piątek, 14 września 2012

Przysucha


Przysucha

Państwo Polska
Województwo mazowieckie
Powiat przysuski
Gmina Przysucha
gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie 1710-1870, 1958
Burmistrz Tadeusz Tomasik
Powierzchnia 7,02[1] km²
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
6154
876,6 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 48
Kod pocztowy 26-400
Tablice rejestracyjne WPY
Położenie na mapie Polski


Przysucha
51°21′30″N 20°37′42″E
TERC
(TERYT) 1142123064
Urząd miejski
Plac Kolberga 11
26-400 Przysucha
 Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Przysucha – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie przysuskim, położone na krańcu Wzniesień Południowomazowieckich, w pobliżu rzeki Radomki. Historycznie leży w Małopolsce.
Według danych z 31 grudnia 2010 roku, miasto miało 6154 mieszkańców[2].
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Historia
2.1 Toponimia
2.2 Wieś przedlokacyjna
2.3 Lokacja miasta
2.4 Okres zaborów
2.5 Dwudziestolecie międzywojenne
2.6 II wojna światowa
2.7 Rozwój w PRL
2.8 Po 1989
2.9 Kalendarium
2.10 Historia Żydów w Przysusze
3 Liczba ludności Przysuchy na przestrzeni dziejów
4 Urodzeni w Przysusze
5 Zabytki
6 Gospodarka
7 Oświata i edukacja
8 Kościoły i związki wyznaniowe
9 Ciekawostki
10 Przypisy
11 Bibliografia
12 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]

Miasto leży w południowej części województwa mazowieckiego, na południowym krańcu Równiny Radomskiej, ok. 40 km na zachód od Radomia. W pobliżu miasta (przy granicy administracyjnej) przepływa rzeka Radomka. Historycznie leży w Małopolsce.
Przez miasto przebiega droga krajowa nr 12 (Radom-Piotrków Trybunalski) (projektowana droga ekspresowa S12), a poza tym drogi do Klwowa, Szydłowca i Końskich. W miejscowości Skrzyńsko znajduje się stacja kolejowa Przysucha na linii z Radomia do Łodzi.
Historia[edytuj]

Toponimia[edytuj]
Przysucha wymieniana była jako osada nad rzeką Radomką powstała w bagnistej kotlinie, która często musiała być osuszana by móc stanowić miejsce zamieszkania. Przedrostek przy- formował nazwy miejscowości, więc Przysucha to tereny przy suchym, bezleśnym miejscu.
Wieś przedlokacyjna[edytuj]
Pierwsze wzmianki o miejscowości (jako Przesucha) pochodzą z 1415 i związane są z osobą Rafała, syna Warsza ze Skrzyńska. Jest on pierwszą występującą w źródłach osobą, która w swej tytulaturze używała zwrotu "z Przysuchy".
Następna informacja na temat Przysuchy pochodzi z 1490. Wtedy to niejaki Paweł z Przysuchy nabył 4 łany kmiece w Wielkim Skrzynnie.
Wiadomo, że w 1508 i 1509 Przysucha należała do rodu Morsztynów, a w 1510 jej właścicielem był Męcina z Przysuchy. W tymże roku wieś liczyła sześć zagród na sześciu łanach. W Przysusze znajdowała się wówczas karczma, a nieopodal pracowała kuźnica na 3 koła "koneczne". Na początku XVI w. Przysucha należała do parafii Skrzyńsko, na rzecz której oddawano dziesięcinę w wysokości 3 grzywien. W 1526 istniała kuźnica o 2 kołach i młyn o 1 kole, a dziesięcina oddawana była z pięciu i pół łanu.
Lokacja miasta[edytuj]
11 grudnia 1710 przywilej królewski, wydany dla Antoniego Czermińskiego herbu Wieniawa przez Augusta II Mocnego, zezwala na osadzanie się rzemieślników, także zagranicznych, i odbywanie targów. Żona Czermińskiego, Zofia, była wdową pod Jakubie Gabbonim, dzierżawcy zakładów samsonowskich przejętych w 1718 przez biskupów krakowskich i miała w Przysusze powstać manufaktura konkurującą z zakładami w Samsonowie. Spiętrzono wody Radomki i utworzono 9 stawów, z których woda napędzała maszyny kuźnic, papierni, młynów do mielenia rud, szabelni, a także tartaku i olejarni.
W 1714 król zezwolił na powstawanie cechów rzemieślniczych i odbywanie się targów dwa razy w tygodniu (soboty i niedziele). Wkrótce po tym napływający rzemieślnicy niemieccy (głównie z Saksonii i Śląska) założyli miasto zwane Czermnem. Osada posiadała rynek, znajdujący się dziś na placu Kard. Wyszyńskiego.
W 1723 w Przysusze zlokalizowano żydowskie miasto o charakterze handlowo-usługowym (był to ważny ośrodek chasydyzmu). Dopiero w 1745 na tereny dzisiejszej Przysuchy zaczęła sprowadzać się ludność katolicka. Nowym właścicielem został Jan Dembiński Od tego momentu rozwój miasta zaczął nabierać tempa. W latach siedemdziesiątych XVIII w. osada posiadała wielkie piece hutnicze, rurarnię, tartak, młyny i papiernię. Na rok 1777 w Przysusze istniało 39 domów niemieckich, 85 żydowskich i 29 polskich. Dzielnica polska, zwana Urszulinem na cześć Urszuli Dembińskiej, posiadała podobnie jak dzielnica niemiecka i żydowska oddzielne prawa miejskie.
Okres zaborów[edytuj]
Upadek Rzeczypospolitej był także upadkiem Przysuchy. Pomimo przynależności do Księstwa Warszawskiego, a od 1815 do Królestwa Polskiego, Przysucha traciła znaczenie, głównie przez zależność miasta od dworu, odebranie wielu praw mieszczanom a częściowo przez przemarsze wojsk austriackich podczas powstania kościuszkowskiego. Wydobycie i wytop niskoprocentowej rudy żelaza (16%-18%), występującej w okolicy miasta przestawał się opłacać.
Dwudziestolecie międzywojenne[edytuj]
Lekkie ożywienie przemysłu poprawiło trochę sytuację w regionie. Duży rozwój nastąpił jednak w dziedzinie kultury i edukacji za sprawą otwarcia Szkoły Spółdzielczej i Podstawowej. Ludność miasta w roku 1939 wynosiła 4850 mieszkańców z czego Żydzi stanowili 2980 osób.


