niedziela, 9 września 2012

Tomaszów Lubelski



Tomaszów Lubelski

Państwo Polska
Województwo lubelskie
Powiat tomaszowski
Gmina gmina miejska
Założono 1590
Prawa miejskie 1621
Burmistrz Wojciech Żukowski
Powierzchnia 13,29 km²
Wysokość 270 – 290 m n.p.m.
Ludność (2009)
• liczba
• gęstość
19 991[1]
1 504,2 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 84
Kod pocztowy 22-600
Tablice rejestracyjne LTM
Położenie na mapie Polski


Tomaszów Lubelski
50°27′N 23°25′E
TERC
(TERYT) 3060818011
Urząd miejski
ul. Lwowska 57
22-600 Tomaszów Lubelski
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Tomaszów Lubelski w Wikisłowniku
Strona internetowa
Tomaszów Lubelski – miasto i gmina w województwie lubelskim, stolica powiatu tomaszowskiego. Leży na Roztoczu Środkowym, nad Sołokiją.
Według danych GUS z 30 czerwca 2009, miasto miało 19 991 mieszkańców[2].
Przemysł środków transportu, spożywczy (przetwórstwo owoców i warzyw).
Węzeł dróg wojewódzkich nr 850 oraz nr 853, a także drogi krajowej nr 17. Miasto jest bazą wypadową na Roztocze.
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
1.1 Dzielnice i osiedla
2 Historia[4]
2.1 Początki miasta Tomaszów
2.2 Czasy zaborów i powstań w Tomaszowie Lubelskim
2.3 I wojna światowa w Tomaszowie Lubelskim
2.4 II wojna światowa w Tomaszowie Lubelskim
3 Architektura miasta
4 Turystyka
5 Demografia
6 Religia
7 Sport
8 Kultura
9 Edukacja
10 Media
11 Tomaszowscy "Żołnierze wyklęci" AK/WiN
12 Komunikacja
13 Współpraca międzynarodowa
14 Związani z Tomaszowem Lubelskim
15 Zobacz też
16 Przypisy
17 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]

Według danych z roku 2002[3] Tomaszów Lubelski ma obszar 13,33 km², w tym:
użytki rolne: 48%
użytki leśne: 9%
Miasto stanowi 0,9% powierzchni powiatu. Miasto otacza (sąsiaduje) gmina wiejska Tomaszów Lubelski. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa zamojskiego.
Dzielnice i osiedla[edytuj]


Mapa tomaszowa dzielnice
Borki
Maziarnia
Parcele
Siwa Dolina
Sznury
Śródmieście
Historia[4][edytuj]



