piątek, 7 września 2012

Warszawa



Warszawa

Państwo Polska
Województwo mazowieckie
Powiat miasto na prawach powiatu
Aglomeracja ok. 3,1 mln[potrzebne źródło]
Założono XIII wiek
Prawa miejskie ok. 1300
Prezydent miasta Hanna Gronkiewicz-Waltz
Powierzchnia 517,24[1][2] km²
Wysokość 78-121 m n.p.m.
Ludność (31.12.2011)
• liczba
• gęstość
1 708 491[3] ▼
3326[4] os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 22
Kod pocztowy od 00-xxx do 05-xxx
 wszystkie kody
Tablice rejestracyjne WA, WB, WD, WE, WF, WH, WI, WJ, WK, WN, WT, WU, WW, WX, WY
Położenie na mapie Polski


Warszawa
52°13′56″N 21°00′30″E
TERC
(TERYT) 1465011
SIMC 0918123
Hasło promocyjne: Zakochaj się w Warszawie
Urząd miejski
pl. Bankowy 3/5
00-950 Warszawa
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Wiadomości w Wikinews
 Warszawa w Wikicytatach
 Hasło Warszawa w Wikisłowniku
Strona internetowa
Warszawa, miasto stołeczne Warszawa[5] – stolica i największe miasto Polski, położone w środkowo-wschodniej części kraju, na Nizinie Środkowomazowieckiej, na Mazowszu, nad Wisłą. Od 2002 r. miasto stołeczne Warszawa jest gminą miejską mającą status miasta na prawach powiatu[6].
Warszawa jest ośrodkiem naukowym, kulturalnym, politycznym oraz gospodarczym na skalę europejską. Mieszczą się w niej siedziby parlamentu, Prezydenta RP, Rady Ministrów i innych władz centralnych. Warszawa jest także stolicą województwa mazowieckiego. Warszawa jest jedynym miastem w obecnych granicach Polski odznaczonym Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (a drugim w historii Polski miastem po Lwowie).
Warszawa jest największym polskim miastem pod względem liczby ludności (1 708 491 zameldowanych mieszkańców w marcu 2011 r.)[4] i powierzchni (517,24 km² łącznie z Wisłą)[1][2]. W skali kraju rzeczywistą liczbę mieszkańców Warszawy i okolic można porównywać jedynie do konurbacji górnośląskiej.
Think tank GaWC, badający wzajemne stosunki pomiędzy miastami świata w kontekście globalizacji, uznał Warszawę za metropolię globalną (Alpha–)[7].
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Warunki naturalne
2.1 Rzeźba terenu
2.2 Klimat
3 Demografia
3.1 Rozwój demograficzny miasta
4 Nazwa miasta
5 Historia
5.1 Średniowiecze
5.2 XVI-XVIII wiek
5.3 1795-1939
5.4 Po 1939 roku
6 Zabytki
6.1 Zamek Królewski i plac Zamkowy
6.2 Stare Miasto
6.3 Nowe Miasto
6.4 Śródmieście
6.4.1 Trakt Królewski
6.4.2 Oś Saska
6.4.3 Plac Teatralny i okolice
6.4.4 Plac Bankowy
6.4.5 Powiśle i Solec
6.4.6 Ujazdów i Łazienki Królewskie
6.5 Bielany i Żoliborz
6.6 Wola, Bemowo i Włochy
6.7 Ochota
6.8 Mokotów, Wilanów i Ursynów
6.9 Praga, Białołęka, Targówek, Wawer, Rembertów i Wesoła
7 Urbanistyka i architektura Warszawy
7.1 Dekret Bieruta
7.2 Najwyższe budynki
8 Gospodarka
8.1 Budżet miasta
8.2 Przedsiębiorstwa
8.3 Handel
8.4 Przemysł
8.5 Instytucje publiczne
9 Oświata i nauka
10 Kultura
10.1 Teatr
10.2 Muzyka
10.3 Literatura
10.4 Muzea i galerie
10.5 Kina
10.6 Biblioteki i mediateki
10.7 Imprezy cykliczne
10.8 Warszawskie legendy
10.9 Warszawa w kulturze masowej
11 Media
11.1 Prasa
11.2 Stacje radiowe
11.3 Stacje telewizyjne
12 Sport i rekreacja
12.1 Obiekty sportowe
12.2 Kluby sportowe
12.3 Imprezy sportowe
12.4 Rekreacja
12.4.1 Baseny
12.4.2 Plaże i porty
13 Administracja
13.1 Samorząd
13.2 Prezydent Warszawy
13.3 Rada Miasta Stołecznego Warszawy i rady dzielnic
13.4 Młodzieżowa Rada m.st. Warszawy
13.5 Podział administracyjny
14 Osoby związane z Warszawą
14.1 Honorowi obywatele
15 Religia
15.1 Kościoły i związki wyznaniowe
15.2 Religijność mieszkańców Warszawy
16 Transport
16.1 Tranzyt
16.2 Mosty
16.3 Lotniska
16.3.1 Lotnisko na Okęciu
16.3.2 Lotnisko w Modlinie
16.3.3 Inne lotniska w Warszawie
16.4 Transport miejski
16.4.1 Autobusy
16.4.2 Trolejbusy
16.4.3 Transport szynowy
16.4.3.1 Metro
16.4.3.2 Szybka Kolej Miejska
16.4.3.3 Koleje dojazdowe
16.4.3.4 Kolej
16.4.3.5 Tramwaje
16.5 Drogi i szlaki rowerowe
17 Przyroda
17.1 Obszary chronione
17.2 Lasy
17.3 Wody
18 Miasta partnerskie
19 Zobacz też
20 Przypisy
21 Bibliografia
22 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]



Aglomeracja warszawska
Warszawa leży w środkowym biegu Wisły, na Nizinie Środkowomazowieckiej, w odległości około 350 km od Karpat i Morza Bałtyckiego. Jest jedyną w Europie stolicą leżącą w bezpośrednim sąsiedztwie parku narodowego[8].
Miasto leży po obu stronach rzeki i jest nieznacznie wydłużone wzdłuż jej brzegów (rozciąga się na ok. 30 km w kierunku północ-południe i ok. 28 km w kierunku wschód-zachód). Lewobrzeżna część Warszawy jest w większości położona na Równinie Warszawskiej (najwyższy punkt geodezyjny na skrzyżowaniu ul. Norwida i Nakielskiej (rejon zajezdni autobusowej „Redutowa” – 115,7 m n.p.m.; porównywalne wysokości w rejonie Filtrów – 114,7 m n.p.m. przy ul. Krzyckiego).
Pozostała część miasta leży w Dolinie Środkowej Wisły oraz na Równinie Wołomińskiej (częściowo dzielnice wschodnie) i w Kotlinie Warszawskiej (częściowo dzielnice północne). Na Bielanach, Białołęce, w Wawrze i Wesołej występują porośnięte lasem, wysokie na kilka-kilkanaście metrów wydmy, z najwyższym naturalnym punktem wysokościowym – 122,11 m n.p.m. (w rejonie planowanej ul. Stanisława Wigury na osiedlu Groszówka w Wesołej)[9].
Stolica stanowi główne miasto monocentrycznej aglomeracji warszawskiej. Liczba jej mieszkańców, zależnie od koncepcji jej zasięgu, wynosi w przybliżeniu od 2,6 do 3 mln. W obszarze tym znajduje się około 20 miast.
Warunki naturalne[edytuj]

Rzeźba terenu[edytuj]
Charakterystyczna dla krajobrazu miasta jest wysoka na 6–25 m skarpa wiślana, stanowiąca krawędź erozyjną wysoczyzny (Równiny Warszawskiej)[10].
Na obszarze miasta znajduje się kilka wzgórz usypanych przez człowieka, m.in. Kopiec Powstania Warszawskiego (wysokość 121,0 m n.p.m.), Kopiec Szczęśliwicki (wysokość 138,0 m n.p.m. – najwyższy punkt wysokościowy w Warszawie), Kopa Cwila (wysokość 108 m n.p.m.), a także składowiska odpadów, m.in. Góra Śmieciowa na Radiowie (wysokość 144 m n.p.m.)[11] czy hałda popiołów z Elektrociepłowni Siekierki na Siekierkach.
Najniżej w Warszawie położonym punktem jest brzeg Wisły przy granicy z Jabłonną (75,6 m n.p.m.)[9].
Klimat[edytuj]
Klimatogram dla Warszawy
St Lu Ma Kw Ma Cz Li Si Wr Pa Li Gr
  28 0-4
  26 1-4
  30 6-1
  38 123
  50 188
  66 2111
  76 2213
  71 2212
  46 178
  40 124
  38 51
  36 2-3
Temperatury w °C
Opad całkowity w mm
Źródło: Weatherbase[12]
[pokaż]Na jednostki imperialne
Według klasyfikacji Wincentego Okołowicza Warszawa leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego. Według uaktualnionej klasyfikacji Köppena-Geigera Warszawa leży w strefie Dfb – klimatu umiarkowanego kontynentalnego[13].
Cechami charakterystycznymi klimatu Warszawy są dość równomierne opady o średniej wieloletniej około 493 mm/rok z maksimum w czerwcu (72 mm) i minimum w lutym (18 mm). Średnia roczna temperatura powietrza wynosi +7,8 °C z maksimum w lipcu (+18,0 °C) i minimum w styczniu (–3,3 °C)[14]. Okres wegetacyjny wynosi około 200 dni. Warszawa jest najczęściej pod wpływem mas powietrza polarno-morskiego (około 60% dni w roku) oraz polarno-kontynentalnego (około 30% dni w roku).
W Warszawie i okolicach bardzo wyraźnie zaznacza się wpływ dużej aglomeracji miejskiej na klimat (tzw. miejska wyspa ciepła). Objawia się to poprzez wyższe średnie temperatury w centrum miasta, wyższe opady (nagrzanie powietrza powoduje powstawanie silnych prądów wstępujących i chmur konwekcyjnych, którym towarzyszą ulewne opady i burze). W zależności od warunków meteorologicznych różnica temperatury między śródmieściem Warszawy i przedmieściami może sięgać 7-8 °C, a nawet 10 °C[14]. Ze względu na większą szorstkość podłoża w centrum miasta zmniejsza się prędkość wiatru.
Z uwagi na wysoką zawartość aerozoli i zanieczyszczeń w powietrzu, zwiększa się zachmurzenie oraz pogarsza się przejrzystość powietrza, co prowadzi do zmniejszania bezpośredniego promieniowania słonecznego i zwiększenia promieniowania rozproszonego. Usłonecznienie w Warszawie wynosi ok. 1600 godzin/rok, z tym że w centrum miasta jest o 10% niższe[14].
[ukryj]Średnia temperatura i opady dla Warszawy
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordowo wysokie temperatury [°C] 14 17 23 28 31 33 34 37 29 24 16 14 37
Średnie najwyższe temperatury [°C] 0 +1 +6 +12 +18 +21 +22 +22 +17 +12 +5 +2 +11
Średnie najniższe temperatury [°C] -4 -4 -1 +3 +8 +11 +13 +12 +8 +4 +1 -3 +3
Rekordowo niskie temperatury [°C] -31 -24 -20 -6 -1 2 5 4 -2 -9 -19 -21 -31
Opady [cm] 2.8 2.6 3 3.8 5 6.6 7.6 7.1 4.6 4 3.8 3.6 54,9
Źródło: Weatherbase[12] 2008-02-11
Demografia[edytuj]