Pomnik ku czci poległych żołnierzy
II wojna światowa[edytuj]
6 września 1939 na Przysuchę spadły bomby i zniszczyły ponad 70 domów i budynki folwarku. W czasie wojny Niemcy założyli getto, w którym umieszczono ponad 5000 Żydów - większość wywieziono do obozu w Treblince.
Lasy Przysuskie były areną bardzo zaciekłych walk partyzanckich. Stacjonowały tam oddziały mjr. Hubala, Inspektoratu Piotrkowskiego i 72 pp Ziemi Radomskiej. Wielokrotne akcje partyzanckie zadawały Niemcom ogromne straty, np. podczas walk w Stefanowie, 6 września 1944, Niemcy stracili 140 żołnierzy a 230 odniosło rany.


Blok przy ul. Legionów Polskich
Rozwój w PRL[edytuj]
17 stycznia 1945 wojska radzieckie przybyły do Przysuchy. W pierwszych miesiącach oszacowano liczbę ludności na poziomie 1500 osób - głównie rzemieślników, handlarzy i rolników. W roku 1956 Przysucha stała się siedzibą powiatu. Prawa miejskie odzyskała w 1958. W okresie istnienia powiatu wybudowano kopalnie gliny, zakład ceramiczny, zakład przetwórstwa owocowo-warzywnego, odlewnię żeliwa i zakład krawiecki.
Po 1989[edytuj]
Po prywatyzacji większości zakładów na terenie miasta, zaczęły się przekształcenia. Masowe zwolnienia z zakładów pracy i wysokie bezrobocie czyniły Przysuchę mało atrakcyjną. Członkostwo w UE było impulsem do wolnego rozwoju.[potrzebne źródło]
Kalendarium[edytuj]
1415 - pierwsze wzmianki o miejscowości
1710 - prawa miejskie
1713 - powstał ośrodek górniczo-hutniczy eksploatujący okoliczne złoża rud żelaza
1795 - miasto pod zaborem austriackim
1809 - miasto w Księstwie Warszawskim
1815 - w Królestwie Polskim
1870 - utrata praw miejskich
1956 - Przysucha została siedzibą powiatu
1958 - ponowne nadanie praw miejskich


