Tomaszów Mazowiecki

Tomaszów Mazowiecki

Państwo Polska
Województwo łódzkie
Powiat tomaszowski
Gmina gmina miejska
Prezydent miasta Rafał Zagozdon
Powierzchnia 41,30 km²
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
65 818 ▲
1593,6 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 44
Kod pocztowy 97-200
Tablice rejestracyjne ETM
Położenie na mapie Polski


Tomaszów Mazowiecki
51°31′53″N 20°00′32″E
TERC
(TERYT) 1101316011
SIMC 0968300
Urząd miejski
ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 10/16
97-200 Tomaszów Mazowiecki
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Tomaszów Mazowiecki w Wikisłowniku
Strona internetowa
Tomaszów Mazowiecki (do 1926 Tomaszów[1]) – miasto i gmina w województwie łódzkim, w powiecie tomaszowskim. Szóste co do wielkości, a czwarte co do ludności miasto w woj. łódzkim.
Tomaszów Mazowiecki leży w Dolinie Białobrzeskiej, nad Pilicą, Wolbórką, Czarną i Piasecznicą, w pobliżu Zalewu Sulejowskiego, na skraju Puszczy Pilickiej.
Według danych z 30 czerwca 2010 r. miasto miało 65 375 mieszkańców[2].
Miasto położone jest w dwóch regionach historyczno-kulturowych, bowiem dzielnice po lewej stronie Pilicy to Mazowsze natomiast po prawej stronie rzeki to Małopolska.
Duży ośrodek przemysłu włókienniczego, ceramicznego, maszynowego, odzieżowego, metalowego, skórzanego oraz usług.
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
1.1 Części miasta i osiedla mieszkaniowe
2 Historia
3 Zabytki
4 Edukacja
5 Transport
5.1 Komunikacja międzymiastowa i miejska
6 Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej
7 Ludzie związani z Tomaszowem Mazowieckim
8 Sport
9 Media lokalne
10 Miasta partnerskie
11 Zobacz też
12 Przypisy
13 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]



Groty znajdujące się w południowej części Tomaszowa Mazowieckiego przy ul. Pod Grotami biegnącej nad Zalewem Sulejowskim (na terenie byłej wsi Nagórzyce) które są pozostałością po podziemnej kopalni Piasku szklarskiego


Panorama Tomaszowa Mazowieckiego na początku XIX wieku, rys. Leonard Chodźko 1837


Budynek banku przy ul. Mościckiego


Tomaszów Mazowiecki: kościół św. Antoniego w centrum miasta


Kamiennica przy ul. Mościckiego


Pałac Ostrowskich obecnie Muzeum im. Antoniego hr. Ostrowskiego


Świątynia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, ul. św. Antoniego 39


Ratusz - siedziba urzędu miejskiego


Tomaszów Mazowiecki ul. POW


Ulica Św. Antoniego


Hotel przy ul. Św Antoniego


Budynek ZUS przy ulicy Mościckiego


Osiedle mieszkaniowe przy ul Oskara Lange


Osiedle mieszkaniowe "Niebrów"


Nieczynne Zakłady Włókien Chemicznych WISTOM - Dawniej jedne z największych w Polsce
Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 41,30 km²[3]. Miasto stanowi 4,03% powierzchni powiatu.
Według danych z roku 2002 Tomaszów Mazowiecki ma obszar 48,3 km², w tym: użytki rolne 45%. użytki leśne 13%[4].
Miasto sąsiaduje z gminą Lubochnia oraz wiejską gminą Tomaszów Mazowiecki.
W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa piotrkowskiego.
Części miasta i osiedla mieszkaniowe[edytuj]
Części miasta
Białobrzegi, Bocian, Brzustówka, Duże Nagórzyce, Józefów, Kaczka, Karpaty, Kępa, Laski, Ludwików, Łąki Henrykowskie, Małe Nagórzyce, Michałówek, Nagórzyce, Niebrów, Nowy Port, Podgórze, Podoba, Rolandówka, Siedmiodomki, Starzyce, Tomaszówek, Utrata, Wilanów, Wola-Wiaderno, Zapiecek.
Osiedla mieszkaniowe
Osiedle 1000-lecia, Osiedle Górna, Osiedle Mjr. Hubala, Osiedle Kanonierów, Osiedle Obrońców Tomaszowa z 1939 r., Osiedle Strzelecka, Osiedle Śródmieście, Osiedle Wyzwolenia I, Osiedle Wyzwolenia II, Os. Zapiecek, Osiedle Zielone.
Historyczne części miasta: Gustek, Henryków, Kuźnice Tomaszowskie.
Historia[edytuj]

