sobota, 29 września 2012

Bodzentyn


Bodzentyn

Państwo Polska
Województwo świętokrzyskie
Powiat kielecki
Gmina Bodzentyn
gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie 1355
Burmistrz Stanisław Marek Krak
Powierzchnia 8,65 km²
Ludność (2008)
• liczba
• gęstość
2228[1]
258 os./km²
Strefa numeracyjna
+48 41
Kod pocztowy 26-010
Położenie na mapie Polski


Bodzentyn
50°56′27″N 20°57′28″E
TERC
(TERYT) 3263404024
Urząd miejski
ul. Suchedniowska 3
26-010 Bodzentyn
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Bodzentyn w Wikisłowniku
Strona internetowa


Ruiny zamku


Kościół parafialny z 1440 r.


Kościół Świętego Ducha


Baszta miejska w pd części miasta w XIX w


Zabytkowa zagroda Czernikiewiczów z 1809 r.


Ruiny zamku
Bodzentyn – miasto w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim. Jest siedzibą miejsko-wiejskiej gminy Bodzentyn. Prawa miejskie w latach 1355-1870 i ponownie od 1994. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego.
Miejscowość jest siedzibą parafii św. Stanisława Męczennika. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii krakowskiej, diecezji kieleckiej, dekanatu bodzentyńskiego.
Jest ośrodkiem usługowym i krajoznawczym[2]. Położony w Górach Świętokrzyskich, u stóp Pasma Klonowskiego, nad Psarką (dorzecze Kamiennej). Znajduje się tu siedziba dyrekcji Świętokrzyskiego Parku Narodowego. W mieście działa Towarzystwo Przyjaciół Bodzentyna[2].
Bodzentyn jest lokalnym węzłem drogowym[2]. Krzyżują się tu drogi wojewódzkie nr 751 i 752.
Przez miasto przepływa niewielka rzeka Psarka, dopływ Świśliny.
Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 2271 mieszkańców.
Spis treści  [ukryj]
1 Historia
1.1 Początki
1.2 XV-XVII wiek
1.3 XVIII-XIX wiek
1.4 Wiek XX
1.5 Kalendarium
2 Nazwa
3 Zabytki
4 Turystyka
5 Przypisy
6 Bibliografia
7 Zobacz też
Historia[edytuj]

