Chełmno

Chełmno

Państwo Polska
Województwo kujawsko-pomorskie
Powiat chełmiński
Gmina gmina miejska
Prawa miejskie 1233 (odnowione 1251)
Burmistrz Mariusz Arkadiusz Kędzierski
Powierzchnia 13,86 km²
Wysokość 75 m n.p.m.
Ludność (2012)
• liczba
• gęstość
19 583▼
1 412 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 56
Kod pocztowy 86-200
Tablice rejestracyjne CCH
Położenie na mapie Polski


Chełmno
53°21′57″N 18°25′22″E
TERC
(TERYT) 6040604011
Hasło promocyjne: Miasto zabytków i zakochanych
Urząd miejski
ul. Dworcowa 1
86-200 Chełmno
 Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Chełmno (łac. Culmen, niem.: Culm, Kulm) – miasto i gmina w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie chełmińskim w dolinie Dolnej Wisły, nad Wisłą i wpadającą do niej Frybą. Miasto leży 40 km na północ od Torunia i 30 km na zachód od Grudziądza. W pobliżu most przez Wisłę na trasie drogi krajowej nr 91. Historyczne centrum Chełmna leży na wysokiej skarpie odległej około 1,5 km od Wisły, pozostałe osiedla – głównie wielkopłytowe – na wschód i południe od niego. Miasto jest stolicą historyczno-geograficznego regionu ziemia chełmińska. Łącznie z Toruniem jest najstarszym miastem tego obszaru i jednocześnie w północnej Polsce (prawa miejskie – tzw. prawo chełmińskie, w 1233).
W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego.
Według danych GUS z 31 grudnia 2009[1] miasto liczyło 20 209 mieszkańców.
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Komunikacja
3 Demografia
4 Historia
4.1 Nazwa miasta
5 Zabytki[5]
6 Religia
7 Osoby urodzone w Chełmnie
8 Miasta partnerskie
9 Zobacz też
10 Przypisy
11 Bibliografia
Położenie[edytuj]

Według danych z 2002[2] Chełmno ma obszar 13,86 km², w tym: użytki rolne: 47%, użytki leśne 4%
Miasto stanowi 0,63% powierzchni powiatu.
Sąsiednie gminy: Chełmno, Kijewo Królewskie, Stolno, Świecie
Komunikacja[edytuj]

 Osobny artykuł: Chełmno (stacja kolejowa).
 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
Demografia[edytuj]

Dane z 30 czerwca 2004:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 20 583 100 10 799 52,5 9784 47,5
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 1 485,1 779,1 705,9
Historia[edytuj]

Nazwa miasta[edytuj]
Nazwy miejsc wyróżniających się z otaczającego krajobrazu posiadają od niepamiętnych czasów swoje nazwy. Nadwiślańskie wzgórze koło dzisiejszego miasta Chełmno miało taką starożytną nazwę Kulm pochodzenia skandynawskiego. Polska nazwa miasta wywodzi od słowa chełm, również oznaczającego "wzgórze"[3].
 Osobne artykuły: historia Chełmna i prawo chełmińskie.