Kamienica w śródmieściu


Centrum Tomaszowa
Początki miasta Tomaszów[edytuj]
Początki miejscowości sięgają końca XVI w., kiedy to z inicjatywy kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamojskiego powstała nad rzeką Sołokiją osada zwana – od herbu Zamojskich – Jelitowem. W 1613 została przemianowana na Tomaszów na cześć syna Zamoyskiego, Tomasza. Jej dalszemu rozwojowi sprzyjało korzystne położenie na szlaku handlowym łączącym centrum kraju z południowo-wschodnimi kresami.
W 1621 osada uzyskała od Tomasza Zamojskiego prawa miejskie, co zostało zatwierdzone przez króla Zygmunta III Wazę, który nadał też miastu ważny wówczas przywilej: prawo składowania soli. Od tamtej pory nastąpił szybki rozwój miasta, które ok. 1630 miało już prawie 4 tys. mieszkańców i kilka cechów rzemieślniczych.
Rozwój został zahamowany w połowie XVII w. na skutek wojen ze Szwedami i z wojskami Chmielnickiego a panujące wówczas epidemie przetrzebiły mieszkańców miasta. Walki o sukcesję po zmarłym w 1665 III ordynacie zamojskim Janie pogorszyły tylko sytuację; w 1676 starosta jasielski Tomasz Brodecki splądrował miasto.
W II połowie XVIII w., w wyniku rozbiorów, Tomaszów znalazł się pod jurysdykcją austriacką. Miasto zastało w dużej mierze zniszczone na skutek pożaru, który wybuchł w 1775. Pod koniec XVIII w. Andrzej Zamojski i jego syn Aleksander próbowali poprawić ekonomiczną kondycję dóbr ordynacji zamojskiej. W latach 1794-1830 w Tomaszowie istniała znana wytwórnia fajansów. W czasie, gdy trwały wojny napoleońskie, miasto znalazło się na pewien czas w obszarze Księstwa Warszawskiego, a po kongresie wiedeńskim – w Królestwie Kongresowym.
Czasy zaborów i powstań w Tomaszowie Lubelskim[edytuj]
W XIX w. podczas powstania listopadowego w Tomaszowie formowano pułk ochotniczy pod nazwą "Złota Chorągiew Wolności" a w czasie powstania styczniowego miasto było siedzibą terenowych władz powstańczych, tzw. Tomaszowskiego Rządu Wolności.
20 stycznia 1863 Polacy w ramach powstania styczniowego zajęli ważny strategicznie Tomaszów. Cztery dni później wkroczył do miasta płk. Emanow.
Krwawy dzień w Tomaszowie Ordynackim i rzeź mieszkańców dokonana została przez rosyjski oddział Emanowa 5 lutego 1863.
19 lutego 1863 przeprowadzono ekshumację ofiar rosyjskiej rzezi. Komisja stwierdziła, że w poniosło śmierć 23 mieszkańców Tomaszowa, zastrzelonych z broni palnej, zarąbanych szablami, zakłutych bagnetami, a niektóre z ofiar miały odcięte palce u rąk podczas rabunku pierścieni przez Kozaków. Zginął także dr Żelkowski, którego ciało zabójcy wrzucili do płonącego domu oraz Żydówka, Ruchla Malarzowa, zmarła w wyniku odniesionych ran.
Od 1866 Tomaszów nie był już miastem należącym do ordynacji. W 1867 został siedzibą władz powiatowych.
I wojna światowa w Tomaszowie Lubelskim[edytuj]
W 1915, podczas I wojny światowej, w okolicach Tomaszowa doszło do bitwy wojsk rosyjskich z austriackimi. Po odzyskaniu niepodległości i wojnie polsko-bolszewickiej miasto odwiedził marszałek Józef Piłsudski. Nastąpił rozwój gospodarczy i kulturalny miasta, rozbudowano szpital, powstały hale targowe, budynek sejmiku powiatowego i gimnazjum. Wychodziła lokalna gazeta samorządowa "Ziemia Tomaszowska".
II wojna światowa w Tomaszowie Lubelskim[edytuj]
7 września 1939, tuż po rozpoczęciu II wojny światowej miasto poniosło znaczne straty w wyniku niemieckiego bombardowania. W dniach 17–20 września 1939 zjednoczone armie "Kraków" i "Lublin" pod dowództwem gen. Tadeusza Piskora stoczyły pod Tomaszowem bitwę z wojskami niemieckimi zakończoną kapitulacją sił polskich. Spóźniona odsiecz wojsk dowodzonych przez gen. Stefana Dąb-Biernackiego także skapitulowała 27 września a miasto znalazło się pod długotrwałą okupacją niemiecką, podczas której wymordowano prawie połowę mieszkańców. W tym okresie tomaszowianie brali udział w walkach z Niemcami, zarówno w otwartych bitwach (pod Wojdą w 1942, pod Zaborecznem w 1943) jak i w działaniach partyzanckich. 21 lipca 1944 po zaciętych walkach, w których brało także udział zgrupowanie AK dowodzone przez płk Wilhelma Szczepankiewicza, miasto zostało zajęte przez oddziały 23. Armii Gwardii I Frontu Ukraińskiego. W latach 1944–1956 w Tomaszowie funkcjonowało więzienie NKWD i UB nazywane "Smoczą Jamą".
Po wojnie miasto odbudowano, a w latach 60. i 80. XX w. rozbudowywano.
Architektura miasta[edytuj]



Drewniany kościół z 1627 r.


Cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja


Państwowa Szkoła Muzyczna, dawniej Straż Pożarna


Herbaciarnia, zwana też Czajnią
Lista zabytków chronionych prawem (rejestrowanych)[5]
układ urbanistyczny
kościół pw. Zwiastowania NMP – drewniany kościół parafialny z 1627 roku, przebudowany w 1727 r., w ołtarzu umieszczony jest obraz Matki Bożej Szkaplerznej; obok kościoła zabytkowa drewniana dzwonnica zrębowa z XVIII w. oraz cmentarz kościelny (ul. Królewska 1),
cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja z 1889 roku (ul. Rynek 13),
grobowiec rodziny Bujalskich i Bohlerów z przełomu XIX/XX wieku, na cmentarzu parafialnym,
willa z 1934 roku, obecnie stacja SAN-EPID (ul. Lwowska 51),
budynek Wydziału Powiatowego Sejmiku Tomaszowskiego – budynek z 1925 roku, obecnie Urząd Stanu Cywilnego i Wydział Oświaty, Kultury, Sportu i Spraw Społecznych(ul. Lwowska 53),
Dom Związku Ziemian, budynek z 1930 roku, obecnie sąd rejonowy (ul. Lwowska 55),
„Herbaciarnia” – dom drewniany z 1895 roku na Rynku,
szkoła, ob. Zespół Szkół Nr 2, – budynek wybudowany w latach 1923-25 (ul. Żwirki i Wigury 3),
Lista zabytków nierejestrowanych:
synagoga w Tomaszowie Lubelskim
synagoga przy ul. Bożniczej
budynek Państwowej Szkoły Muzycznej
Turystyka[edytuj]

Atrakcje turystyczne:
zabytki miasta
plebania z połowy XIX w.
Muzeum Regionalne im. Janusza Petera
cmentarz żydowski
Rezerwat przyrody "Piekiełko"
Rezerwat przyrody Biała Góra (wyciąg narciarski, konkursy zimowe)
Demografia[edytuj]

Dane z 30 czerwca 2004[6]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 20 261 100 10 609 52,4 9652 47,6
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 1520 795,9 724,1
Religia[edytuj]



Ikonostas w tomaszowskiej cerkwi
Tomaszów Lubelski ma 4 parafie rzymskokatolickie, wchodzące w skład 2 dekanatów: Tomaszów – Północ i Tomaszów – Południe, należących do diecezji zamojsko-lubaczowskiej.
W Tomaszowie znajduje się parafialna cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja Cudotwórcy, a także zbór Kościoła Zielonoświątkowego w RP. Mieści się tu także zbór Świeckiego Ruchu Misyjnego "Epifania" oraz zbór Świadków Jehowy z Salą Królestwa[7].
Sport[edytuj]

TKS Tomasovia Tomaszów Lubelski – siatkówka kobiet
Tomasovia Tomaszów Lubelski – Piłka nożna mężczyzn
TKKT Tomaszowski Klub Karate Tradycyjnego
Kultura[edytuj]

Od 2006 roku odbywa się corocznie konwent fantastyczny Kreskon. Jest on organizowanym przez młodych fanów fantastyki (stowarzyszonych w Tomaszowskim Klubie Fantastyki "Szept Wschodu") spotkaniem ludzi o podobnych zainteresowaniach, na którym przewidzianych jest wiele atrakcji – spotkania z autorami, konkursy, prelekcje, dyskusje i inne.
W 2008 roku odbyła się pierwsza rekonstrukcja bitew pod Tomaszowem. Udział w rekonstrukcji brały grupy Rekonstrukcji Historycznej z całej Polski. W 2009 odbyła się kolejna rekonstrukcja.
Edukacja[edytuj]

Szkoły podstawowe:
Szkoła Podstawowa nr 1
Szkoła Podstawowa nr 2 ul. Żołnierzy Września 1
Szkoła Podstawowa nr 3 ul. Żwirki i Wigury 6
Specjalna Szkoła Podstawowa im. J. Korczaka
Gimnazja:
Gimnazjum nr 1 im. Orląt Lwowskich ul. Kopernika 4
Gimnazjum nr 2 im. Papieża Jana Pawła II ul. Kościuszki 86
Gimnazjum nr 3 im. J. Korczaka
Szkoły średnie:
Zespół szkół Nr 1 "Ogólniak" im. Bartosza Głowackiego
Zespół Szkół nr 2 "Ekonomik" w Tomaszowie Lubelskim
Zespół Szkół nr 3 "Budowlanka" w Tomaszowie Lubelskim
Zespół Szkół nr 4 "Mechanik" w Tomaszowie Lubelskim
Uczelnie Wyższe:
KUL- Katolicki Uniwersytet Lubelski Wydział Zamiejscowy Nauk Prawnych i Ekonomicznych
Ponadto w Tomaszowie działa Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w ramach którego funkcjonują szkoła podstawowa, gimnazjum i szkoła zawodowa. W centrum miasta działa Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia, zaś nieco dalej Medyczne Studium Zawodowe, Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczy i Świetlica Środowiskowa "Krokus"[8]
Media[edytuj]

