Reszel

Reszel

Państwo Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat kętrzyński
Gmina Reszel
gmina miejsko-wiejska
Założono 1241
Prawa miejskie 1337
Burmistrz Marek Janiszewski
Powierzchnia 3,82 km²
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
4898
1298 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 89
Kod pocztowy 11-440
Tablice rejestracyjne NKE
Położenie na mapie Polski


Reszel
54°03′08″N 21°09′41″E
TERC
(TERYT) 6283608054
Urząd miejski
Rynek 24
11-440 Reszel
 Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa


Widok na ratusz z wieży zamkowej


Widok na miasto z wieży zamkowej


Zamek w Reszlu


Most gotycki
Reszel (niem. Rößel, prus. Rēslis[potrzebne źródło]) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Reszel. Położone jest na Pojezierzu Mrągowskim, nad rzeką Sajną, dopływem Gubra wpadającym do Łyny.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4898 mieszkańców[1].
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 3,82 km²[2].
Spis treści  [ukryj]
1 Historia
1.1 Epoka krzyżacka
1.2 W Królestwie Polskim
1.3 W państwie pruskim
1.4 Po II wojnie światowej
2 Zabytki
3 Ciekawostki
3.1 Proces o czary
3.2 Tradycje lotnicze
3.3 Przynależność do Cittàslow
4 Współpraca międzynarodowa
5 Osoby związane z Reszlem
6 Przypisy
7 Bibliografia
8 Zobacz też
9 Linki zewnętrzne
Historia[edytuj]