Synagoga z XVIII w. (ok. 1778)
Historia Żydów w Przysusze[edytuj]
Pierwsi Żydzi osiedlili się w Przysusze już w 1713, a więc zaraz po nadaniu praw miejskich. Powstała osobna dzielnica żydowska z własnym Rynkiem Żydowskim. Wówczas też zbudowano synagogę i kirkut. Rozkwit kahału nastąpił w I połowie XIX wieku (75% Żydów w miasteczku). Na przełomie XVIII i XIX wieku stała się Przysucha głównym ośrodkiem chasydyzmu na zachód od Wisły, za sprawą dwóch cadyków: Jakowa Icchaka Rabinowicza (Świętego Żyda) i od 1813 jego następcy, Symcha Bunina Buncharda. Święty Żyd, był sławny na całą Rzeczpospolitą, a legenda otoczyła go już za życia. Miał wielu sławnych uczniów, stworzył centrum myśli chasydzkiej, które następnie przeniosło się do Aleksandrowa, Kocka i Góry Kalwarii. W jego ohelu składano niezliczone kwitłech z prośbami, a rabin Szejn (ur. 1870) z Kalisza błogosławił pielgrzymów w imieniu Świętego Żyda. W roku 1939 mieszkało w Przysusze około 2500 Żydów. 15 sierpnia 1942 roku Niemcy utworzyli tu getto. Uwięzili w nim około 5 tys. osób z Przysuchy, a także z Przytyka i Płocka. W dniach 27-31 października wszystkich wywieźli do obozu zagłady w Treblince.
Liczba ludności Przysuchy na przestrzeni dziejów[edytuj]


Źródło:[3][4][2]
Urodzeni w Przysusze[edytuj]

Oskar Kolberg, polski etnograf, folklorysta i kompozytor.
Zabytki[edytuj]

Klasycystyczny kościół parafialny św. Jana Nepomucena i św. Ignacego Loyoli z lat 1780-1786
Synagoga klasycystyczna z końca XVIII wieku,
Zabudowa miejska z XIX i XX wieku,
Dwór Dembińskich z XIX wieku - Muzeum im. Oskara Kolberga
Pierwsza szkoła spółdzielcza w Polsce
Zabytkowy pomnik upamiętniający żołnierzy polskich na placu im. Oskara Kolberga
Cmentarz żydowski
Gospodarka[edytuj]

Przysucha – stolica powiatu jest zarazem jedynym ośrodkiem miejskim w powiecie. Na poziomie ponadlokalnym pełni ona funkcje obsługi ludności w zakresie szkolnictwa średniego i zawodowego, specjalistycznej opieki zdrowotnej, kultury, otoczenia biznesu (banki) i administracji (m.in. instytucje i służby podległe Starostwu Powiatowemu). Miasto posiada w skali lokalnej znaczący potencjał gospodarczy. Czynniki decydujące o atrakcyjności lokalizacyjnej miasta dla różnych funkcji są zróżnicowane:
lokalizacja przy drodze krajowej Nr 12 Lublin – Piotrków Trybunalski, potencjał ludnościowy, zasoby gruntów i obiektów do wykorzystania na cele inwestycyjne, istniejąca infrastruktura techniczna oraz otoczenie biznesu, zasoby naturalne – predysponują ośrodek do lokalizacji na jego obszarze funkcji produkcyjnych i usługowych;
lokalizacja w rejonie lasów przysusko-szydłowieckich, walory środowiska kulturowego, istniejące instytucje kultury oraz infrastruktura turystyki i rekreacji, dobra dostępność komunikacyjna – stanowią podstawę do rozwoju funkcji turystyki i wypoczynku;
funkcje administracyjne, dobre powiązanie komunikacyjne z obszarem powiatu, znikoma konkurencja innych ośrodków miejskich o znaczeniu lokalnym, wzrastające wymagania w zakresie dostępu ludności do usług – predysponują miasto do rozwoju funkcji obsługi ludności.
Oświata i edukacja[edytuj]

W Przysusze funkcjonują:
przedszkola:
Samorządowe Przedszkole Nr 1 w Przysusze
szkoły podstawowe:
Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 1 w Przysusze
Zespół Placówek Oświatowych w Przysusze
gimnazja:
Publiczne Gimnazjum w Przysusze
szkoły ponadgimnazjalne:
Zespół szkół ponadgimnazjalnych Nr 1
Zespół szkół ponadgimnazjalnych Nr 2
Kluby sportowe:
MKS Oskar
UKS Tempo Przysucha (siatkówka)
Kościoły i związki wyznaniowe[edytuj]

Kościół rzymskokatolicki
Parafia św. Jana Nepomucena w Przysusze (erygowana 1779)
Parafia Miłosierdzia Bożego w Przysusze (erygowana 1989)
Świadkowie Jehowy - zbór z Salą Królestwa
Ciekawostki[edytuj]

W okresie międzywojennym, przez około 30 miesięcy, mieszkała tu Loda Halama, żona hrabiego Andrzeja Dembińskiego, która po śmierci drugiego męża zrobiła karierę w Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Hollywood.
Z przysuskiej gminy żydowskiej wywodził się Caspar Weinberger - były sekretarz stanu ds. obrony w rządzie USA[potrzebne źródło].

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1