Panorama Woli i Śródmieścia


Lotnicza panorama Warszawy
 Osobny artykuł: Ludność Warszawy.
Warszawa jest największym polskim miastem pod względem liczby ludności (1 720 398 zameldowanych mieszkańców według stanu z 31 grudnia 2010 r.[4]) i powierzchni (517,24 km²[1]). Jest też jednym z najgęściej zaludnionych miast w Polsce (6. miejsce w 2008)[15]. Ludność Warszawy stanowi około 4,5% mieszkańców całego kraju. Liczba ludności systematycznie nieznacznie wzrasta, na co niewielki wpływ ma przyrost naturalny – w 2008 wynoszący 0,4‰, a w dużo większym stopniu dodatnie saldo migracji – 2,1‰[15].
45,96% mieszkańców miasta (789 106) stanowią mężczyźni, 54,04% (927 749) – kobiety[4]. Warszawa jest jednym z najbardziej sfeminizowanych miast w kraju (11. miejsce w 2008)[15].
Dużą część faktycznych mieszkańców stanowi ludność niezameldowana – szacowana całkowita liczba mieszkańców spędzająca noc w mieście wynosi w przybliżeniu 1,91–1,96 mln osób[16]. Ponadto codziennie ok. 500 tys. osób dojeżdża do Warszawy do pracy, z czego najwięcej z Łodzi (ok. 150 tys.) i Radomia (ok. 50 tys.)[17]. Po uwzględnieniu tej liczby otrzymujemy szacunkową wielkość 2,41-2,46 mln osób przebywających w granicach miasta w ciągu dnia[16].
Warszawa poniosła duże straty ludnościowe w wyniku II wojny światowej z 1289 tys. mieszkańców w 1939 roku do 478 755 w 1946[18]. Na początku lat 50. XX wieku przyrost ludności rocznie wynosił ok. 5-7% (ok. 45-60 tys. osób wobec 41 tys. nowych mieszkań w ramach planu sześcioletniego oddanych w latach 1950–1955), wprowadzono więc ograniczenia meldunkowe obowiązujące w Warszawie, w wyniku których tempo migracji spadło (w 1976 wynosiło 22 tys. ludzi)[19]. W okresie ograniczeń meldunkowych po liberalizacji przepisów[20] możliwe stało się meldowanie m.in. współmałżonków stałych mieszkańców miasta, wybitnych fachowców itp. Ograniczenia te wpłynęły na rozwój miejscowości podwarszawskich, gdzie osiedlali się ludzie przybywający z całej Polski i niespełniający wymagań ustawowych. Usunięcie ograniczeń meldunkowych spowodowało ponowny niekontrolowany napływ ludności do miasta.
Rozwój demograficzny miasta[edytuj]
Wykres liczby ludności miasta Warszawa na przestrzeni 3 ostatnich stuleci (w tys.)[21]



Warszawska Syrenka
Nazwa miasta[edytuj]

Nazwa pojawia się w XIV-wiecznych zapiskach jako Warseuiensis (1321), Varschewia (1342) i XV wieku jako Warschouia (1482). Średniowieczna nazwa brzmiała Warszewa, Warszowa. Najprawdopodobniej pochodzi ona od formy dzierżawczej imienia Warsz (skróconej formy popularnego wówczas staropolskiego imienia Warcisław, Wrocisław), używanego m.in. wśród przedstawicieli rodu Rawów (Rawiczów) herbu Rawa, właścicieli części terenów w dzisiejszym centrum miasta, np. Solca i Mariensztatu.
Zmiana nazwy na Warszawa wynikła z mazowieckiej wymowy dialektycznej. Do końca XV wieku samogłoska -a- przechodziła w -e- po spółgłoskach miękkich (-sz- była w tamtym okresie spółgłoską miękką). W XV wieku formy z wtórnym -e- zaczęły być postrzegane jako gwarowe. Dlatego też zastępowano -e- przez -a-. Taka zmiana nie była uzasadniona etymologicznie, więc takie formy nazywa się hiperpoprawnymi (np. siadlisko, królawski). Tak też nastąpiła zmiana nazwy z Warszewa na Warszawa, która upowszechniła się w XVI wieku[22].
Legendarna etymologia wywodzi nazwę od imion rybaka Warsa i jego żony Sawy.
Nazwa Warszawy w innych językach:
afr. Warskou alb. Varshava ang. Warsaw arab. وارسو (Wārsū) bask. Barsobia biał. Варшава bułg. Варшава chiń. 华沙/華沙 (Huáshā)
czes. Varšava duń. Warszawa esp. Varsovio est. Varssavi fin. Varsova fran. Varsovie grec. Βαρσοβία (Warsowia) gruz. ვარშავა (Warszawa)
hebr. ורשה (Warsza) hiszp. Varsovia irl. Vársá isl. Varsjá ind. Warsawa jap. ワルシャワ (Warushawa) jid. וואַרשע (Warsze) kor. 바르샤바 (Baleusyaba)
litew. Varšuva łac. Varsovia łot. Varšava niem. Warschau nider. Warschau norw. Warszawa port. Varsóvia ros. Варшава
rum. Varşovia serb. Варшава serbchor. Varšava słow. Varšava szw. Warszawa tajsk. วอร์ซอ tet. Varsóvia turec. Varşova
ukr. Варшава węg. Varsó włos. Varsavia
Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: Historia Warszawy.
Historia Warszawy sięga nawet IX wieku. Zasadniczy układ urbanistyczny dzisiejszej Warszawy ukształtował się podczas odbudowy ze znacznych zniszczeń po II wojnie światowej.
Średniowiecze[edytuj]

Widok Warszawy z około 1573 roku
Pierwszymi osadami powstałymi na terenie dzisiejszej stolicy były m.in. Bródno (IX/X wiek) Kamion (1065 r.?), Jazdów (XII/XIII wiek). Po zdobyciu i zniszczeniu Jazdowa przez wojska Mendoga, przed 1294, książę płocki Bolesław II mazowiecki założył nową osadę Warszowa. Będąca ważnym ośrodkiem handlu i rybołówstwa osada na początku XIV stulecia została jedną z siedzib książąt mazowieckich, zaś od 1413 roku stolicą Mazowsza. Wcześniej, około 1300 roku lokowano Stare Miasto. Nowe Miasto założono pod koniec XIV stulecia.
XVI-XVIII wiek[edytuj]