Epoka krzyżacka[edytuj]
W 1241 wojska krzyżackie zdobyły gród pruskiego plemienia Bartów, który w tym czasie nosił staropruską nazwę Resel (Reszel). W miejscu zniszczonego grodu postawiono strażnicę. Prusowie rok później, podczas powstania, odbili gród i utrzymali go przez pięć lat. W 1247 gród został ponownie zajęty przez wojska zakonne. Kolejne umocnienia krzyżackie zostały pobudowane dwa lata później i przetrwały do 1261. W tym roku wybuchło II powstanie pruskie. Załoga krzyżacka sama zniszczyła gród i wycofała się najprawdopodobniej do pobliskiego Braniewa. Powstanie upadło w 1273.
Już w 1243 papież Innocenty IV zlikwidował biskupstwo pruskie i ustanowił na tych ziemiach diecezje: chełmińską, pomezańską, warmińską i sambijską. Na mocy tego postanowienia, dwie trzecie ziem z każdej diecezji miało należeć do zakonu krzyżackiego a jedna trzecia do biskupów. Przez ciągłe walki powstańcze, najazdy jaćwińskie i litewskie, ziemie wokół Reszla wraz z strażnicą mogły przejść pod panowanie biskupie w 1275. Reszel już w 1254 przypadł biskupowi warmińskiemu - w dokumentach wymieniany jako "castrum Ressel"
W 1300 mieszczanie z pobliskiego Braniewa założyli przy strażnicy osadę handlową. Jej szybki rozwój pozwolił kapitule warmińskiej i wójtowi biskupiemu Henrykowi z Lutr na wystawienie 12 lipca 1337 przywileju lokacyjnego na prawie chełmińskim. Pierwszym sołtysem (burmistrzem) został braniewski mieszczanin Eleus. Miasto budowane było według wcześniej ustalonego planu. Posiada zachowany średniowieczny układ urbanistyczny. W 1372 rozpoczęto budowę murów obronnych z basztami i trzema bramami: Wysoką, Królewiecką i Rybacką. W tym czasie Reszel był trzecim co do wielkości miastem Warmii, po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim.
Po bitwie pod Grunwaldem Reszel przeszedł pod panowanie Władysława Jagiełły, ale jeszcze jesienią 1410 przywrócono władzę zakonną. W 1440 Reszel przystąpił do Związku Pruskiego założonego w Kwidzynie, jako jedno z miast założycielskich. Tajna Rada Związku Pruskiego w dniu 4 lutego 1454 wypowiedziała posłuszeństwo władzom zakonnym. Dwa dni później opanowano większość zamków krzyżackich i biskupich. Obroniły się tylko Malbork, Sztum i Chojnice. Wojska zakonne rok później opanowały Reszel, biskupom warmińskim przekazały miasto dopiero w 1462.
W Królestwie Polskim[edytuj]
Po wojnie trzynastoletniej Warmia przeszła pod opiekę króla polskiego, a Reszel stał się polskim miastem granicznym. Z Reszlem związany był biskup Fabian Luzjański. Ojciec jego był burgrabią reszelskim. Przyszły biskup porwany został przez podjazd krzyżacki z pobliskich Łężan. Krzyżacy pod murami Reszla zażądali poddania miasta, szantażując, że zabiją dziecko, jeśli bramy miasta nie zostaną otwarte. Dziecko zostało jednak odbite i obyło się bez otwierania bram miasta.
Z inicjatywy bpa Łukasza Watzenrode (wuj Mikołaja Kopernika) w 1505 rozpoczęto budowę nowych murów obronnych i fortyfikacji miasta, które to umocnienia pomogły obronić miasto w 1520 podczas szturmu wojsk zakonnych. Mieszczanie reszelscy dobrze prosperowali w wieku XV i XVI, ale największy rozkwit nastąpił w okresie baroku. Pracowały tu liczne warsztaty malarskie i złotnicze. Sławni byli rzeźbiarze, m.in Krzysztof Peucker (1662-1735) oraz rodzina Schmidtów.
Wojny polsko-szwedzkie nie spowodowały zniszczeń. Jezuici, wypędzeni z pobliskiego Braniewa w 1631 przejęli zabudowania klasztorne pozostałe po zakonie augustianów i utworzyli kolegium, w którym wykształciło się prawie 6 tysięcy absolwentów. W szkole kształcili się katolicy i protestanci. Jednym z rektorów (w latach 1670-1673) był Mikołaj Slaski. Kolegium w Reszlu miało mecenasa w królu Janie Kazimierzu, który utworzył fundusz stypendialny dla jego uczniów. Na dobrach żywieckich ulokował 100 tys. zł (odpowiadało to 25% rocznych dochodów dominium warmińskiego), z których 6% rocznie przekazywano do Reszla.
Rozwój miasta i zamożność mieszkańców pozwoliła na wykupienie miasta spod władzy biskupiej w 1655 Reszel w okresie baroku znany był jako miasto artystów. Zamek reszelski był jedną z rezydencji ostatniego biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego. W owym czasie w Reszlu funkcję proboszcza pełnił Marcin Krasicki – brat biskupa.
W państwie pruskim[edytuj]
Po I rozbiorze Polski Reszel dostał się pod panowanie pruskie. Zamek został przekształcony w więzienie oraz magazyn zboża i spirytusu. W latach 1806 i 1807 dwa kolejne pożary mocno zniszczyły miasto. Prawie całe miasto spłonęło, ocalał m.in kościół gimnazjalny, jeden z budynków kolegium, wikarówka oraz zamek. By odbudować miasto rozebrano część murów obronnych, zamek został przekazany gminie ewangelickiej. Pomieszczenia w skrzydle południowym zostały przekształcone w zbór. W 1816 r. ukończono budowę ratusza. Kolejne lata to powolny upadek miasta[potrzebne źródło], powodowany m.in. pożarami (w 1841 i 1917). W 1914 r. miasto zajęli Rosjanie. W 1917 spłonęła część kamieniczek przy rynku.
Po II wojnie światowej[edytuj]
W wyniku II wojny światowej, podczas której miasto nie doznało większych zniszczeń, Reszel został włączony do Polski. W następnych dziesięcioleciach rozebrano ponad 30 zabytkowych budynków w obrębie starego miasta. Jeden z dwóch ostatnich dziewiętnastowiecznych spichrzów (ul. Spichrzowa) zburzony został w 1985. Prace rekonstrukcyjne zamku i historycznej zabudowy miasta rozpoczęły się w 1956, remont generalny zamku został przeprowadzony w latach 1976-1985. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.
Zabytki[edytuj]