Brama Grudziądzka – wejście do starego miasta od strony wschodniej
Chełmno już od wczesnego średniowiecza było grodem leżącym na liczącej co najmniej 2500 lat drodze, łączącej grody kultury łużyckiej (patrz również: Stara droga w Chełmży). Grodzisko kultury łużyckiej, znane jako Góra Świętego Wawrzyńca, zasiedlone potem przez Słowian, oraz cmentarzyska odkryte w pobliskim Kałdusie potwierdzają jego strategiczne położenie. Budowy katedry w tym miejscu, potwierdzona odkryciem pozostałości bazyliki romańskiej z XI w., mówi o nadzwyczajnej wadze grodu także w okresie wczesnopiastowskim. W XI wieku Piastowie założyli tu obronny gród wyznaczający prawdopodobnie północny punkt ówczesnej granicy ich państwa[4]. Miasto, przeniesione później na miejsce dzisiejszej wsi Starogród, w XI-XII w. pełniło funkcję grodu kasztelańskiego. W 1228 Zakon krzyżacki wybrał Chełmno na stolicę ziemi chełmińskiej, w latach 1230-1250 było ono głównym miastem zakonu i siedzibą I Komturii), a 1236-1251 siedzibą diecezji chełmińskiej. 28 grudnia 1233 łącznie z Toruniem otrzymało prawa miejskie (odnowione po pożarze w 1251), które stały się wzorem dla lokacji około 200 miast wschodniopomorskich i mazowieckich. W tym czasie miasto nosiło także przyjętą przez Niemców nazwę Kulm (łac. Culm).
W połowie XIII wieku przeniesione na obecne miejsce. Odtąd rozpoczął się największy rozwój miasta, które wstąpiło do Hanzy, jednak nie zyskało tak dużego znaczenia jak Toruń. Od 1466 na mocy II pokoju toruńskiego miasto pozostało w granicach Prus Królewskich. Od 1473 i ponownie, reaktywowane po upadku, od 1692, działała tutaj Akademia Chełmińska, szkoła średnia, która współpracowała z Akademią Krakowską. W XVIII w. Chełmno podupadło, w 1772 znalazło się w zaborze pruskim. Od 1806 w Księstwie Warszawskim, 1815 w Prusach (Wlk. Ks. Poznańskie), 1817 w Prusach Zachodnich.


Centrum Chełmna. Widok na północną pierzeję rynku, wieżę ciśnień i dolinę Wisły


Kościół św. Jakuba i św. Mikołaja


Mury i baszta Prochowa
Zabytki[5][edytuj]

Chełmno jest wyjątkowo bogate w zabytki, zachowało się tutaj pięć (spośród siedmiu niegdyś istniejących) gotyckich kościołów, prawie nienaruszony średniowieczny układ urbanistyczny oraz prawie cały obwód murów miejskich, renesansowy ratusz, a także wiele kamienic z XVIII-XIX wieku.
Układ urbanistyczny pochodzi prawdopodobnie z czasu drugiej lokacji, po 1251.
Dawna fara, parafialny kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, zajmujący południowy, narożny przyrynkowy blok zabudowy; zbudowano go prawdopodobnie w dwóch fazach w latach 1280-1320.
Renesansowy ratusz, przebudowany z gotyckiego XIII-wiecznego w latach 1567-72 i 1584-96, z rozbudowaną attyką, jeden z najcenniejszych zabytków renesansu w północnej Polsce.
Pofranciszkański kościół św. Jakuba i Mikołaja, trójnawowy z prostokątnym prezbiterium, budowany od końca XIII do 1. ćwierci XIV w.
Podominikański kościół św. ap. Piotra i Pawła, gotycki, pierwotnie dwunawowy, przebudowany w XIV w. na trójnawowy (z bardzo wąską nawą północną), a następnie zbarokizowany w XVIII w. W pierwotnej postaci zachowało się prezbiterium.
Zespół klasztorny ss. Miłosierdzia, dawniej cysterek, następnie benedyktynek: kościół śś. Jana Chrzciciela i Ewangelisty, z bogatym wyposażeniem wnętrza z przełomu XVI/XVII w. i XVIII w.; klasztor zbudowany od 3. ćwierci XIII do początku XIV w., przebudowany na przełomie XVI i XVII w. i w stylu neogotyckim w XIX i XX w., do najstarszych elementów należy tzw. wieża Mestwina, prawdopodobnie dawna strażnica krzyżacka z pierwszej połowy XIII w.; na terenie klasztoru znajduje się również dawna brama Merseburska.
Kościół pw. Świętego Ducha, zbudowany w latach 1280-1290, ceglany o drewnianym sklepieniu kolebkowym, pierwotnie kościół szpitalny.
Kaplica św. Marcina.
Brama Grudziądzka z końca XIII w., z dobudowaną w XVII w. kaplicą (tzw. kaplica Na Bramce).
Prawie kompletny obwód murów miejskich z basztami (jedne z najdłuższych takich murów w Polsce).
Barokowy budynek Akademii Chełmińskiej, przebudowany w XIX w.
Dawna poczta z 4.ćwierci XVII w., przebudowana w połowie XIX w. i w 1911
Klasycystyczna rogatka z ok. 1810
Arsenał z 1811, przebudowany w 1885
Kamienica Cywińskich, gotycka, z drugiej połowy XIII wieku, przebudowana w 1570 i ponownie w stylu klasycystycznym, z wmurowanymi w fasadzie fragmentami rzeźbiarskimi dwóch portali renesansowych.
Dawne koszary korpusu kadetów z 1776 (ul. 22 Stycznia 16) i szkoła kadetów.
Kamienica późnobarokowa z drugiej połowy XVIII w. przy ul. Grudziądzkiej 36.
Spichrze, m.in. spichrz szachulcowy z przełomu XVIII i XIX w. przy ul. Podmurnej 7.
Pozostałości twierdzy Chełmno na przedpolach miasta.
Zabytki Chełmna znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego.