Hołd cara Wasyla IV Szujskiego przed Zygmuntem III Wazą na sejmie warszawskim


Widok na Krakowskie Przedmieście według Bernarda Bellotta zwanego Canaletto
W roku 1526 Mazowsze wraz z Warszawą wcielono do Korony Królestwa Polskiego Trzy lata później obrano Warszawę jako miejsce zwołań sejmu walnego (w roku 1569 odbyły się tu pierwsze obrady), zaś w 1573 roku miała tu miejsce pierwsza wolna elekcja nowego króla. W tym samym roku miała tu miejsce konfederacja warszawska w sprawie uprawomocnienia tolerancji religijnej w Rzeczypospolitej. Warszawa stała się ważnym łącznikiem między głównymi centrami politycznymi Polski i Litwy Krakowem i Wilnem, co było jednym z powodów przeniesienia rezydencji królewskiej w 1596, co uczynił Zygmunt III Waza. Odtąd Warszawa stała się ważnym centrum politycznym, gospodarczym i kulturalnym, przyjaznym dla szlachty, magnaterii i duchowieństwa. Nastąpiła urbanizacja miasta, przebudowano dawny zamek na wielką rezydencję królewską, przed którą postawiono kolumnę z figurą Zygmunta III Wazy. Okres prosperity przerwała wojna polsko-szwedzka 1655–1658, po czym zniszczone miasto odbudowano, co więcej w okresie panowania Jana III Sobieskiego, Warszawa stała się ważnym centrum artystycznym na skalę europejską w dobie baroku (wzniesiono m.in. pałac w Wilanowie, rezydencje i kościoły proj. Tylmana van Gameren). Pomimo kryzysu, chaosu i zniszczeń spowodowanych przez wojnę północną oraz klęsk elementarnych i kryzysu politycznego (konfederacja, wojna o sukcesję) stolica w okresie panowania Sasów przeżywała dalszy rozkwit, przede wszystkim kulturalny i artystyczny. Przebudowano zamek, wzniesiono m.in. Oś Saską, liczne kościoły i rezydencje w duchu późnego baroku i rokoka. Mimo bardzo trudnej sytuacji politycznej kraju, za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego zwołano w Warszawie Sejm Czteroletni (1788-1792) zaś 3 maja 1791 uchwalono konstytucję Rzeczypospolitej. Oprócz tych osiągnięć politycznych, stolica przeżyła duży progres kulturalno-naukowy. W 1740 roku Stanisław Konarski założył Collegium Nobilium. Siedem lat później, bracia biskupi Józef Andrzej i Andrzej Stanisław Załuscy otworzyli dla publiczności bibliotekę, która była jednym z największych księgozbiorów w Europie. W 1767 roku powstał tu Teatr Narodowy. W 1767 roku założono Szkołę Rycerską a w 1773 powołano Komisję Edukacji Narodowej. Spośród wzniesionych wówczas klasycystycznych budowli wyróżnia się Pałac Łazienkowski. Skala progresu była na tyle wielka, iż Warszawę nazywano Paryżem Wschodu.
1795-1939[edytuj]


Zajęcie warszawskiego arsenału przez powstańców podczas powstania listopadowego, obecna ul. Andersa


Filtry warszawskie
Po upadku Rzeczypospolitej Szlacheckiej w wyniku klęski insurekcji kościuszkowskiej (u jego schyłku miała miejsce rzeź ludności praskiej przez wojska rosyjskie) oraz III rozbioru w 1795 roku, Warszawę wcielono do Królestwa Prus. Oswobodzona przez wojska Napoleona w 1806 roku, stała się siedzibą Księstwa Warszawskiego. Podczas kongresu wiedeńskiego w 1815 roku obrano Warszawę jako stolicę Królestwa Kongresowego zależnego od cara rosyjskiego. W tym okresie powstały Aleje Jerozolimskie. W architekturze i sztuce dominował klasycyzm. Wzniesiono m.in. Teatr Wielki, Pałac Staszica i Belwewder. W 1816 roku, dekretem cara Aleksandra I, powołany został Uniwersytet Warszawski z 5 wydziałami – teologii, prawa, medycyny, filozofii, nauki i sztuk pięknych. W mieście działały organizacje patriotyczne (m.in. Związek Wolnych Polaków, Towarzystwo Patriotyczne) i konspiracja przeciw zaborcy, który częstokroć łamał konstytucję. Patriotyczne środowiska warszawskie przygotowały powstania narodowowyzwoleńcze: 29 listopada 1830 wybuchło powstanie listopadowe, a w okresie 1863–1864 trwało powstanie styczniowe. W czasie powstania listopadowego 1830 Warszawa była siedzibą władz powstańczych (Rząd Tymczasowy). W 1831 wokół Warszawy miały miejsce nierozstrzygnięte i zwycięskie przez powstańców bitwy (m.in. pod Olszynką Grochowską, Wawrem, Białołęką) jednakże (m.in. po ataku na Wolę) powstanie zostało stłumione przez Rosjan wspartych posiłkami z Prus. W okresie powstania styczniowego 23 stycznia 1863 roku Warszawa była siedzibą powstańczego Rządu Narodowego. Po upadku powstania zniesiono Sejm, wojsko polskie i konstytucję, konfiskowano dobra, więziono, zsyłano na Sybir, zamknięto Uniwersytet i Towarzystwo Przyjaciół Nauk, zaprowadzono stan wojenny. Warszawa stała się do 1905 roku twierdzą. Represjom towarzyszyła rusyfikacja. W Warszawie powstało kilka cerkwi w tym największy Sobór Św. Aleksandra na placu Saskim (współczesna nazwa: plac Marszałka Józefa Piłsudskiego). Jednocześnie rozbudowywano infrastrukturę. Warszawa stała się ważnym węzłem kolejowym łączącym Kolej Warszawsko-Wiedeńską (budowa w latach 1845–1848) Kolej Warszawsko-Petersburską (oddano do użytku w roku 1862) Warszawsko-Terespolską (od 1867 r.) oraz Kolej Nadwiślańską (od 1877 r.). Ponadto wybudowano także kolej obwodową i wąskotorową (do Piaseczna). Nad Wisła powstało kilka nowych mostów w tym Most Kierbedzia. W Od 1856 zaczęto na szerszą skalę stosować oświetlenie gazowe, w miejsce wcześniej stosowanych lamp olejowych. Dostawy gazu zapewniała wybudowana w tym samym roku Gazownia Warszawska. W 1881 uruchomiono pierwszą centralę telefoniczną. W 1881 za sprawą prezydenta miasta Sokratesa Starynkiewicza przystąpiono do budowy nowoczesnych wodociągów i kanalizacji według projektu Williama Lindleya. Od 1885 zaczęto instalować ogrzewanie wodne mieszkań i innych pomieszczeń. Wcześniej, w 1862 roku powstało Muzeum Narodowe. 1897 roku Warszawa liczyła 626 tys. mieszkańców i była największym po Petersburgu i Moskwie miastem w obrębie Cesarstwa Rosyjskiego. Rozwój sportu w stolicy zaowocował założeniem w 1911 roku Polonii a pięć lat później Legii. Podczas I wojny światowej od 4 sierpnia 1915 do 1918 roku Warszawa znalazła się pod okupacją niemiecką. 11 listopada 1918 Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową w Warszawie (14 listopada 1918 również pełnię władz cywilnych w stolicy) i naczelne dowództwo sił zbrojnych. W konsekwencji Warszawa stała się stolicą II Rzeczypospolitej. W okresie 13–26 sierpnia 1920, w czasie trwającej wówczas wojny polsko-bolszewickiej (mającej na celu m.in. podporządkowanie Polski ZSRR i ekspansję komunizmu na Zachód), na przedpolach Warszawy i okolicznych terenach rozegrała się bitwa warszawska. Punktem zwrotnym walk była bitwa pod Radzyminem, po której kontrofensywa Piłsudskiego zadecydowała o zwycięstwie. W okresie międzywojennym Warszawa stała się wielką metropolią, w roku 1939 liczyła 1 mln 350 tys. mieszkańców. Miała wówczas miejsce silna urbanizacja miasta, którą kierował prezydent miasta Stefan Starzyński; m.in. budowa ponad 100 tys. mieszkań z infrastrukturą (osiedla na Żoliborzu, Saskiej Kępie, Mokotowie), oddanie do użytku – Muzeum Narodowego, renowacja Pałacu Blanka, Arsenału, Pałacu Brühla, odkrycie średniowiecznych murów Warszawy, założenie muzeum na Zamku Warszawskim i Muzeum Piłsudskiego w Belwederze, rozwój infrastruktury (rozbudowa komunikacji miejskiej, budowa lotniska na Okęciu, przygotowanie projektu budowy mostu Piłsudskiego i sieci metra, modernizacja tras wylotowych Warszawy, modernizacja siedmiu szpitali). Ponadto założono wiele parków (m.in. park Sowińskiego, park Dreszera, Zieleniec Wielkopolski, Skarpa na Dynasach).
Po 1939 roku[edytuj]


Stare Miasto zniszczone po powstaniu warszawskim. Zabudowa Warszawy według różnych szacunków została zniszczona w 70 do 85%


Powstanie warszawskie. 1 sierpnia 1944 godzina „W” (17.00), patrol por. Agatona


Okres stalinizmu. Pochód młodzieży podczas święta Odrodzenia Polski na placu Konstytucji (wzniesionym w duchu socrealizmu)