Zamek biskupów warmińskich - zbudowany w latach 1350-1401, na planie kwadratu, z dziedzińcem wewnętrznym i krużgankami. Część mieszkalna znajdowała się w skrzydłach południowym i wschodnim, pozostałe boki zamykał mur kurtynowy. W narożniku północno-zachodnim znajduje się wieża obecnie nakryta dachem, wcześniej zwieńczona była blankami. Wieża bramna z zachowanymi do dzisiaj prowadnicami bron znajduje się w zachodniej części zamku. Drewnianą strażnicę krzyżacką wzniesiono już około 1241 r.[3].Przebudowa przeprowadzona w latach 1505-1530 dostosowała umocnienia zamku do broni palnej. Wzniesiono dodatkowy mur obronny z bastejami od strony północnej i zachodniej. Umocnienia zamku połączono z umocnieniami miasta. W 1648 i 1704 zamek został dwukrotnie splądrowany przez wojska szwedzkie. Rozebrano też w tym czasie część murów obronnych. Po I rozbiorze Polski został zamieniony na więzienie. Dwa pożary w pierwszych latach XIX w. spowodowały zniszczenia m.in. wieży głównej. Obiekt został opuszczony na kilkanaście lat. W 1822 przekazano go gminie ewangelickiej, która poczyniła w min kolejne prace remontowe. Przebudowano skrzydło południowe na zbór, zmieniono elewacje m.in. dobudowano szczyt z sygnaturką. Rozebrano krużganki a w skrzydle wschodnim umieszczono szkołę. W 1931 dokonano odbudowy wież zamkowych, w salach utworzono muzeum. Gruntowny remont został przeprowadzony w latach 1976-1985. Obecnie w zamku znajduje się hotel, a miejscu dawnej kaplicy ewangelickiej powstała w latach osiemdziesiątych galeria sztuki współczesnej.
Kościół farny pw. św. Piotra i Pawła - budowę rozpoczęto w 1348 (lub po 1360[4]), wzmiankowany w dokumentach w 1402 początkowo była to trójnawowa hala bez prezbiterium, z okazała wieżą od strony zachodniej oraz zakrystia i kruchtą od strony północnej. Kościół uległ znacznemu zniszczeniu w pożarze z 1774. Kolejny pożar zniszczył odbudowany kościół w 1806 - spłonęły m.in. obrazy. Kolejna odbudowę poprowadzono pod nadzorem miejscowego architekta - Joachima Sadrozińskiego, który zaprojektował także nowy hełm wieży z latarnią (1837). Wnętrze ponownie wyposażono w latach 1822-1843. Wykonawcami sprzętów byli miejscowi rzemieślnicy: Wilhelm i Karol Ludwig Biereichelowie. W ołtarzu główny znajduje sie obraz patronów kościoła, autorstwa Antoniego Jana Blanka (1785-1844), który był profesorem sztuk pięknych na Uniwersytecie Warszawskim, a pochodził z Warmii. Do 1945 w kościelnym skarbcu przechowywano kilka wartościowych, gotyckich sprzętów liturgicznych, w tym krzyż relikwiarzowy z ok. 1400, relikwiarz św. Piotra z XVI w., kielich ufundowany przez biskupa Łukasza Watzenrode z ok. 1500. W kościele jest możliwość wejścia na zabytkową 52. metrową wieżę. Można w niej zobaczyć zabytkowy mechanizm zegara (1913) oraz dzwony kościelne.
Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego z XVIII w. (do zmiany tytułu w 1963 – kościół pw. św. Krzyża, zwany także gimnazjalnym)
Gotyckie mosty (murowane z cegły) nad Sajną: Rybacki XIV w. (przy nim była miejska Brama Rybacka), Niski oraz trzeci most z XIV w. (w znacznej części obsypany ziemią, który przechodził przez zasypaną fosę biegnącą niegdyś po zachodniej stronie starego miasta.Most ten chroniła Brama Wysoka)
fragment murów obronnych z XIV w.
spichlerz' o konstrukcji ryglowej z XVIII w.
kolegium pojezuickie
stara plebania - rezydencja archiprezbitera z XV w.[5], przebudowywana ok. 1700 r., także w XIX w.
klasycystyczny ratusz z XIX w.
Trakt pielgrzymkowy z Reszla do Świętej Lipki - Drogą z Reszla do Świętej Lipki, o długości ok. 6 km, już od XV w. szli pątnicy w „łosierach” do sanktuarium maryjnego. Po hołdzie pruskim trakt łączył katolicką Warmię z protestanckimi Mazurami. W czasach biskupa Krzysztofa Andrzeja Szembeka, w latach 1733–1735, zostały wybudowane po obu stronach traktu barokowe kapliczki różańcowe. Wzdłuż alei rosną lipy. Zarówno kapliczki, jak i lipy wpisane są do rejestru zabytków.
Ciekawostki[edytuj]