Rozwój Tomaszowa Mazowieckiego wiąże się z rewolucją przemysłową XIX w. Został on założony przez hrabiego Antoniego Ostrowskiego, który nazwał osadę na cześć swojego ojca Tomasza. Zalążkiem przyszłego miasta były powstałe w 1788 r. piece hutnicze w nadpilickich lasach. Intensywny rozwój miasta nastąpił w latach 1822–1823, kiedy to hrabia Ostrowski postawił na włókiennictwo. W 1824 r. Tomaszów otrzymał prawa osady fabryczno-handlowej, a 6 lipca 1830 Tomaszów uzyskał prawa miejskie.
Miasto stało się jednym z ważniejszych ośrodków przemysłu włókienniczego w Łódzkim Okręgu Przemysłowym. Odzyskanie niepodległości w 1918 r. stało się początkiem okresu odbudowy przemysłu. Dwanaście tysięcy pracujących robotników, 126 większych i mniejszych fabryk, trzy fabryki dywanów dające 70% produkcji krajowej, rozwinięty przemysł włókienniczy, chemiczny oraz drzewny i metalowy, 45 tys. mieszkańców – składają się na obraz Tomaszowa Mazowieckiego w przededniu II wojny światowej[potrzebne źródło].
Przed wojną na terenie miasta od 1924 roku działała organizacja niemieckiej mniejszości Niemieckie Stowarzyszenie Ludowe w Polsce (niem. Deutscher Volksverband in Polen skrót DVP).[5]
Podczas wojny obronnej 6 września 1939 w rejonie miasta rozegrała się bitwa pod Tomaszowem Mazowieckim. W czasie II wojny światowej w połowie 1940 roku m.in. do Tomaszowa (za pośrednictwem obozu przesiedleńczego w Radogoszczy) trafiały transporty osób wysiedlonych z Kraju Warty. W tym okresie na terenie Tomaszowa stacjonował już pododdział Organizacji Todt, który budował duże schrony obok wsi Konewka i Jeleń. W czasie wojny na terenie miasta znajdował się węgierski lazaret. Tomaszów został zajęty przez Armię Czerwoną 18 stycznia 1945.
W okresie powojennym miasto zaczęło się intensywnie rozbudowywać, powstały nowe wielorodzinne osiedla mieszkaniowe oraz osiedla budownictwa jednorodzinnego. Wybudowano kilka nowych zakładów przemysłowych a wiele zmodernizowano.
Po roku 1990 miasto zaczęło podupadać, systematycznie zmniejsza się liczba mieszkańców, a do roku 2010 upadła większość zakładów przemysłowych (ZWCH Wistom, ZTW Mazovia S.A.). Po zakładach tych pozostały tylko zniszczone budynki pofabryczne.
 Zobacz też: Bitwa pod Tomaszowem Mazowieckim.
 Osobny artykuł: Zarządcy Tomaszowa Mazowieckiego.
Zabytki[edytuj]