Msza Święta na placu Zwycięstwa celebrowana przez Jana Pawła II
1 września 1939 roku hitlerowskie Luftwaffe rozpoczęło bombardowanie miasta i rozpoczęła się II wojna światowa Dowództwo nad obroną stolicy powierzono generałowi Walerianowi Czumie (3 września został mianowany komendantem obrony miasta stołecznego), oraz generałowi Juliusza Rómmla (od 8 września dowódcy Armii Warszawa). Bohaterska obrona trwała do 28 września, oprócz wojska, stolicę broniła ludność cywilna, którą wspierał prezydent Stefan Starzyński. W okresie okupacji hitlerowskiej Warszawa znalazła się w obrębie Generalnego Gubernatorstwa podległego III Rzeszy. Celem nazistów było całkowite zgermanizowanie Warszawy (m.in. tzw. plan Pabsta) stąd też miała tu miejsce masowa eksterminacja warszawian (liczne egzekucje, deportacje, wysyłki do obozów koncentracyjnych, obozów zagłady, na roboty do Rzeszy etc.). Licząca przed wojną około 300 tys. gmina żydowska była głównym celem nazistowskiego terroru. W roku 1941 powstało getto, które dwa lata później mimo powstania zostało zlikwidowane, mieszkańców wymordowano, a cały teren getta zrównano z ziemią. Mimo hitlerowskiego terroru od początku okupacji Warszawa była wielkim centrum ruchu oporu i walki z okupantem. Intensywność i różnorodność form, m.in. formowanie wojska, masowe akcje zbrojne, mały i duży sabotaż, tajna działalność oświatowo-kulturalna, ratowanie dzieł sztuki, działalność rozmaitych ośrodków kierowniczych i działających w konspiracji stronnictw i grup politycznych uczyniły Warszawę siedzibą władz Polskiego Państwa Podziemnego i Komendy Głównej Armii Krajowej. 14 września 1944 roku Armia Czerwona wyzwoliła spod władzy hitlerowskiej prawobrzeżną Warszawę. Terror okupanta niemieckiego z jednej i niebezpieczeństwo ekspansji dyktatury stalinowskiej z drugiej strony było asumptem zorganizowania przez AK w ramach akcji „Burza” powstania warszawskiego, które wybuchło 1 sierpnia 1944 roku i objęło całą lewobrzeżną Warszawę. Trwało ono 63 dni, oprócz powstańców z okupantem bohatersko walczyła także znaczna część ludności cywilnej. O upadku zdecydowała oprócz dostatecznego braku pomocy z zewnątrz, wzmożona eksterminacja ludności przez nazistów (m.in. rzezie na Woli i Ochocie). Po kapitulacji, hitlerowcy w ramach zemsty wygnali większość mieszkańców, a zabudowę miasta systematycznie niszczyli. W czasie powstania po stronie polskiej zginęło 16 tys. powstańców i około 150 tys. ludności cywilnej. Ogółem podczas wojny, zginęło ok. 700 tys. warszawian. 17 stycznia 1945 zakończyła się okupacja hitlerowska, Armia Czerwona i Ludowe Wojsko Polskie zajęły lewobrzeżną Warszawę.
W okresie stalinizmu miały miejsce liczne represje przedstawicieli opozycji, państwa podziemnego, w 1948 utworzono PZPR, która odtąd posiadała monopol władzy państwowej. Wskutek centralizacji państwa stała Warszawa stała się głównym centrum administracyjnym i politycznym kraju. W roku 1952 po raz pierwszy w polskiej Konstytucji pojawił się zapis o stołeczności Warszawy. 14 maja 1955 roku został podpisany Układ Warszawski. Jeszcze w 1945 roku w celu odbudowania Warszawy powołano SFOS oraz BOS. W pełni historycznie odbudowano Stare i Nowe Miasto, Trakt Królewski wraz z okolicami i większość pojedynczych obiektów. W pozostałych przypadkach budowano w duchu modernizmu i socrealizmu, czego przykładem jest Pałac Kultury i Nauki. Odbudowano mosty, unowocześniono sieć komunikacyjną (m.in. trasa W-Z). Kolejne inwestycje prowadzono w dalszych latach. Warszawa otrzymała sieć nowych arterii komunikacyjnych (m.in. Wisłostradę, Trasę Łazienkowską, Trasę Toruńską), wzniesiono Dworzec Centralny. Nastąpiła silna industrializacja (m.in. przemysł samochodowy, metalurgiczny, elektroniczny, farmaceutyczny, budowlany, odzieżowy, spożywczy) i urbanizacja (osiedla mieszkaniowe m.in. Bródno, Jelonki, Tarchomin, Targówek, Ursynów-Natolin-Kabaty). Przez cały okres PRL-u w Warszawie kształtował się ruch opozycyjny. Rozwijała się współczesna awangarda w sztuce, oprócz „Zachęty” nowymi wielkimi centrami sztuki nowoczesnej stały się m.in. CSW w Zamku Ujazdowskim, Galeria Foksal. W 1973 roku rozpoczęła się odbudowa Zamku Królewskiego. 2 czerwca 1979 w Warszawie rozpoczęła się pierwsza pielgrzymka papieża Jana Pawła II w Polsce. Od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 roku w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie odbyły się obrady Okrągłego Stołu, które zapoczątkowały transformację ustrojową. Powołano lokalny samorząd i dokonano demokratyczne wybory przedstawicieli rad siedmiu dzielnic (Żoliborz, Wola, Ochota, Mokotów, Śródmieście, Praga Północ, Praga Południe). W 1994 roku dokonano reformy administracyjnej stolicy. Pierwszymi prezydentami miasta po okresie PRL byli kolejno Stanisław Wyganowski, Mieczysław Bareja, Marcin Święcicki, Paweł Piskorski i Wojciech Kozak. Po uchwaleniu w 2002 nowej tzw. ustawy warszawskiej, Warszawa stała się jednolitą gminą miejską na prawach powiatu, która jest częścią województwa mazowieckiego składającą się z 18 dzielnic. Pierwszym prezydentem Warszawy według nowego ustroju został Lech Kaczyński, następnie przez krótki okres Mirosław Kochalski i Kazimierz Marcinkiewicz. Od 2006 funkcję tę pełni Hanna Gronkiewicz-Waltz. Po 1990 roku nastąpił boom budowlany, miasto stało się ważnym centrum finansowym i siedzibą inwestorów krajowych i zagranicznych. Spośród wielu inwestycji do największych zalicza się m.in. budowę metra (pierwsza linia oddana do użytku w 1995 r.), Stadionu Narodowego, Muzeum Powstania Warszawskiego, obwodnicy Warszawy, odbudowę historycznej zabudowy placu Teatralnego, renowację Krakowskiego Przedmieścia, przebudowę lotniska im. F. Chopina na Okęciu.
Zabytki[edytuj]

 Osobny artykuł: Zabytki Warszawy.


Zamek Królewski w Warszawie


Arkady Kubickiego


Kościół Wizytek – jeden z niewielu zabytków stolicy, który ocalał z pożogi II wojny światowej
Historyczne centrum Warszawy zostało w 1980 wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Do rejestru zabytków wpisano natomiast m.in. układy urbanistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody oraz zabytki archeologiczne. W rejestrze zabytków nieruchomych w 2006 wpisanych było ok. 1300 obiektów z obszaru Warszawy[23].
Większość zniszczonych podczas wojny zabytków odbudowano, choć niekiedy zmieniono ich wygląd względem przedwojennego. Do takich budynków należy m.in. Zamek Królewski. Istnieje jednak w stolicy wiele cennych budynków, które przetrwały wojnę bez większych zniszczeń, jak Pałac w Wilanowie, kościół Wizytek i kościół pokarmelicki pw. Wniebowzięcia NMP przy Krakowskim Przedmieściu czy Pałac Prezydencki.
Zamek Królewski i plac Zamkowy[edytuj]
 Osobne artykuły: Zamek Królewski w Warszawie i Plac Zamkowy w Warszawie.


Ulica Kanonia na Starym Mieście


Fragment Rynku Nowego Miasta z kościołem św. Kazimierza i klasztorem Sakramentek
Zamek Królewski, będący wcześniej jedną z głównych rezydencji książąt mazowieckich w obecnym stanie jest wierną rekonstrukcją barokowej budowli z XVII i XVIII wieku, dzieła m.in. Matteo Castellego, następnie Joachima Jaucha, Gaetana Chiaveriego, Carla Friedricha Pöppelmanna, Dominika Merliniego. Pomimo zniszczeń w latach 1939 i 1944, dzięki systematycznym ewakuacjom zachował się bogaty wystrój sal (m.in. Balowa, Audiencjalna, Tronowa, Marmurowa) z XVIII wieku, w tym liczne dzieła sztuki związane z dworem króla Stanisława Augusta (m.in. zespół wedut Canaletta, poczet królów Polski Marcella Bacciarellego, ponadto obrazy Rembrandta Uczony przy pulpicie i Dziewczyna w kapeluszu). Od strony południowej do Zamku przylega barokowy pałac pod Blachą, dzieło Jakuba Fontany budowane do 1730 roku. Przed zamkiem wznosi się Kolumna Zygmunta III Wazy, postawiona w 1644 roku (Clemente Molli, Augustyn Locci, i Constantino Tencalla). W obrębie placu zachowały się kamienice z XVI-XVIII wieku m.in. zespół czterech kamienic pod np. 1/13, Mansjonaria i kilka innych.
Stare Miasto[edytuj]
 Osobny artykuł: Stare Miasto w Warszawie.
Z okresu średniowiecza, do dziś zachował się zespół zabytków z późnego średniowiecza (w znacznym stopniu odbudowane i zrekonstruowane). Zachował się układ urbanistyczny z regularnym układem ulic i centralnie położonym rynkiem. W jego obrębie gotycka archikatedra (wcześniej fara staromiejska i kolegiata) Świętego Jana Chrzciciela, wielokrotnie rozbudowywana, przebudowywana, po ostatniej wojnie zrekonstruowana w stylu gotyku mazowieckiego. Wewnątrz ocalał późnogotycki krucyfiks z początku XVI wieku, ponadto fragmenty wystroju (m.in. kaplica Baryczkowska) z XVII i XVIII wieku. Miejsce pochówku książąt mazowieckich, królów, prezydentów i ważnych osobistości Polski (m.in. Stanisław August Poniatowski, Henryk Sienkiewicz, Ignacy Jan Paderewski, August Hlond, Stefan Wyszyński). Obok barokowy dawny kościół Jezuitów, z najwyższą na Starówce wieżą. Ponadto dawny kościół Augustianów pw. Św. Marcina, przebudowany w XVIII wieku w duchu baroku.
Na terenie Starego Miasta powstawała zwarta zabudowa dla miejskiego patrycjatu, z XV-XVIII wieku charakteryzująca się spójnością form architektonicznych. Tworzą ją kamienice, głównie trzy- i cztero-kondygnacyjne z trzema traktami wewnątrz i dwu-, trój- i czteroosiowymi elewacjami z prostokątnymi oknami i ozdobnymi portalami (wiele z nich ocalało zawieruchę wojenną). Ponadto kamienice charakteryzują się wysokimi dachami z lukarnami na poddaszu, ponadto część z nich dodatkowe nadbudówki (tzw. latarnie) służące do oświetlenia schodów mieszczących się w środkowym trakcie. Część elewacji kamienic zachowała dekorację elewacji. Najwięcej tego typu dzieł znajduje się przy Rynku Starego Miasta (m.in. kamienice Winklerowska, Fukierów, pod Świętą Anną, Falkiewicza, Baryczków, Długoszowa) oraz przy innych ulicach np. kamienice Pod Okrętem, zespół kamienic przy ulicy Kanonia.
Stare Miasto otoczone jest murami obronnymi (XIII-XVI wiek) z basztą Prochową i Barbakanem.
Nowe Miasto[edytuj]
 Osobny artykuł: Nowe Miasto (Warszawa).
Lokowane w roku 1408 Nowe Miasto zachowało do dziś późnogotycką farę NMP (XV-XVI wiek) wraz z wolnostojącą dzwonnicą. Pozostałe kościoły Nowego Miasta wzniesiono w stylu barokowym. Kościół Świętego Jacka (Dominikanów) posiada XVII wieczne prezbiterium o formach gotyckich. Wewnątrz zachował się częściowo wystój barokowy (m.in. kaplica Kotowskich proj. Tylmana z Gameren, zespół rzeźb, w tym Ecce Homo Antoniego Osińskiego). Przy Rynku Nowego Miasta kościół i klasztor Sakramentek proj. Tylmana z Gameren (w kościele zachował się nagrobek Marii Karoliny z Sobieskich). Kościół Franciszkanów (proj. Karol Bay, Jakub Fontana i inni) zachował XVIII ołtarze z XVII-wiecznymi obrazami (m.in. przeniesiony z Lubiąża Chrystus w Ogrójcu Michaela Willmanna). Z dawnych rezydencji magnackich zachowały się barokowe pałace Raczyńskich z 1786 roku (proj. Jan Chrystian Kamsetzer), Sapiehów z 1731-1736 roku (proj. Jan Zygmunt Deybel) oraz klasycystyczny pałac Sierakowskiego (proj. Jakub Kubicki). Z zabudowy mieszkalnej m.in. kamienice przy ul. Freta.
Śródmieście[edytuj]
W obrębie Śródmieścia zachowały się do dziś zespoły zabytkowe tworzące poszczególne ulice (m.in. Trakt Królewski, Długa, Miodowa) i place (m.in. Teatralny, Bankowy, Krasińskich). Zespoły te składają się z obiektów sakralnych, rezydencjonalnych i mieszkalnych, pochodzących głównie z okresu baroku i klasycyzmu.
Trakt Królewski[edytuj]
 Osobny artykuł: Trakt Królewski w Warszawie.