Proces o czary[edytuj]
21 sierpnia 1811 w Reszlu miał miejsce ostatni w Europie przypadek spalenia czarownicy na stosie. Ofiarą była Barbara Zdunk. Oskarżano ją jednak nie tylko o czary, ale przede wszystkim o podpalenie, bowiem w 1807 na zamku miał miejsce pożar, którego przyczyny pozostają niejasne. Proces trwał 3 lata. Sprawa winy budziła kontrowersje, jednak sąd w Królewcu zatwierdził wyrok. Przed spaleniem skazaną uduszono.
Tradycje lotnicze[edytuj]
W roku 1910 w firmie Friedrich Fest w Reszlu wyprodukowano samolot według projektu inżyniera Bloessa z Kętrzyna. Maszyna była jednopłatowcem z silnikiem o mocy 50 KM. Samolot sterowany był w pozycji bocznej za pomocą skręcania skrzydła. Jego równowagę - zachowanie środka ciężkości - zapewniały metalowe rurki napełnione rtęcią. Samolot miał 10 m długości, 14 m szerokości i ważył około 450 kg. Pierwszą, nieudaną próbę startu podjęto na polu Trenkmanna koło Ramt (wieś między Reszlem, a Świętą Lipką). Po wzmocnieniu podwozia ponowiono próbę startu samolotu na twardym podłożu, na terenie posiadłości v. d. Groebena w Łankiejmach. Sterujący samolotem inż. Bloess bez problemów osiągnął wysokość 30 m. W trakcie lądowania samolot uległ uszkodzeniu. Był to jedyny samolot wyprodukowany w Reszlu.
Przynależność do Cittàslow[edytuj]
Reszel jest pierwszym w Polsce miastem, które przystąpiło do Międzynarodowego Stowarzyszenia Miast Cittàslow. Rada Miejska uchwaliła decyzję w 2004 r. 15 listopada 2005r na zamku w Reszlu został podpisany List intencyjny dotyczący utworzenia krajowej sieci miast Cittaslow. Sygnatariuszami listu zostali ze strony polskiej: Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz Burmistrzowie Miast i Gmin z Warmii: Reszla, Lidzbarka Warmińskiego, Biskupca i Bisztynka a ze strony Międzynarodowej Sieci Miast Cittaslow Przewodniczący Roberto Angelucci. 18.10.2006r. Komitet Koordynujący Cittaslow zaakceptował wymagania polskiej krajowej sieci miast Cittaslow, które skupiają się wokół kluczowych obszarów takich jak: polityka środowiskowa, polityka infrastrukturlarna, technologie i wyposażenie w zakresie Jakości Miejskiej, waloraryzacja produktów lokalnych, gościnność, świadomość. 13.04.2007 na posiedzeniu w Urbino (Włochy) Komitet Koordynujący pozytywnie rozpatrzył wniosek o uznanie Polskiej Krajowej Sieci Miast Cittaslow. Cittàslow jest organizacją non-profit, której celem jest promowanie i rozpowszechnianie kultury dobrego życia poprzez badania, eksperymentowanie, stosowanie rozwiązań dotyczących organizacji miasta. Do sieci w 2010 roku dołączyło Nowe Miasto Lubawskie z województwa warmińsko-mazurskiego i Murowana Goślina z Wielkopolski. W roku 2009 Stowarzyszenie Kulturalne "Reszelanie" w Reszlu wspólnie z z Biurem Polityki Jakości Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie zorganizowało I Festyn Miast Cittaslow na którym odbyła się konferencja naukowa oraz impreza festynowa z udziałem miast członków krajowej sieci Cittaslow. Kolejny Festyn odbył się w Reszlu w roku 2010. W roku 2011 Festyn organizowany był Lidzbarku Warmińskim połączony z Zgromadzeniem Międzynarodowym Miast Sieci Cittaslow. Goście z całego świata odwiedzili Reszel. Na koniec roku 2011 do sieci należało 150 miast z 25 krajów świata.
Współpraca międzynarodowa[edytuj]


Ta sekcja od 2011-09 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
Miasta i gminy partnerskie:
Jaszuny
Jemnice
Raabs an der Thaya
Legden
Osoby związane z Reszlem[edytuj]

Andrzej Godlewski
Franciszek Kuhschmalz
Mikołaj Slaski
Fabian Luzjański
Julius Dinder
Mieczysław Wądołowski- członek zespołu Czerwone Gitary
Izabella Sikorska Ulfik- Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2002r.)
Kazimierz Górski - Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2002r.)
Franciszek Maria Starowieyski]]- Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2007r.)
Maria Pier-Bohne - Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2012r.)
Alfons Siemetzki - Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2012r.)
Stanislav Brada - Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2012r.)