Zabytkami miasta są[6]:
Kościół ewangelicko-augsburski Zbawiciela – ul. św. Antoniego 39 – zbudowany w latach 1897–1902 w stylu neogotyckim, wewnątrz znajduje się obraz autorstwa Wojciecha Gersona z 1900 r. pt. "Spotkanie Zmartwychwstałego Chrystusa z Marią Magdaleną" oraz zabytkowe organy.
Klasycystyczny kościół ewangelicko-augsburski Świętej Trójcy – pl. Kościuszki 21 – wybudowany na zlecenie hr. Antoniego Ostrowskiego w latach 1823–1829.
Dawne jatki – ul. Rzeźnicza – budowla w stylu klasycystycznym, do lat 70. XX wieku pełniły funkcję handlową. W latach '70 adaptowano je na potrzeby kultury lokalizując w nich "Galerię pod Arkadami" (obecnie "Galeria Arkady").
Pałac Ostrowskich – ul. POW 11/15 – Zbudowany w 1812 roku według projektu Lessla w stylu klasycystycznym. Pierwotnie był to budynek parterowy. Z trzypiętrowej wieży założyciel Tomaszowa obserwował swoje dobra. W późniejszym czasie dobudowano piętro. W części parterowej urządzono kaplicę i oranżerię. Pozostałe pomieszczenia były przeznaczone do celów mieszkalnych. Na początku lat 20. obok pałacu zostały zbudowane zabudowania folwarczne, dom dla oficjalistów (obecnie WKU) i stajnia. Generalne remonty przechodził w latach 1898, 1929, 1969, 2010. Obecnie mieści się tu Muzeum im. Antoniego hr. Ostrowskiego.
Kościół św. Antoniego – przy ulicy św. Antoniego – zbudowany w latach 1862–1864 z zachowaniem stylu klasycystycznego, rozbudowany w latach 1888–1891 i 1948.
Ratusz miejski – ul. POW 10/16 – zaprojektowany przez Aleksandra Ranieckiego. W 1925 r. ówczesny prezydent Polski Stanisław Wojciechowski dokonał poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę ratusza, uroczyste otwarcie gmachu odbyło się 26.06.1927 r.
Gmach Banku Polskiego – ul. I. Mościckiego. 31/33 – wybudowany w latach 1923–1924, budowla wzniesiona w stylu akademickiego klasycyzmu z polskimi formami architektury pałacowej, wnętrze zostało ozdobione bogatą sztukaterią. Obecnie mieści się tu bank Pekao SA.
Elektyczny pałacyk Pieschów – ul. Barlickiego 32 – Zbudowany w 1895 r. przez Moritza Piescha, właściciela mechanicznej farbiarni i wykończalni, jednej z pierwszych i największych fabryk włókienniczych Tomaszowa. W latach 30. bryła obiektu uległa pewnym przeobrażeniom: rozbudowano II piętro zmieniając elewację północno i południowo-wschodnią.
Fabrykancka kamienica – ul. I. Mościckiego 4 – Zbudowana na początku lat 20. XX wieku przez Bolesława vel Borucha Szepsa – współwłaściciela Starzyckiej Manufaktury Dywanów. Obecnie siedziba Urzędu Gminy Tomaszów Maz.


Willa dra Jana Rodego w Tomaszowie Mazowieckim, obecnie Urząd Stanu Cywilnego
Pałacyk dra Jana Rodego – ul. Św. Antoniego 42 – Nosi cechy architektury stanowiącej połączenie neoklasycyzmu i elektyzmu. Zbudowany przez wybitnego społecznika i lekarza, założyciela tomaszowskiego szpitala – dra Jana Serafina Rodego. Obecnie mieści się tu Urząd Stanu Cywilnego.
Kościół modrzewiowy pw. św. Marcina biskupa – ul. Gminna (Białobrzegi) – Pochodzi z XVII w. przebudowany ok. 1746 r.
Dawny dwór – ul. Radomska – Pochodzi z połowy XIX wieku. Obecnie własność Gminnej Spółdzielni.
Fabrykancka willa – ul. Konstytucji 3 Maja 48 – Zbudowana w stylu eklektycznym ok. 1900 r. dla kierownictwa Fabryki Sukna H. Landsberg. Obecnie siedziba Rejonowego Urzędu Pracy.