Krakowskie Przedmieście, cześć Traktu Królewskiego


Pomnik Bartolomeo Colleoniego – włoskiego kondotiera przy Pałacu Czapskich
Trakt Królewski rozpoczyna się od placu Zamkowego, biegnie ulicami Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat, Alejami Ujazdowskimi i prowadzi do rezydencji królewskich na Łazienkach i na Wilanowie. Przy Krakowskim Przedmieściu, przeważa zabudowa barokowa z XVII-XVIII wieku (kościoły i rezydencje magnackie), a ponadto zachował się cenny zespół budowli klasycystycznych (głównie pałace) i eklektycznych (hotele i kamienice czynszowe) z XIX stulecia. Jednolity, klasycystyczny charakter nadano zabudowie ulicy Nowy Świat (do Alei Jerozolimskich). Kościół Świętej Anny (dawny kościół bernardynów, obecnie kościół akademicki) barokowo-klasycystyczny zachował fragmenty gotyckie (sklepienia kryształowe w dawnych zabudowaniach klasztornych, fragmenty prezbiterium) i renesansowe (kaplice boczne). Kościół karmelitów bosych (seminaryjny) barokowy (proj. Isidoro Affaita i Efraim Szreger) zachował niemal kompletny barokowy wystrój wnętrza z XVII-XVIII wieku. Kościół Wizytek z XVIII w. (proj. m.in. Gaetano Chiaveri, Efraim Szreger i Jakub Fontana) z bogato zdobioną fasadą i wystrojem wnętrza (rzeźby Jana Jerzego Plerscha, obrazy Tadeusza Kuntzego). Monumentalny kościół Świętego Krzyża (Misjonarzy) z XVIII wieku (proj. m.in. Józef Szymon Bellotti, Jakub Fontana), późnobarokowy zachował mimo zniszczeń wystrój z XVIII wieku. Zespół epitafiów znanych Polaków (m.in. Stanisława Małachowskiego, Władysława Reymonta i Fryderyka Chopina). Przed fasadą figura Chrystusa niosącego krzyż z 1858 roku (autor Andrzej Pruszyński). Pośrodku placu Trzech Krzyży klasycystyczny kościół Świętego Aleksandra (proj. Piotr Aigner). Spośród dzieł architektury rezydencjonalnej wyróżniają się barokowe i klasycystyczne pałace: Czapskich (1680-1707, przebudowany w XVIII i XIX wieku), Potockich (XVIII wiek), Koniecpolskich (1643, Constantino Tencalla, przebudowany przez Piotra Aignera w XIX wieku), zespół budynków Uniwersytetu Warszawskiego, z pałacami Kazimierzowskim (XVII i XIX wiek, projekt Giovanni Trevano przebudowany przez Dominika Merliniego), Tyszkiewiczów (schyłek XVIII wieku, według projektu Stanisława Zawadzkiego) i Uruskich (1844-1847 rok, projekt Andrzej Gołoński). Przy Nowym Świecie wznosi się pałac Staszica (1820-1823 rok, projekt Antonio Corazzi). Spośród budynków mieszkalnych wyróżnia się zespół barokowych kamienic w końcowym ciągu Krakowskiego Przedmieścia nieopodal placu Zamkowego, m.in. Roesena (nr 83), Wilhelma Duponta (nr 85), Prażmowskich (nr 87), oraz kamienica Aleksandra Johna. Cennym przykładem historyzmu są dwa neorenesansowe hotele: Europejski i Bristol (projektu Henryka i Władysława Marconiego). Przy Królewskim Trakcie zachowały się także zabytkowe pomniki: barokowa figura Matki Boskiej Pasawskiej w Warszawie z XVII wieku, księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika, wykonane przez Berthela Thorvaldsena oraz Adama Mickiewicza autorstwa Cypriana Godebskiego.
Oś Saska[edytuj]
Cennym przykładem barokowej i klasycystycznej architektury i urbanistyki jest Oś Saska powstała na zlecenie króla Augusta II Sasa, w znacznym stopniu przekształcona w XIX wieku i podczas odbudowy po ostatniej wojnie. Dawny, barokowy pałac Saski (1713-1748 r. proj. Carl Friedrich Pöppelmann i Joachim Daniel Jauch) przebudowany w stylu klasycystycznym w latach 1839–1842 przez Adama Idźkowskiego zachował się do dziś fragmentarycznie (Grób Nieznanego Żołnierza). W zachodniej części na placu Za Żelazną Bramą klasycystyczny Pałac Lubomirskich w Warszawie (lata 1791-1793, proj. Joachim Hempel). W obrębie ogrodu 21 barokowych rzeźb muz i cnót (Jan Jerzy Plersch).
Plac Teatralny i okolice[edytuj]


Pałac Jabłonowskich w Warszawie jako jeden z nielicznych budynków odbudowany po upadku komunizmu w 1997 i przeznaczony na siedzibę banku
Plac Teatralny jest cennym zespołem zabytkowym z okresu klasycyzmu, powstały na miejscu barokowego Marywilu – zespołu zabudowań z rezydencją dla królowej Marii Kazimiery. Zachodnią część zamyka bryła teatru zaprojektowana przez Antoniego Corazziego i wzniesiona w latach 1825-1833 mieszcząca Operę Narodową i Teatr Narodowy. Naprzeciwko m.in. późnobarokowy Pałac Jabłonowskich i dawny kościół Kanoniczek zbudowany w stylu klasycystycznym. W obecnym stanie pierzeja, przy której wznoszą się oba obiekty jest wierną rekonstrukcją z lat 90-tych XX w. W okolicach m.in. przy ulicy Senatorskiej dawny kościół Reformatów (XVII-XVIII w.), pałace Błękitny (XVIII i XIX w.), Blanka (XVIII w. proj. Szymon Bogumił Zug), Mniszchów (XVIII-XIX w.), Małachowskich (XVIII-XIX w.), Biskupów Krakowskich (XVIII w.), Prymasowski (XVII-XVIII wiek).
Plac Bankowy[edytuj]
 Osobny artykuł: Plac Bankowy w Warszawie.
Plac Bankowy zachował klasycystyczną zabudowę powstałą w latach 20- i 30-tych XIX wieku zaprojektowaną przez Antoniego Corazziego, która należała dla ówczesnej elity ekonomicznej i bankierów. Są to budynki Banku i Giełdy Polskiej oraz pałace Ministra Skarbu i Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu.
Powiśle i Solec[edytuj]
Obszar pomiędzy Traktem Królewskim a Wisłą od XVII wieku był zabudowywany przez rody szlacheckie, zaś w XIX wieku tereny te zamieszkiwali drobni rzemieślnicy i biedota. Z zachowanej do dziś zabudowy rezydencjonalnej wyróżnia się Pałac Ostrogskich (proj. Tylman z Gameren). Ponadto renesansowy Pałac Zamoyskiego (1870 r. proj. Leandro Marconi). W północnej części Powiśla, osiedle mieszkaniowe Mariensztat z lat 40- i 50-tych XX wieku. Na Solcu m.in. późnobarokowy Pałac Symonowiczów w Warszawie i klasycystyczny Pałacyk Branickich-Lubomirskich (po roku 1779, proj. Szymon Bogumił Zug). Przy Rynku Soleckim stoi barokowy dawny kościół Trynitarzy z 1726 roku. Jego metryka sięga XIV wieku. Wewnątrz m.in. obraz Michaela Willmanna „Męczeństwo św. Bartłomieja”.
Ujazdów i Łazienki Królewskie[edytuj]