W mieście ukazują się obecnie dwie gazety: od 1991 roku dwutygodnik samorządowy Rewizje Tomaszowskie[9]., a od 2007 roku Tygodnik Tomaszowski [10], wydawany aktualnie przez Wydawnictwo Agencja Rozwoju Roztocza. W okresie międzywojennym władze miasta wydawały gazetę "Ziemia Tomaszowska"[11]
Tomaszowscy "Żołnierze wyklęci" AK/WiN[edytuj]

Jan Leonowicz ps. "Burta" Dowódca Oddziału AK/WiN w rejonie Tomaszowa Lubelskiego
Stefan Kobos ps. "Wrzos", ostatni komendant Samodzielnego Obwodu WiN Tomaszów Lubelski


Ulica Lwowska
Komunikacja[edytuj]

Obecnie Tomaszów jest przystankiem na drodze krajowej nr 17; inne przystanki to Warszawa, Garwolin, Ryki, Lublin, Krasnystaw, Zamość, Hrebenne. W okolicy miasta znajduje się przejście graniczne Hrebenne - Rawa Ruska. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku istnieją plany budowy obwodnicy Tomaszowa, które są jednak systematycznie odkładane. Według obecnych planów obwodnica ma być częścią drogi ekspresowej S17. Realizację inwestycji zaplanowano na okres po 2013 roku. [12]
Istnieje tu rozwinięta komunikacja autobusowa obsługiwana przez PKS „Wschód”, PT Tomaszów Lubelski oraz licznych przewoźników prywatnych [13]. 11 stycznia 2012 roku podjęto decyzję o wydzieleniu z PKS "Wschód" oddzielnych spółek - tomaszowskiej i hrubieszowskiej.[14] W ten sposób PKS Tomaszów odzyskał samodzielność.
Ruch kolejowy odbywa się dzięki stacji kolejowej Bełżec, ok. 8 kilometrów od centrum miasta. 13 grudnia 2009 r., po zmianach w kolejowym rozkładzie jazdy, Tomaszów i cały region Roztocza zostały pozbawione połączeń pasażerskich, co pociągnęło za sobą protesty mieszkańców.[15] W czerwcu 2011 roku spółka Przewozy Regionalne uruchomiła pociągi REGIO relacji Lublin-Bełżec kursujące dwa razy dziennie[16]. Obecnie pasażerski ruch kolejowy odbywa się przez część roku (weekendy majowe i wakacje).
Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie:
 Kiwerce [potrzebne źródło]
 Żółkiew [potrzebne źródło]
Związani z Tomaszowem Lubelskim[edytuj]

dr n. med. Renata Adamek – wykładowca akademicki, promotor zdrowia
Stefan Darda - pisarz
Dorota Gardias-Skóra – prezenterka TVN
Mariusz Grad – poseł na Sejm VI i VII kadencji, PO
ks. Franciszek Greniuk- polski duchowny katolicki
ks. Tadeusz Guz – filozof
Michał Karwan – polski piłkarz, zawodnik Ekstraklasy (Cracovia Kraków)
Marek Kasprzyk – aktor
Kazimierz Kubiszyn – lekarz, społecznik, malarz, poeta
Marcin Krawczyk – aktor
Jerzy Lewczyński – artysta fotografik
Stanisław Majdański – poseł na Sejm X kadencji, senator IV kadencji
Stanisław Obirek – teolog, historyk, dziennikarz, pedagog
Wacław Oszajca SJ – teolog, dziennikarz, publicysta i poeta
Stanisław Stojko – aktor
Ewa Pacuła - prezenterka, modelka, aktorka
Joanna Pacuła – aktorka, gwiazda Hollywood
Leon Pinsker – lekarz, syjonistyczny pionier i aktywista, założyciel Chowewej Syjon
bp Jan Śrutwa – historyk Kościoła
Jan Świtka – prawnik
Marek Zub – trener piłkarski
Wojciech Żukowski – były poseł na Sejm z ramienia PiS, od 2010 r. burmistrz miasta
Edmund Monsiel - artysta rysownik
Zobacz też[edytuj]

Tomaszów (stacja kolejowa)
Bełżec (stacja kolejowa)
Bitwa pod Tomaszowem

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1