Willa rodziny Knothe położona przy Placu Kościuszki
Kamienica fabrykancka rodziny Knothe – plac Kościuszki 17 – Obecny eklektyczny wystrój elewacji otrzymała w 1896 roku w wyniku przebudowy domu zbudowanego w latach 20. ubiegłego wieku. Do 2003 roku siedziba Sądu Rejonowego.
Klasycystyczna kamienica – pl. Kościuszki 18 – Zbudowana w połowie XIX wieku. Od 1882 r. własność Karola Jana Bartke – właściciela Fabryki Sukien i Kortów (dawnej "Batavii"). Obecnie siedziba Sądu Rejonowego.
Batavia – ul. Warszawska – Najstarszy budynek fabryczny w mieście, obecnie Tomaszowska Fabryka Filców Technicznych.
Jeden z pierwszych obiektów fabryki włókienniczej Moritza Piescha – ul. Barlickiego – Fabryka uruchomiona została w 1874 roku przy ówczesnej ulicy św. Tekli. Obiekt zbudowany w stylu eklektycznym z przeznaczeniem no oddział wykończenia tkanin i mieszkania dla kadry fabrycznej. Obecnie pełni funkcje produkcyjno-administracyjne w Zakładach Tkanin Wełnianych "Mazowia" SA.
Komin i budynek zakładowej kotłowni – ul. Barlickiego – Wybudowane w 1872 roku w fabryce Moritza Piescha. Obecnie własność ZTW "Mazovia" SA.
Eklektyczna willa – ul. Barlickiego – Zbudowana przez Jakuba Halperna – właściciela fabryki wyrobów sukiennych. Obecnie własność ZTW "Mazovia" SA.
Budynek dawnej wozowni – ul. Barlickiego – Należała do fabryki Moritza Piescha. Zbudowana w 1911 r. w stylu eklektycznym z elementami secesji. Obecnie użytkowana przez dział transportu ZTW "Mazovia" SA.
Budynek zakładowej stolarni – ul. Barlickiego – Zbudowana w 1911 roku przez spadkobierców Moritza Piescha. Elewacja eklektyczna z elementami secesji. Obecnie mieści się tu zakładowa stolarnia ZTW "Mazovia" SA.
Fabryczna portiernia – ul. Konstytucji 3 Maja 46 – Zbudowana w końcu lat 90. XIX wieku z przeznaczeniem na budynek socjalny fabryki sukna H. Landsberg. Obecnie użytkowana przez ZTW "Mazovia" SA.
Willa Bornsteinów – ul. Warszawska – Zbudowana w połowie XIX wieku przez Zusmana Bornsteina – właściciela Starzyckiej Fabryki Wyrobów Sukiennych. Wielokrotnie przebudowywana.
Fabrykancka willa – ul. Spalska 120 – Zbudowana na przełomie XIX i XX wieku przez Roberta Kleindiensta – właściciela fabryki włókienniczej "Wilanów".
Fabrykancka willa – ul. Warszawska 10 – Zbudowana na początku XX wieku przez Dawida Bornsteina – właściciela Tomaszowskiej fabryki Wyrobów Sukiennych.
Edukacja[edytuj]



Rezerwat przyrody Niebieskie Źródła


Widok z mostu kolejowego w Tomaszowie na zakola Pilicy


Wydobyty z dna Pilicy i odrestaurowany transporter opancerzony typu SdKfz 251/3 – IV "Rossi". Obecnie w zbiorach Muzeum w Tomaszowie Maz. Tu podczas Inscenizacji walk o PWPW podczas powstania warszawskiego, ul. Sanguszki w Warszawie, 30 lipca 2006


Pomnik ofiar zbrodni katyńskiej w Tomaszowie Mazowieckim
Szkoły podstawowe
Szkoła Podst. nr 1 im. Aleksandra Kamińskiego
Szkoła Podst. nr 6
Szkoła Podst. nr 7
Szkoła Podst. nr 10
Szkoła Podst. nr 11
Szkoła Podst. nr 12 im. Jana Pawła II
Szkoła Podst. nr 13
Szkoła Podst. nr 14
Szkoła Podst. w Wiadernie (dawniej nr 15)
Gimnazja
Gimnazjum nr 1
Gimnazjum nr 2 im. Ireny Sendlerowej
Gimnazjum nr 3 im. Józefa Piłsudskiego
Gimnazjum nr 4
Gimnazjum nr 5
Gimnazjum nr 6 im. Jana Twardowskiego
Gimnazjum nr 7
Gimnazjum nr 8
Szkoły Ponadgimnazjalne
I LO im. Jarosława Dąbrowskiego
II LO im. Stefana Żeromskiego
III LO im Stanisława Hojnowskiego (dawny "Chemik")
ZSP nr 1 im. Tadeusza Kościuszki "Mechanik"
ZSP nr 2 (dawny "Gastronomik", "Ekonomik" i "Handlówka")
ZSP nr 3 im. Jana Pawła II "Samochodówka"
ZSP nr 6 "Włókiennik"
Szkoły artystyczne
Państwowa Szkoła Muzyczna I i II Stopnia im.prof.Tadeusza Wrońskiego
Wyższe uczelnie
Filia Uniwersytetu Łódzkiego w Tomaszowie Mazowieckim
Filia Politechniki Radomskej
Filia Wyższej Szkoły Biznesu i Przedsiębiorczości
Transport[edytuj]