Pałac na Wyspie w Łazienkach Królewskich
Głównym zabytkiem historycznego Ujazdowa jest barokowy zamek Ujazdowski wzniesiony w roku 1624 przez Matteo Castelliego na miejscu starszej rezydencji książecej. Obecnie siedziba Centrum Sztuki Współczesnej. Nieopodal na Agrykoli pomnik Jana III Sobieskiego dłuta Franciszka Pincka z 1788 roku. Łazienki Królewskie założone zostały w drugiej połowie w XVIII wieku z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Całe założenie było zrealizowane przez architektów królewskich: Dominika Merliniego i Jana Chrystiana Kamsetzera, kolejne zabudowania w pierwszej tercji XIX wieku zaprojektował Jakub Kubicki. Centrum założenia tworzy Pałac na Wyspie, z zachowanym niemal kompletnie wystrojem wnętrz (m.in. Sala balowa, Gabinet Króla, Galeria Obrazów). Dekorację malarską i rzeźbiarską wykonał m.in. Marcello Bacciarelli i Jan Bogumił Plersch. Klasycystyczny wystrój wnętrz i wyposażenie zachował również Pałac Myślewicki (m.in. Sypialnia i Sala Jadalna) i Biały Domek (m.in. Pokój Bawialny, Sala Jadalna). W Starej Pomarańczarni mieści się Galeria Rzeźby Polskiej. Ponadto na terenie Łazienek znajdują się m.in. Stara i Nowa Kordegarda, Podchorążówka, Teatr na Wyspie, Ermitaż. Z XIX-wiecznej zabudowy Łazienek wyróżnia się Belweder zbudowany w latach 1818-1822, proj. Jakuba Kubickiego. Tenże architekt wzniósł także m.in. Świątynię Egipską i stajnię.
Bielany i Żoliborz[edytuj]
Najcenniejszymi zabytkami na terenie dzielnicy Bielany są Kościół Matki Bożej Królowej Polski na Marymoncie (XVII-XIX w. proj. m.in. Tylman z Gameren), kościół Św. Marii Magdaleny na Wawrzyszewie (XVII-XIX w.) zespół kościelno-klasztorny Kamedułów (XVIII wiek) oraz Pałac Brühla na Młocinach, wszystkie cztery obiekty cechuje styl późnobarokowy. Z obiektów militarnych m.in. zabudowania warszawskiej Cytadeli, oraz fortyfikacje Twierdzy Warszawa (m.in. fort Wawrzyszew). W centrum Żoliborza zachowała się modernistyczna zabudowa z okresu międzywojennego. Są to osiedla Żoliborz Dziennikarski, Żoliborz Oficerski i Żoliborz Urzędowy, wzniesione w latach 20- i 30-tych XX wieku, według projektów m.in. Tadeusza Tołwińskiego, Kazimierza Tołłoczkę, Aleksandra Bojemskiego.
Wola, Bemowo i Włochy[edytuj]


Dawna Gazownia Warszawska na Woli. Widok na zbiornik gazu
Na terenie przemysłowej Woli zachowała się częściowo zabudowa z okresu XIX-wiecznej industrializacji Warszawy. Są to m.in. zakład Platerniczy Norblinów, neoromańska elektrownia Tramwajów Miejskich w Warszawie (obecnie siedziba Muzeum Powstania Warszawskiego), dawna gazownia z neoromańskimi zbiornikami gazu w formie rotundy, wieżą ciśnień i zabudowaniami (obecnie Muzeum Gazownictwa), fabryka Lilpop, Rau i Loewenstein. Z zabytków o charakterze militarnym m.in. fragmenty zabudowań twierdzy Warszawa: forty P, Blizne, Chrzanów. Sztukę sakralną Woli egzemplifikują neoromański kościół Św. Augustyna na Nowolipkach(proj. Edward Cichocki i Józef Huss), neogotycki kościół Świętych Stanisława i Wojciecha (proj. Konstantyn Wojciechowski) ponadto cerkiew Jana Klimaka We wschodniej części dzielnicy Cmentarz Powązkowski z licznymi zabytkowymi nagrobkami i rzeźbami gł. z XIX i XX w.
Ochota[edytuj]
Na obszarze Ochoty zachowały się głównie zabytki architektury mieszkaniowej i przemysłowej z XIX i XX wieku. Do najcenniejszych zaliczane są Filtry Lindleya wzniesione w latach 1883–1886 według projektu Williama Heerleina Lindleya. Zachował się komplet zabudowań, m.in. siedziba dyrekcji, wieża ciśnień, hale filtrów powolnych, zakład filtrów pospiesznych, zbiorniki wodne i komory podziemne. Przy Alejach Jerozolimskich i ul. Narutowicza kilka eklektycznych kamienic czynszowych. W centrum Ochoty eklektyczny kościół NMP (proj. Oskar Sosnowski). Z okresu międzywojennego zachował się duży zespół osiedli mieszkaniowych (m.in. Kolonia Staszica, Kolonia Lubeckiego), willi oraz budynków użyteczności publicznej (m.in. Gmach Ministerstwa Komunikacji, XXI LO).
Mokotów, Wilanów i Ursynów[edytuj]


Siedziba Muzeum Niepodległości – Pałac Przebendowskich


Pałac w Wilanowie
W południowej części Warszawy (Mokotów, Wilanów i Ursynów) zachowało się kilka zabytków architektury sakralnej i rezydencjonalnej z XVII-XIX wieku o wysokiej klasie artystycznej i historycznej. Z okresu panowania Jana III Sobieskiego zachował się kościół Bernardynów na Czerniakowie (proj. Tylman z Gameren) oraz zespół pałacowo-parkowy na Wilanowie, którego pałac (1670-1686, proj. Augustyn Locci) z zachowanymi barokowymi komnatami (m.in. Wielki Salon Karmazynowy) i wystrojem (m.in. malowidła Jerzego Eleutera Siemiginowskiego) pełnił funkcję rezydencji zwycięzcy odsieczy wiedeńskiej. Z okresu klasycyzmu pochodzą Królikarnia na Mokotowie (proj. Dominik Merlini), Pałac Krasińskich na Ursynowie (proj. Piotr Aigner) oraz Pałac Potockich na Natolinie (proj. Szymon Bogumił Zug), klasycystyczny dwór Ksawerego Pusłowskiego, neogotycki Pałac Szustra i eklektyczna Żółta Karczma (proj. Francesco Maria Lanci, obecnie Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego). Z architektury militarnej zachowały się zabudowania Twierdzy Warszawa (m.in. forty Mokotów, Służew, Służew).
Praga, Białołęka, Targówek, Wawer, Rembertów i Wesoła[edytuj]


Gotycki kościół Świętego Jakuba na Białołęce
Najstarszym zabytkiem na terenie prawobrzeżnej Warszawy jest kościół Świętego Jakuba na Białołęce, gotycki, z XIV i XV wieku. Pozostałe cenne zabytki sakralne znajdują się w centrum Pragi: barokowy kościół Najświętszej Matki Bożej Loretańskiej (1642 r. proj. Constantin Tencalla) oraz neogotycka katedra Świętych Michała i Floriana (1887-1904, Józef Pius Dziekoński) i cerkiew Marii Magdaleny (1867-1869, proj. Nikołaj Syczew). W obrębie centrum Pragi zachowała się wielkomiejska zabudowa mieszkaniowa z XIX/XX wieku. Ponadto klasycystyczny Gmach dawnej Komory Wodnej (proj. Antonio Corazzi). W południowej części Pragi zachowały się zabytki klasycystyczne: rogatki Grochowskie (proj. Jakub Kubicki) oraz Dworek Grochowski (proj. Fryderyk Albert Lessel). Z okresu międzywojennej awangardy najcenniejszym zespołem architektonicznych jest zabudowa Saskiej Kępy, a ponadto wille w Wawrze, Aninie i Międzylesiu. Z zabudowy militarnej ocalał Fort Śliwickiego na Pradze-Północ.
Urbanistyka i architektura Warszawy[edytuj]



