Bisztynek

Bisztynek

Państwo Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat bartoszycki
Gmina Bisztynek
gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie 1385
Burmistrz Jan Wójcik
Powierzchnia 2,16 km²
Ludność (2008)
• liczba
• gęstość
2462[1]
1140 os./km²
Strefa numeracyjna
+48 89
Kod pocztowy 11-230
Tablice rejestracyjne NBA
Położenie na mapie Polski


Bisztynek
54°04′N 20°54′E
TERC
(TERYT) 6283601044
Urząd miejski
ul.  Kościuszki 2
11-230 Bisztynek
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Bisztynek w Wikisłowniku
Strona internetowa


Bisztynek


Głaz narzutowy o obwodzie 28m, tak zwany Diabelski Kamień"


Widok na starą zabudowę miejską
Bisztynek (niem. Bischofstein) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bisztynek. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.
Nazwa miasta wiąże się z największym głazem narzutowym na Warmii i Mazurach (niemiecka nazwa Bischofstein oznacza biskupi kamień). Kamień ten nazywany jest Diabelskim Kamieniem. Lokalny ośrodek usługowo-handlowy i turystyczny. Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 2555 mieszkańców. Bisztynek jest w sieci miast Cittaslow.

Spis treści  [ukryj]
1 Historia
2 Zabytki
3 Transport
4 Sport
5 Zobacz też
5.1 Bibliografia
6 Przypisy
7 Linki zewnętrzne
Historia[edytuj]

Bisztynek założony został najpierw jako wieś w 1346 na miejscu wcześniejszej osady pruskiej o nazwie Strowangen. Przez niemieckich kolonistów wieś nazwana została Schöneflys (Piękny Strumień). Wieś założona przez wójta krajowego Brunona Luta, lokowana na prawie chełmińskim na 66 włókach w dniu 21 listopada 1346 r. 6 włók wolnych od czynszu należało do zasadźcy - Jana z Rogoża. Wspomniany zasadźca miał także zezwolenie na wybudowanie młyna wodnego oraz do połowu ryb w stawie. Wolnizna dla osadników wynosiła 14 lat. Czynsz ustalono w wysokości połowy grzywny od włóki. Lokację potwierdził w 1349 biskup warmiński Herman. W dniu 30 kwietnia 1385 miasto lokował biskup warmiński Henryk Sorbom. W przywileju kolacyjnym uposażono kościół parafialny, konsekrowany w 1400 p.w. św. Marty. W 1364 r. ówczesny sołtys Piotr zbudował drugi młyn, służący do tłoczenia ojeju, na co uzyskał pozwolenie od biskupa Jana Stryprocka.
Bisztynek uzyskał prawa miejskie 30 kwietnia 1385 r., kiedy to biskup warmiński Henryk Sorbom nadał Jakubowi von Rosenau przywilej lokacyjny na założenie miasta na części gruntów wsi Strowangen. Miasto otrzymało 4 włoki, przeznaczone na zabudowę i ogrody. Dodatkowo Bisztynek otrzymał 30 włók we wsi Dąbrowa. Prawa miejskie Bisztynka w dniu 26 grudnia 1448 r. potwierdził biskup Franciszek Kuhschmalz. Wieś Strowangen stała się wsią miejską i z czasem stała się przedmieściem. Nazwa Bisztynek (Bisschofsteyn) po raz pierwszy została wymieniona w dokumencie lokacyjnym z 1448 r. W wieku XVIII nazwę zapisywano jako Bischoffstein a w XIX w. - Bischofstein. Polska nazwa Bisztynek powstała w czasie przynalezności Warmii do Rzeczypospolitej.
Miasto zniszczone zostało w 1414 r. w czasie wojny polsko-krzyżackiej, kolejny raz w latach 1454-1466 (wojna trzynastoletnia) i w 1479 w czasie tzw. wojny kleszej. W wyniku pokoju toruńskiego w 1466 r. miasto wraz z całą Warmią weszło w skład Królestwa Polskiego. Zniszczenia powodowały także pożary w latach: 1547, 1589, 1701. W roku 1568 biskup Stanisław Hozjusz przyznał miastu prawo odbywania dorocznych jarmarków. W roku 1735 Bisztynek zajęły wojska litewskie, opowiadające się za Stanisławem Leszczyńskim, a na miasto nałożono wysokie kontrybucje. Wskutek I rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 r. Bisztynek przeszedł pod władzę Prus.
Układ przestrzenny miasta był regularny z prostokątnym rynkiem, centralnie położonym. Prawdopodobnie trzy bramy: Jeziorańską, Lidzbarską i Reszelską wzniesiono przed wybudowaniem murów miejskich. W okresie nowożytnym Bisztynek należał do najlepiej prosperujących miast Warmii, a w niektórych dziedzinach konkurował nawet z Lidzbarkiem. Gotycki ratusz wzmiankowany był w 1568 r., rozbudowano w stylu barokowym. W XVII w. przy rynku znajdowały się domy podcieniowe. W XVIII wieku funkcjonował tu warsztat malarski, prowadzony najpierw przez ojca i syna Langhankich, później przez Karola Mosera.
Parafia w Bisztynku przed reformacją należała do archiprezbiteratu w Zyborku. Miasto miało mury obronne i trzy bramy miejskie: Zyborską, Lidzbarską i Reszelską. W roku 1796 w Bisztynku powstała gmina ewangelicka, która wybudowała sobie kościół w 1888 r. W czasie wojen napoleońskich do miasta dotarła zaraza.
Bisztynek wyzwolony został 31 stycznia 1945 roku. Największe straty poniósł w wyniku przejścia frontu zimą 1945 r. (zniszczenia sięgały 40% budynków mieszkalnych i 80% budynków użyteczności publicznej). W połowie miasto utraciło historyczna zabudowę, w tym najcenniejsze kamienice wokół rynku. W wyniku konferencji poczdamskiej Bisztynek przekazany został Polsce, zaś jego niemieckojęzyczna ludność wysiedlona. Środek miasta przez wiele lat nie był praktycznie zagospodarowany. Bisztynek od 1905 uzyskał połączenie kolejowe przez Sątopy-Samulewo, Reszel, z Kętrzynem. Szyny w 1945 r. wywiezione zostały na wschód. Obecnie do najważniejszych zabytków w Bisztynku należy XIV-wieczny kościół farny pw. św. Macieja i gotycka Brama Lidzbarska.
Zabytki[edytuj]