Znaczący węzeł drogowy i kolejowy.
W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
droga krajowa nr 8: kierunek Suwałki – Warszawa – Tomaszów Mazowiecki – Wrocław – Kudowa-Zdrój,
droga krajowa nr 48: kierunek Kozienice – Dęblin – Kock,
droga wojewódzka nr 713: kierunek Łódź – Tomaszów Mazowiecki – Januszewice koło Opoczna.
Linie kolejowe łączą Tomaszów Mazowiecki bezpośrednio z wieloma miastami (połączenia bezpośrednie):
Tomaszów Mazowiecki – Koluszki – Łowicz – Poznań,
Tomaszów Mazowiecki – Kraków – Zakopane,
Tomaszów Mazowiecki - Skarżysko-Kamienna (ruch towarowy, osobowy zawieszony 31 lipca 2009 roku),
Tomaszów Mazowiecki – Radom,
Tomaszów Mazowiecki – Łódź,
Tomaszów Mazowiecki – Spała (ruch towarowy, osobowy uruchamiany okazyjnie).
Komunikacja międzymiastowa i miejska[edytuj]
MZK Tomaszów Mazowiecki.
Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej[edytuj]

W mieście jest dyslokowana 25 Brygada Kawalerii Powietrznej.
Ludzie związani z Tomaszowem Mazowieckim[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Tomaszowem Mazowieckim.
Sport[edytuj]

W mieście istnieje tor łyżwiarski Pilica. Ponadto w Tomaszowie istnieje kilka klubów sportowych:
Lekka atletyka - Młodzieżowy Klub Sportowy ( MKS Tomaszów Maz.)
Lechia Tomaszów Mazowiecki (piłka nożna, w sezonie 2012/2013 gra w III lidze,siatkówka(w sezonie 2010/2011 gra w II lidze))
Kawaleria Tomaszów Mazowiecki (piłka nożna, w sezonie 2010/2011 beniaminek w A-klasy)
MUKS Tomaszów Mazowiecki (piłka nożna kobiet, w sezonie 2012/2013 gra w I lidze, grupie zachodniej)
Pilica Tomaszów Mazowiecki (kręglarstwo, łyżwiarstwo szybkie)
MUKS Wiking Tomaszów Mazowiecki (siatkówka, III liga seniorów i rozgrywki wszystkich kategorii młodzieżowych chłopców, pływanie, kajakarstwo)
LKK Start Tomaszów Mazowiecki ( kolarstwo)
MUKS Dargfil Ceramika Paradyż (dawniej Desperado) (piłka nożna, piłka siatkowa)
UKS Victoria (piłka ręczna dziewcząt i chłopców)
UKS Trójka (piłka nożna chłopców)
UKS DWÓJKA (karate sportowe)
W okresie dwudziestolecia międzywojennego (1918-1939) istniało w Tomaszowie Mazowieckim 12 klubów sportowych.
Lechia Tomaszów Mazowiecki – klub sportowy związany z kołami rządowymi i BBWR;
Hakoah – klub założony przez fabrykantów żydowskich;
Tomaszowianka – klub sportowy w Starzycach przy Starzyckiej Fabryce Wyrobów Sukiennych;
Strzelec – klub skupiający legionistów-kombatantów;
Sokół – klub pod patronatem Narodowej Partii Robotniczej;
Victoria – klub mieszczaństwa niemieckiego;
Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe (ŻTGS);
Hapoel – klub założony przez Organizację Syjonistyczną;
Orlę – klub związany z Młodą Polską;
TUR – klub sportowy pod auspicjami PPS;
Młot – klub sportowy związany z komunizującymi związkami zawodowymi;
Jutrznia – klub sportowy pod patronatem Bundu.
Media lokalne[edytuj]

Radio
Radio FaMa Tomaszów 92,9 MHz
Prasa
Tomaszowski Informator Tygodniowy
Przegląd Lokalny Famka
Telewizja
Tomaszowska Telewizja Internetowa tvtomaszow.pl
Portale Internetowe
tvtomaszow.pl
NaszTomaszow.pl
Tomaszow.pl
Tomaszowmazowiecki.naszemiasto.pl
Tomaszowianie.org
MotoTomaszów.pl
Miasta partnerskie[edytuj]

Stanisławów,
Prato,
Mionica,
Linares,
Adampol
Zobacz też[edytuj]

Synagoga w Tomaszowie Mazowieckim
Cmentarz żydowski w Tomaszowie Mazowieckim
Stacja kolejowa Tomaszów Mazowiecki
Grupa SIM PCK Tomaszów Maz.
Ludność Tomaszowa Mazowieckiego
Rezerwat Niebieskie Źródła
Groty Nagórzyckie
Skansen Rzeki Pilicy
Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy w Tomaszowie Mazowieckim