Rynek Starego Miasta po odbudowie – widok na stronę Zakrzewskiego
 Osobny artykuł: Urbanistyka i architektura Warszawy.
Historyczna zabudowa Warszawy wielokrotnie była niszczona podczas wojen. Szczególnie ucierpiała podczas II wojny światowej. Miasto odbudowano dużym wysiłkiem społeczeństwa całego kraju. Za wzorcową uznaje się rekonstrukcję Starego Miasta, które 2 września 1980 roku zostało umieszczone na liście światowego dziedzictwa UNESCO jako wyjątkowy przykład całkowitej rekonstrukcji zespołu historycznego[24]. Rekonstrukcję prowadziło Biuro Odbudowy Stolicy, którego akta (14.679 teczek) w 2011 wpisano na listę Pamięć Świata prowadzoną przez UNESCO[25][26].
 Osobne artykuły: Stare Miasto w Warszawie i Biuro Odbudowy Stolicy.
Władze komunistyczne przyczyniły się jednak do dalszych zniszczeń – burzono całe kwartały zabudowy (rejon Pałacu Kultury i Nauki), wyburzano dobrze zachowane budynki z XIX i początków XX wieku, a elewacje pozbawiano zdobień, uznawanych za burżuazyjny przeżytek. Niejednokrotnie zniekształcano przedwojenny układ urbanistyczny. W późniejszym okresie kolejnym władzom brakowało wizji rozwoju przestrzennego miasta i konsekwencji w planowaniu przestrzennym. W efekcie zabudowa współczesnej Warszawy jest nieuporządkowana i chaotyczna, a miasto często oceniane przez mieszkańców i przyjezdnych jako brzydkie.
Dekret Bieruta[edytuj]
 Osobny artykuł: Dekret Bieruta.
Dnia 26 października 1945 roku wydany został Dekret o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy[27], znany jako Dekret Bieruta. Na mocy dekretu na własność gminy m.st. Warszawy przechodziły wszelkie grunty w przedwojennych granicach miasta (ok. 14,146 ha)[28]. Dekret w założeniach miał ułatwić odbudowę stolicy. Dotychczasowi właściciele mogli składać wnioski o przyznanie wieczystej dzierżawy, jednak nie wszyscy zdołali złożyć takie wnioski, a niektórych wniosków nie rozpatrywano[28] i ich własność odbierano, łamiąc dekret[29]. W praktyce odebrano ok. 25 tys.[29] prywatnych właścicieli (według różnych źródeł) od 20[30] do 40[potrzebne źródło] tys. nieruchomości. Całość odebranego dekretem mienia po odbudowie miasta według cen nieruchomości po 2000 roku szacowana jest na ok. 40 mld zł[potrzebne źródło].
Po upadku PRL dekret Bieruta pozostał w mocy, nie przeprowadzono systemowej reprywatyzacji, poszczególne nieruchomości były i są zwracane po długotrwałych procesach sądowych. Wskutek braku ustawy reprywatyzacyjnej w Warszawie skupowano roszczenia od przedwojennych właścicieli. Obecnie ok. 2/3 gruntów w przedwojennych granicach miasta objęte są ujawnionymi lub potencjalnymi roszczeniami. Nieuregulowanie własności gruntów bardzo utrudnia procesy inwestycyjne i rozwój miasta[28]. Wartość przewidywanych odszkodowań (przy wysokości 20% wartości utraconych nieruchomości) szacuje się obecnie na ok. 15 mld zł[30], co znacznie przekracza roczny budżet miasta. Tylko w ciągu 5 miesięcy 2012 roku wojewoda mazowiecki wypłacił 52 mln zł odszkodowań, a Urząd m.st. Warszawy – 70 mln[29].
Do rozwiązania kwestii własnościowej niezbędne jest zaangażowanie władz państwowych i środków z budżetu państwa (dekret Bieruta był aktem prawa stanowionym przez ówczesną władzę ustawodawczą – prezydenta Krajowej Rady Narodowej). Prace nad ustawą reprywatyzacyjną zapowiadane są od ponad 20 lat – od początku transformacji ustrojowej w Polsce (w 2001 projekt ustawy uchwalony przez Sejm RP został zawetowany przez ówczesnego Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego).
W ostatnim czasie warszawscy posłowie rządzącej Platformy Obywatelskiej zapowiedzieli szybkie opracowanie projektu ustawy reprywatyzacyjnej[29].
Najwyższe budynki[edytuj]
 Osobny artykuł: Warszawskie wieżowce.
W Warszawie znajduje się około 40 budynków mających ponad 65 m wysokości, a w dwóch przypadkach więcej niż 200 m. Warszawskie wieżowce to nie tylko największe budowle w Polsce, ale prezentują one również wysoką zabudowę w skali europejskiej: Warszawa jest jednym z najwyższych miast Europy po Moskwie, Paryżu, Frankfurcie nad Menem i Londynie. Najwyższym budynkiem mierzącym 231m (z iglicą) jest wybudowany w 1955 Pałac Kultury i Nauki. Dwa kolejne pod względem wysokości to Warsaw Trade Tower z 1999 (208 m) oraz Rondo 1 z 2006 (192 m). Historia wysokościowców w Warszawie sięga początku XX w., kiedy to postawiono wysoki na 51 m budynek PAST-y. W latach 30 XX w. dołączył do niego Prudential (Hotel Warszawa). Współczesne wysokościowce rozpoczęto budować w latach 60. i 70. XX w.


Nowa zabudowa lewobrzeżnej Warszawy widziana z Pola Mokotowskiego
Gospodarka[edytuj]



Elektrociepłownia Żerań
Firmy mające siedzibę w Warszawie wytworzyły w 2008 13,2% PKB kraju czyli 168,84 mld złotych[31]. W 2007 roku PKB na jednego mieszkańca Warszawy wyniosło 94 185 złotych[32].
W końcu stycznia 2011 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Warszawie obejmowała ok. 40,0 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 3,5% do aktywnych zawodowo[33]. W marcu 2009 przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw – 4650,05 zł[34].
Budżet miasta[edytuj]
Dochody miasta w 2009 wyniosły 10,1 mld złotych, a wydatki – 11,3 mld złotych. Różnicę stanowi deficyt budżetowy wynoszący 1,2 mld złotych[35]. Zadłużenie stolicy w 2010 wyniosło 50,9% czyli około 5,9 mld złotych[36]. Dochody w budżecie gminy są jedne z najwyższych na 1 mieszkańca w Polsce (4. miejsce w 2008, wynosiły 6.005 zł)[15]. Największe dochody miasta pochodzą z podatku dochodowego od osób fizycznych i firm mających siedzibę w Warszawie (45,5%), z kredytów i obligacji (22,8%) oraz z podatków lokalnych płaconych przez mieszkańców (15,8%)[37]. Największe środki z budżetu miasta przeznacza się na transport i łączność (25,7% wydatków), oświatę i wychowanie (19,8%) oraz gospodarkę mieszkaniową (10,5%)[35]. 1 mld złotych ze swoich dochodów miasto oddaje dla biedniejszych gmin (tzw. janosikowe)[37].
Agencja ratingowa Moody’s Investors Service w 2008 oceniła międzynarodowy rating miasta stołecznego Warszawy na poziomie A2 z perspektywą stabilną (w skali od Aaa, A1, A2, A3 – najniższa), a w 2009 i 2010 podtrzymała tę ocenę[36]. Przesłankami dla nadania takiej oceny były pozytywne wskaźniki ekonomiczno-społeczne, dobre wskaźniki działalności bieżącej w ostatnich latach oraz niskie wskaźniki zadłużenia i obsługi długu[35].
Przedsiębiorstwa[edytuj]


Centrum Warszawy


Wysokościowce w śródmieściu miasta
Warszawa jest ośrodkiem gospodarczym, siedzibę ma tutaj co dwunaste przedsiębiorstwo działające w Polsce. W 2008 w mieście działało 324.282 podmiotów gospodarczych (zarejestrowanych w bazie REGON), w tym 319.579 w sektorze prywatnym. Zatrudnionych było 829 478 osób[15].
Handel[edytuj]
Warszawa jest drugim największym po Górnośląskim Okręgu Przemysłowym ośrodkiem miejsko-przemysłowym w kraju. Do największych centrów handlowo-rozrywkowych należą: Blue City, Galeria Mokotów, Promenada, Sadyba Best Mall, Wola Park oraz Złote Tarasy oraz o największej powierzchni Arkadia.
Przemysł[edytuj]


FSO – jeden z największych Polskich zakładów przemysłowych XX w.
W Warszawie od XIV w. funkcjonowało rzemiosło, z którego w 2. połowie XVIII w. rozwinął się przemysł manufakturowy – przed rozbiorami istniało kilkadziesiąt manufaktur. Po upadku insurekcji kościuszkowskiej i rozbiorach ponowny rozwój przemysłu nastąpił w okresie Królestwa Polskiego, gdy do Warszawy przybyło wielu przedsiębiorców z zachodniej Europy, zaczęły też powstawać fabryki wyposażone w maszyny parowe, z częściowo zmechanizowanym procesem produkcyjnym. W strukturze przemysłu dominował przemysł włókienniczy, ponadto maszynowo-metalowy i spożywczy. Rozwój przemysłu ponownie zahamowały zniszczenia i represje celne po powstaniu listopadowym. W latach 60. XIX w. rozwinął się transport kolejowy, co umożliwiło zbyt towarów w całym Cesarstwie Rosyjskim, sukcesywnie zwiększało się zatrudnienie w przemyśle. Przed I wojną światową do największych zakładów należały Lilpop, Rau i Loewenstein, K. Rudzki i Spółka, Borman, Szwede i Spółka, Wulkan i Labor, istniało też bardzo wiele drobnych zakładów. Dominował przemysł maszynowo-metalowy (41% zatrudnionych). Największymi skupiskami przemysłu było Powiśle, Wola i Praga.
W okresie międzywojennym wybudowano wiele nowoczesnych zakładów. Do największych należały: Lilpop, Rau i Loewenstein, Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne, Fabryka Samochodów Osobowych i Półciężarowych Państwowych Zakładów Inżynierii, Państwowa Fabryka Karabinów oraz zakłady związane z lotnictwem. W 1938 w przemyśle Warszawy zatrudnionych było 108 tys. pracowników.
W obu wojnach światowych przemysł Warszawy poniósł olbrzymie straty – w I wojnie z powodu ewakuacji urządzeń produkcyjnych, w II wojnie wskutek bombardowań i wywozu urządzeń i materiałów przez okupanta.
Po II wojnie światowej władze komunistyczne przeprowadziły nacjonalizację przemysłu, w rękach prywatnych pozostały tylko zakłady rzemieślnicze. Produkcję skoncentrowano w wielkich fabrykach, z których największymi były Huta Warszawa w obecnej dzielnicy Bielany, ZPC Ursus oraz Fabryka Samochodów Osobowych (FSO) na Pradze Północ. Dużymi skupiskami przemysłu były też Wola i Służewiec. Do lat 80. XX w. dominował przemysł maszynowo-metalurgiczny[38].
Po 1989 rozpoczął się proces prywatyzacji przemysłu, niektóre zakłady upadły z powodu niekonkurencyjności wyrobów, inne rozwijały się dzięki inwestycjom kapitału zagranicznego (m.in. Huta ArcelorMittal, Danone, E. Wedel). Zatrudnienie w przemyśle zmniejszyło się, część terenów dawnych zakładów przemysłowych została przeznaczona na funkcje usługowe i mieszkaniowe.