Początki[edytuj]
Bodzentyn powstał w 1355 na gruntach Tarczka, który w XII i XIII wieku był ośrodkiem posiadłości biskupich. Przywilej na założenie miasta na prawie magdeburskim biskup Bodzanta otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego. Miasto stało się ośrodkiem klucza majątkowego biskupów krakowskich[3].
W 1365 biskup Florian z Mokrska wzniósł tu zamek oraz otoczył miasto obronnymi murami[3]. W 1380 Jan Radlica ufundował w Bodzentynie kościół pod wezwaniem św. Krzyża. W 1410 zatrzymał się tu król Władysław Jagiełło, wyprawiający się na Krzyżaków. Król przyjechał tutaj 19 czerwca z Łysej Góry i przez dwa dni przebywał na dworze biskupim, przyjmując posłów od książąt pomorskich[4]. Niedługo później miasto zniszczył pożar. Z tego powodu w 1413 biskup Wojciech Jastrzębiec wyjednał od Jagiełły nowy przywilej, w którym król potwierdził prawo magdeburskie[4].
W 1412 Piotr Wysz rozszerzył posiadłości Bodzentyna o kilkanaście łanów[3]. W tym samym czasie sąsiedni Tarczek, który utracił na rzecz Bodzentyna znaczną część obszaru, został zdegradowany do rzędu wsi[5]. Biskup Wysz nadał Bodzyntynowi prawo wyrębu drzewa i wypasu bydła, wyłączność na handel solą i mięsem, a także monopol na wyrób trunków w promieniu jednej mili. Biskup ustanowił w Bodzentynie targ oraz dwa jarmarki[3].
XV-XVII wiek[edytuj]
Przywileje królewskie z 1468 i 1698 spowodowały zwiększenie liczby jarmarków do sześciu. W latach 1533 i 1575 Bodzentyn otrzymał przywileje zwalniające z opłat wjazdowych i przejazdowych. Został zwolniony m.in. od cła solnego w Wiślicy. W latach: 1430, 1510, 1548, 1601 i 1637 powstały cechy szewców, prasołów, kowali, krawców, sukienników i rzeźników. Przedstawiciele mniej licznych rzemiosł zostali zrzeszeni w cechu kowali[3]. W 1645 miasto miało 14 kowali, 5 ślusarzy oraz znaczną liczbę rzemieślników usługowych innych profesji[3].
W 1450 Zbigniew Oleśnicki ufundował w Bodzentynie gotycką kolegiatę[3]. W drugiej połowie XVI wieku zamek w Bodzentynie został przebudowany na pałacową rezydencję. W tym samym czasie powstał drugi rynek. Miasto otrzymało też wodociąg oraz łaźnię, wybudowane staraniem burmistrza Jana Kołka[3].
W Bodzentynie mieszkał i zmarł w 1577 sekretarz królewski, biskup i uczony Franciszek Krasiński. Tu również 17 marca 1642 zakończył życie kanclerz wielki koronny Jakub Zadzik[4].
Od 1640 Bodzentyn wysyłał jednego kandydata na studia bakalarskie do Akademii Krakowskiej. Po zdobyciu wykształcenia był on zatrudniany w miejscowej szkole[3]. W 1670 w Bodzentynie wzniesiono obszerny ratusz z wysoką wieżą i zegarem. Fundatorem okazałej budowli był biskup Andrzej Trzebicki[4]. Od 1692 miasto posiadało fundację Jana Łuczkiewicza wspierającą rzemiosło, nauczycieli i uczniów. W czasie reformacji znajdowała się tu siedziba sądu biskupiego, który zajmował się sprawami odstępstw od wiary katolickiej[3].
W czasie potopu szwedzkiego miasto nie poniosło większych szkód. Wkrótce później zostało jednak dotknięte przez klęski żywiołowe, które spowodowały zmniejszenie się liczby mieszkańców[3]. W latach 1662-1663 Bodzentyn miał 134 domy i ok. 850 mieszkańców. W 1674 był zamieszkiwany już tylko przez ok. 540 osób[3].
XVIII-XIX wiek[edytuj]
W XVIII i XIX w. Bodzentyn stał się lokalnym ośrodkiem przemysłowym. Działały tutaj kuźnice, a także fabryka luster i porcelany[6]. W mieście funkcjonowały fabryki sukienne i rzeźbiarskie oraz cegielnie[4]. Fabryki żelaza urządzał w okolicy biskup Konstanty Felicjan Szaniawski znacznie podnosząc dochody miasta[4].
Ostatnim z biskupów krakowskich, który mieszkał w Bodzentynie był Kajetan Sołtyk. W 1797, na mocy konwencji rozbiorowej, miasto przeszło na własność rządu[4]. W 1832 rozebrano ratusz, a w 1836 część murów miejskich z Bramą Opatowską[4]. Wg spisu z 1827 w Bodzentynie były 203 domy i 1050 mieszkańców[4]. W 1833 urodził się tu malarz Józef Szermentowski[6].
Miasto wyróżniło się czynnym udziałem mieszkańców w powstaniu styczniowym[3]. W noc wybuchu powstania, Bodzentyn został zaatakowany przez powstańców, pod dowództwem braci Dawidowiczów. Oddział złożony był z pracowników zakładów suchedniowskich. Bitwa pozostała nierozstrzygnięta, a zarówno powstańcy jak i rosyjski garnizon, opuścili miasto. 23 stycznia 1864, w pierwszą rocznicę bitwy, odbyła się tu defilada oddziałów powstańczych, którą odebrał generał Józef Hauke-Bosak. Generał odczytał rozkaz Romualda Traugutta i podziękował podkomendnym za ich postawę w bitwach pod Iłżą i pod Cisowem[6]. W roku 1868 miasto zamieszkiwało 1469 mieszkańców, w tym 428 Żydów[7]. Dwa lata później w efekcie reformy administracyjnej Bodzentyn utracił prawa miejskie i stał się osadą[3]. Zdecydowana większość mieszkańców zajmowała się rolnictwem. W niewielkim stopniu rozwinęło się rzemiosło. Handel pozostawał w całości w rękach ludności żydowskiej.
Wiek XX[edytuj]
Początek XX wieku przyniósł ze sobą dalszy wzrost ludności. W 1909 Bodzentyn liczył już 3316 stałych mieszkańców, z czego 1474 Żydów, 9 prawosławnych i 6 protestantów[7]. 20 czerwca 1917 r. drewnianą w większości zabudowę miejscowości strawił pożar. Uszkodzeniu uległ dach kościoła parafialnego. Doszczętnie spłonęła synagoga przy ulicy Bożniczej.
Według pierwszego międzywojennego spisu z 1921 osada liczyła 3570 mieszkańców[3], a w przededniu wojny 3853 osób[3].
W okresie II wojna światowej Bodzentyn był silnym ośrodkiem ruchu partyzanckiego w Górach Świętokrzyskich, wielu jego mieszkańców wstąpiło do leśnych oddziałów. Walczyli m.in. pod dowództwem Jana Piwnika „Ponurego”. Na odległym od miasta o kilka kilometrów Wykusie, znajdowała się duża leśna baza żołnierzy AK. Dlatego też 1 czerwca 1943 r., w ramach represji i w odwecie za działalność partyzancką bodzentynian Niemcy przeprowadzili w mieście pacyfikację. Ich silny oddział, stacjonujący w Świętej Katarzynie o świcie okrążył miasto i dokonał rewizji wszystkich domostw i obejść. Niemal wszystkich mieszkańców, z wyjątkiem drobnych dzieci, spędzono na rynek. Tutaj kolejno sprawdzano ich tożsamość i korzystając z informacji szpicli dokonywano egzekucji wybranych osób z użyciem amunicji dum-dum. Tego dnia zginęło w mieście łącznie 39 osób. Wszyscy pochowani zostali we wspólnej mogile i dopiero po wojnie dokonano ekshumacji i indywidualnych pochówków ofiar na cmentarzu parafialnym[8].
Podczas okupacji niemieckiej utworzono tu getto dla Żydów z okolicznych miasteczek. We wrześniu 1942 jego 700 mieszkańców (w tym Dawid Rubinowicz) zostało popędzonych do stacji kolejowej w Suchedniowie, a stamtąd wywiezionych do obozu zagłady w Treblince.
W 1946 Bodzentyn zamieszkiwało już tylko 2100 mieszkańców[3]. Po wojnie powstała winiarnia, przetwórnia owoców, zakłady mleczarskie i cegielnia, a także spółdzielnie szewców oraz tkacka. W 1960 Bodzentyn miał 2970 mieszkańców[3]. 50% ludności nadal utrzymywało się w tym czasie z rolnictwa[3].
W 1994 Bodzentyn odzyskał utracone prawa miejskie[9].
Kalendarium[edytuj]
1355 założenie miasta przez biskupa krakowskiego Bodzantę,
XVI-XVIII w. ośrodek handlu i rzemiosła,
1795 miasto znajduje się w zaborze austriackim,
1809 miasto znajduje się w Księstwie Warszawskim,
1815 miasto znajduje się w Królestwie Polskim,
1863 bitwa powstania styczniowego,
1870 odebranie praw miejskich,
1939-1945 okupacja niemiecka, getto
1994 powtórne nadanie praw miejskich
Nazwa[edytuj]