Panorama starego miasta
Religia[edytuj]



Kościół pw. Świętego Ducha
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące Kościoły:
Kościół rzymskokatolicki
Parafia pw. Wniebowzięcia NMP – "Fara"
Parafia pw. św. Józefa – "Pallotyni"
Kościół pw. MB Częstochowskiej – "Garnizonowy"
Zgromadzenie Księży Misjonarzy
Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia Wincentego à Paulo
Zgromadzenie Sióstr Misjonarek Św. Rodziny
Protestantyzm
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
Zbór w Chełmnie
Kościół Zielonoświątkowy
Zbór w Chełmnie
Osoby urodzone w Chełmnie[edytuj]



Pomnik Ludwika Rydygiera, chirurga, który w 1880 r. przeprowadził w Chełmnie pierwszą w Polsce operację częściowego wycięcia żołądka.


Zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia
[Andrzej Trybusz]( ur. 1950) dr.n. medycznych, generał brygady, pełnił funkcje: Szefa Służby Zdrowia WP – od 12 stycznia 1998r., następnie objął stanowisko Szefa Zarządu Służby Zdrowia w Generalnym Zarządzie Logistyki P–4 (6 marca 2000r. do 3 grudnia 2001r.) oraz Pełnomocnika MON ds. Resortowej Opieki Zdrowotnej, Głównego Inspektora Sanitarnego kraju oraz od 2004r. Prezesa Zarządu Głównego PCK.
Brunon Bendig (1938-2006), bokser, medalista olimpijski z Rzymu 1960
Barbara Dziekan-Vajda (ur. 1951), aktorka
Joachim Grubich (ur. 1935), organista i profesor sztuki
gen. Heinz Guderian (1888-1954), twórca niemieckiej doktryny pancernej, autor książki "Achtung Panzer"
Mariusz Kałdowski (ur.1962), malarz, grafik
Marian Kałuski (ur. 1946), dziennikarz, pisarz i historyk
Czesław Koepke {ur. 1952), fizyk
Brygida Kürbis (1921-2001), historyk mediewista
Hermann Löns (1866-1914), powieściopisarz i dziennikarz
Wojciech Łożyński (1808-1884), filolog i pedagog
Małgorzata Maier (ur. 1966), uczestniczka pierwszej edycji Big Brothera
Grzegorz Mielcarski (ur. 1971), napastnik, reprezentant Polski, komentator meczów piłkarskich
Ewa Pobłocka (ur. 1957), pianistka, kameralistka i pedagog
Franciszek Raszeja (1896-1942), lekarz ortopeda
Leon Raszeja (1901-1939), prawnik
Maksymilian Raszeja (1889-1939), teolog
Kurt Schumacher (1895-1952), przywódca i jeden z założycieli Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD)
Jan Szupryczyński (ur. 1934), geograf i badacz krajów polarnych, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Andrzej Michał de Tchorzewski (ur. 1943), profesor, pedagog, rektor Akademii Bydgoskiej
Miasta partnerskie[edytuj]

 Hann. Münden[6]
Zobacz też[edytuj]


  W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Chełmno
Diecezja chełmińska
Synagoga w Chełmnie
Cmentarz żydowski w Chełmnie
Wieża Bismarcka w Chełmnie
Klub Sportowy LUKS Chełmno