Kościół farny pw. św. Macieja Apostoła i Przenajdroższej Krwi Pana Jezusa
Pierwotnie kościół farny w Bisztynku miał być pw. św. Marty, ale biskup Sorbom zmienił tytuł przy konsekracji kościoła na św. Macieja Apostoła. W czasie mszy konsekracyjnej podczas podniesienia Hostii miały upaść na ołtarz krople krwi. Od tamtych czasów świątynia jest traktowana jako sanktuarium Krwi Chrystusa. Budowę gotyckiej świątyni uzupełniono wieżą wybudowaną w XVI w. Świątynia została rozbudowana w pierwszej połowie XVII w. Kościół po dobudowie nawy północnej konsekrował ponownie dnia 4 sierpnia 1748 biskup Adam Stanisław Grabowski. Po pożarze kościoła w 1770 r. i późniejszej odbudowie – w formie trójnawowej hali świątynię konsekrował 5 sierpnia 1781 biskup Karol Hohenzollern w obecności biskupa Ignacego Krasickiego. Obecnie świątynia jest trójnawową halą o ośmiu przęsłach w stylu późnego baroku. Ołtarz główny jest w stylu rokokowym, a wykonany został przez Chrystiana Bernarda Schmidta z Reszla. Dziełem tego samego artysty są ołtarze boczne kończące nawę południową i północną oraz ołtarze boczne przy czwartej parze filarów. W kościele znajduje się gotycka rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z II poł. XIV w. W ścianie północnej kościoła znajduje się kamienna tablica z herbem biskupa Szembeka z datą 1739. Z obrazów w kościele na uwagę zasługuje portret Ignacego Krasickiego oraz dziewięć obrazów Apostołów. Ozdobą obejścia kościelnego są rzeźby postaci (naturalnej wielkości) dwunastu Apostołów ustawione na otaczającym kościół murze.
Brama Lidzbarska
Brama Lidzbarska jest jedyną zachowaną bramą z niegdyś istniejących trzech bram miejskich w Bisztynku. Wybudowana została w latach 1481-1547. Brama ta ok. 1780 została obniżona i przebudowana w stylu barokowym. późnobarokowe szczyty są najprawdopodobniej projektu Ernesta Mazura.
Inne zabytki
kościół cmentarny pw. św. Michała z lat 1618-1632, z dobudowaną wieżą i zakrystią w 1892 r.
plebania pseudogotycka z końca XIX w.
kościół poewangelicki z II poł. XIX w. w odbudowie po zniszczeniach w 1945.
kamieniczki z XIX i XX w.
spichrz z XVIII wieku.
Transport[edytuj]

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
57 kierunek Bartoszyce-Bisztynek-Pułtusk
594 kierunek Reszel
Komunikację autobusową zapewniają przedsiębiorstwa PKS Bartoszyce, PKS Olsztyn, PKS Mrągowo, Veolia Kętrzyn, Bus-Kom Szczytno oraz przewoźnicy prywatni. Bisztynek posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Olsztynem, Gdańskiem, Bartoszycami, Mrągowem, Szczytnem, Biskupcem i Lidzbarkiem Warmińskim.
Sport[edytuj]

W Bisztynku działa Ludowy Klub Sportowy "Reduta"prowadzący sekcję piłki nożnej.
Data założenia - 12 lipca 1948
Barwy - biało-niebieskie
Adres - Al. Wojska Polskiego 7A, 11-230 Bisztynek
Stadion - pojemność 1000 (wszystkie siedzące), oświetlenie - brak, wymiary boiska - 105 na 67
Poziom rozgrywek - klasa A, grupa 1 warmińsko-mazurska
Najbardziej znani piłkarze - Łukasz Tumicz, Bogdan Pudlis
Zobacz też[edytuj]

Bisztynek (stacja kolejowa)
Cmentarz żydowski w Bisztynku
Bibliografia[edytuj]
Rzempołuch A., 1993. Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Agencja Wyd. "Remix", Olsztyn
Biskupiec. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn 1969, 368 str.