W XIV wieku miasto nosiło nazwę Bodzęcin, od imienia założyciela, biskupa Bodzęty (Bodzanty). Współczesna nazwa utrwaliła się na skutek pisowni dokumentów łacińskich (Bodzentin w 1439)[10]. W gwarze ludowej utrzymuje się nazwa Bozecin[10]. Pod koniec XIX wieku w użyciu były wariantywne formy: Bożęcin i Borzęcin[11]
Zabytki[edytuj]

Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP i św. Stanisława Biskupa, gotycki z lat 1440-1452
Ołtarz z katedry na Wawelu z 1 poł. XVI w.
Ruiny zamku wzniesionego w XIV w. przez Floriana z Mokrska i przebudowanego w XIV w.
Kościół św. Ducha z XVII w. Murowana budowla powstała na miejscu drewnianej świątyni z XV w. Do jej południowej ściany przylegał budynek szpitala. Kościół uległ zniszczeniu w czasie pożaru w 1917[6]. Kościół został odbudowany i 23.05.2010 r. odbyło się poświęcenie świątyni[12]. Przy ruinach rosną lipy – pomniki przyrody[6].
zagroda Czernikiewiczów z 1809 – oddział Muzeum Wsi Kieleckiej ze zbiorami etnograficznymi,
Układ architektoniczny, typowy dla średniowiecznych miast, o regularnym planie z dwoma rynkami i pozostałościami dawnych obwarowań miejskich z XIV wieku[13].
kamienice i domy tzw. z przejezdnymi sieniami z XVIII i XIX w.,
Cmentarz parafialny z symboliczną mogiłą powstańców styczniowych, ufundowaną w 1917 przez gminę oraz Koło Macierzy Szkolnej. Na cmentarzu znajduje się także zbiorowa mogiła i pomnik 39 osób rozstrzelanych 1 czerwca 1943[6].
ruiny murów obronnych
cmentarz wojenny z I wojny światowej,
cmentarz żydowski,
ośrodek sztuki ludowej (tkactwo)
Turystyka[edytuj]

Przez miasto przechodzi  niebieski szlak turystyczny im. E. Wołoszyna z Wąchocka do Cedzyny,  zielony szlak turystyczny ze Starachowic do Łącznej oraz  czerwony szlak rowerowy z Cedzyny do Nowej Słupi.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1