członkowie NSZZ „Solidarność”, mieszkańcy różnych miast oraz rolnicy z całego kraju oraz kapłani i Rada Główna Episkopatu Polski.
Jeden z głównych rolniczych postulatów dotyczył rejestracji NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”. Nastąpiła ona dopiero w 12 maja 1981 roku. Jednak rzeszowsko-ustrzyckie strajki zdecydowanie to przyspieszyły, a ponadto zmusiły władzę, m.in. do zagwarantowania nienaruszalności chłopskiej własności i wolności w obrocie ziemią, zrównania praw rolników indywidualnych z prawami gospodarstw państwowych, zrównania praw socjalnych mieszkańców wsi i miast, korzystnych zmian w oświacie na wsi oraz uznania praw religijnych, wydawania zezwoleń na budowę kościołów i zapewnienia opieki duszpasterskiej w wojsku.
Porozumienia Rzeszowsko-Ustrzyckie zwane Konstytucją Polskiej Wsi podpisali m.in.: w imieniu strony rządowej – wiceminister rolnictwa Andrzej Kacała, w imieniu strony społecznej: Józef Ślisz, Jan Kułaj, Władysław Żabiński (przedstawiciele rolników), Antoni Kopaczewski (przewodniczący Regionu NSZZ „Solidarność” w Rzeszowie) oraz Lech Wałęsa i Bogdan Lis (za Krajową Komisję Porozumiewawczą NSZZ „Solidarność”).
Zabytki[edytuj]

Neogotycki kościół rzymskokatolicki z lat 1909-1911 pw. Matki Boskiej Królowej Polski wraz z ikoną Matki Boskiej z Dzieciątkiem z II poł. XVII wieku.
Murowana cerkiew greckokatolicka z 1874 r.
Murowana dawna cerkiew na Strwiążku z 1831 r.
Budynek byłej synagogi z ok. 1870 r. oraz stary cmentarz żydowski (założony w XVIII wieku).
Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP (sanktuarium Matki Boskiej Bieszczadzkiej) z 1743 r. oraz cmentarz rzymskokatolicki z końca XIX wieku.
Stacja kolejowa z 1872 r.
Turystyka, rekreacja, sport[edytuj]

Narciarstwo[edytuj]
Ustrzyki Dolne mają najbardziej[6] rozbudowaną infrastrukturę narciarską na Podkarpaciu, dlatego nazywane są często zimową stolicą[7] tego województwa.
W promieniu kilku kilometrów od centrum miasta znajdują się:
Stacja Narciarska Gromadzyń
Stacja Narciarska Laworta
wyciągi orczykowe na Małym Królu: o długości 450 m („Olimp”) oraz o długości 200 m
trasy biegowe na górze Żuków posiadające homologację FIS o łącznej długości ok. 10 km
Na terenie miasta znajduje się kompleks basenowo-rekreacyjny z krytą pływalnią.
Dużą atrakcją jest znajdujące się w Ustrzykach Dolnych muzeum Bieszczadzkiego Parku Narodowego wybudowane na początku lat 70. XX wieku – jest ono jednym z największych muzeów przyrodniczych w kraju.
Szlaki turystyczne[edytuj]
Szlaki spacerowe[edytuj]
 – ze stacji PKP, przez szczyty Kiń i Orlik do Jasienia,
 – z Rynku, przez szczyt Małego Króla, źródła Strwiąża, Kamienną Lawortę do Rynku,
 – ze stacji PKP, przez szczyt Gromadzyń, sanktuarium w Jasieniu do stacji PKP,
 – ze szczytu Małego Króla na szczyt Kamiennej Laworty,
 – z Rynku na cmentarz żydowski.
Szlaki piesze[edytuj]
 – niebieski szlak turystyczny Rzeszów - Grybów.
Szlaki drogowe[edytuj]
Szlak architektury drewnianej – trasa III i trasa III A.
Sport[edytuj]
Bieszczady Ustrzyki Dolne – klub piłkarski.
Synagogi[edytuj]

Synagoga w Ustrzykach Dolnych,
Synagoga Stara w Ustrzykach Dolnych (bejt ha-midrasz),
Synagoga Nowa w Ustrzykach Dolnych (bejt ha-midrasz),
Synagoga Sadigorer w Ustrzykach Dolnych,
Synagoga chasydów z Bełza w Ustrzykach Dolnych,
Synagoga Jad Charucim w Ustrzykach Dolnych.
Współpraca międzynarodowa[edytuj]


Ta sekcja od 2011-10 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
Miasta i gminy partnerskie:
 Sambor
 Giraltovce
 Zamárdi
Osoby związane z miastem[edytuj]


Ta sekcja wymaga określenia jasnych kryteriów wyboru.
Kryteria powinny być poparte źródłami, nie mogą naruszać zasady neutralnego punktu widzenia, należy też unikać próżnych wyrażeń takich jak "znani", "najlepsi" itd. Kryteria możesz omówić w dyskusji artykułu.
Zobacz też: Zasady tworzenia list.
Bogdan Augustyn
Maciej Augustyn
Eugeniusz Olejarczyk
Maciej Stanisław Ustrzycki
Honorowi obywatele[edytuj]

Marajke van den Bout
Mieczysław Hampel
Stanisław Ponichtera
Lech Wałęsa
Eugeniusz Waniek
Zobacz też[edytuj]

gmina Jasień,
korekty granic Polski od 1945 roku,
Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna,
powiat bieszczadzki,
powiat ustrzycki,
Wolna Republika Bieszczad.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1