Sejm Rzeczypospolitej Polskiej


Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
Instytucje publiczne[edytuj]
Warszawa jako stolica administracyjna kraju, jest siedzibą większości centralnych organów władzy, ministerstw, urzędów i instytucji centralnych takich jak m.in.:
Sejm
Senat
Kancelaria Prezydenta
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
Trybunał Konstytucyjny
Sąd Najwyższy
Naczelny Sąd Administracyjny
Najwyższa Izba Kontroli
Narodowy Bank Polski
Rzecznik Praw Obywatelskich
Giełda Papierów Wartościowych
Główny Urząd Statystyczny
Agencja Wywiadu
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
Polska Agencja Prasowa
Centralne Biuro Antykorupcyjne
a także przedstawicielstw dyplomatyczno-konsularnych.


Brama kampusu centralnego Uniwersytetu Warszawskiego


Gmach Główny Politechniki Warszawskiej
Oświata i nauka[edytuj]

Do warszawskich placówek oświatowych – szkół i przedszkoli – uczęszcza 268 tys. dzieci i młodzieży[39]. Co roku 14 tys. absolwentów kończy licea ogólnokształcące, tyle samo – średnie szkoły zawodowe, a kolejne 2 tys. – zasadnicze szkoły zawodowe[15].
Stolica jest największym ośrodkiem akademickim w Polsce. Swoją siedzibę ma tu 66 uczelni. Do największych i najlepiej ocenianych w rankingach warszawskich uczelni należą[40]:
Uniwersytet Warszawski
Politechnika Warszawska
Szkoła Główna Handlowa
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Akademia Leona Koźmińskiego
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Wojskowa Akademia Techniczna
Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego
Collegium Civitas
Akademia Obrony Narodowej
Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej
Akademia Finansów
Szkoła Główna Służby Pożarniczej
Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania
Innymi znanymi uczelniami wyższymi o wieloletnim dorobku naukowym są: Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Akademia Sztuk Pięknych i Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina.
Ponadto rozwijają się szkoły wyższe zorientowane na kształcenie przyszłej kadry kierowniczej przedsiębiorstw MBA. Według corocznego rankingu studiów MBA przygotowywanego przez tygodnik Wprost do najlepszych prywatnych uczelni biznesowych w Warszawie należą Akademia Leona Koźmińskiego i Wyższa Szkoła Zarządzania – Polish Open University[41].
Kultura[edytuj]

Teatr[edytuj]
 Osobny artykuł: Teatry w Warszawie.


Teatr Wielki – Opera Narodowa
W Warszawie znajduje się ok. 30 większych stałych teatrów. Wśród nich największymi są Teatr Narodowy (założony w 1765) oraz Teatr Wielki – Opera Narodowa (założony w 1778). Szczególne uznanie zdobył TR Warszawa (dawniej Teatr Rozmaitości), który jest organizatorem eksperymentalnych przedstawień w scenerii miasta w ramach projektu Teren Warszawa.
Latem teatry w Warszawie są w większości zamknięte, w tym czasie jednak przez wiele lat organizowano Konkurs Teatrów Ogródkowych. Co roku na początku lipca odbywa się Międzynarodowy Festiwal Sztuka Ulicy[42].
Muzyka[edytuj]


Filharmonia w Warszawie ok. 1920 roku. Tutaj odbywają się od ponad 80 lat Konkursy Chopinowskie, a od półwiecza – festiwale „Warszawska Jesień”
W Warszawie mieści się Filharmonia Narodowa.
W mieście brak odpowiedniej hali koncertowej, stąd duże koncerty muzyczne urządza się głównie w Sali Kongresowej. Odbywały się także w hali Torwar na stadionach Gwardii i Legii na stadionie Skry na służewieckim torze wyścigów konnych czy na lotnisku na Bemowie, a mniejsze w teatrach np. w Teatrze Muzycznym Roma.
Festiwale i konkursy muzyczne w Warszawie:
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”
Jazz Jamboree
Warsaw Summer Jazz Days
Międzynarodowy Konkurs Wokalny im. Stanisława Moniuszki
Festiwal Mozartowski
Festiwal Muzyki Dawnej
Literatura[edytuj]
Co roku przyznawana jest Nagroda Literacka m. st. Warszawy.


„Zachęta” – gmach dawnego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, jedno z ważniejszych centrów sztuki


Muzeum Narodowe w Warszawie


Muzeum Powstania Warszawskiego


Biblioteka Uniwersytecka – widok od strony ul. Dobrej
Muzea i galerie[edytuj]
 Osobne artykuły: Muzea w Warszawie i Galerie w Warszawie.
W Warszawie mieści się wiele muzeów i galerii sztuki – tak państwowych, jak i prywatnych. Największe galerie to Zachęta i Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, zaś największe warszawskie muzea to: Muzeum Narodowe, Zamek Królewski, Pałac w Wilanowie, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy i otwarte w 2004 Muzeum Powstania Warszawskiego. Muzeum opiekuje się ponadstuletnim Fotoplastikonem Warszawskim w Al. Jerozolimskich – jedynym fotoplastykonem na świecie funkcjonującym od początku w miejscu powstania[43].
W marcu 2010, z okazji Roku Chopinowskiego zostało otwarte po pracach renowacyjnych Muzeum Fryderyka Chopina[44].
W najbliższych latach w rejonie pl. Na Rozdrożu ma powstać Muzeum Historii Polski, na Muranowie – Muzeum Historii Żydów Polskich, a w sąsiedztwie Pałacu Kultury i Nauki – Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Trwa budowa Muzeum Warszawskiej Pragi (oddziału Muzeum Historycznego m.st. Warszawy). Muzea te, mimo iż nie posiadają jeszcze własnych budynków, stale lub okresowo prezentują ekspozycje w innych lokalizacjach.
Warszawskie muzea i galerie uczestniczą w corocznej Nocy Muzeów.
Kina[edytuj]
 Osobny artykuł: Kina w Warszawie.
Obecnie w Warszawie znajduje się 31 kin, w tym 14 multipleksów należących do pięciu sieci multikinowych Cinema City, Multikino, Silver Screen, Kinoplex, Novekino. Do roku 1939 istniało w Warszawie 54 kin i sal kinowych. W 2008 w stałych kinach warszawskich wyświetlono 248.011 seansów filmowych, a obejrzało je 6,8 mln widzów[15].
Atlantic
Cinema City Arkadia
Cinema City Bemowo
Cinema City Janki (poza granicami Warszawy)
Cinema City Mokotów
Cinema City Promenada
Cinema City Sadyba
Femina
Iluzjon
Luna
Muranów
Paradiso
Ursus
Wisła
Kino.Lab
Kinoteka PKiN
Multikino Ursynów
Multikino Złote Tarasy
Nove Kino Praha
Multikino Targówek
Multikino Wola
Silver Screen Puławska
Biblioteki i mediateki[edytuj]
W Warszawie znajduje się wiele bibliotek, w tym Biblioteka Narodowa oraz Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy (ul. Koszykowa 26/28), utworzona w 1907, a stanowiąca dziś bibliotekę główną województwa mazowieckiego. W mieście działa ponadto wiele bibliotek wyższych uczelni, z największą – Biblioteką Uniwersytecką, oraz biblioteki specjalistyczne, jak np. Biblioteka Sejmowa i Centralna Biblioteka Wojskowa.
W stolicy funkcjonuje kilkadziesiąt bibliotek publicznych – dzielnicowych i osiedlowych – dla dzieci, młodzieży i dorosłych, z wypożyczalniami i czytelniami naukowymi. Nierzadko organizują one wystawy, konkursy i spotkania z autorami. Zbiory bibliotek publicznych liczą ok. 5,8 mln woluminów, korzysta z nich 370 tys. czytelników (stan na 2008 rok)[15]. Od niedawna tworzone są też mediateki z multicentrami, w których można wypożyczać płyty z muzyką, audiobooki i filmy.
 Osobny artykuł: Mediateki w Warszawie.
Mediateki:
Nautilus – ul. Pancera 18 (Białołęka) i MultiCentrum – ul. Porajów 14
Przystanek Książka – ul. Grójecka 42 (Ochota)
Start-Meta – ul. Szegedyńska 13 (Bielany)
Imprezy cykliczne[edytuj]
 Osobny artykuł: Imprezy cykliczne w Warszawie.
Warszawskie legendy[edytuj]


Warszawska Syrenka na Rynku Starego Miasta
Legenda o Warsie i Sawie – legenda o powstaniu Warszawy
Legenda o syrenie – legenda o pochodzeniu herbu Warszawy, Warszawskiej Syrence
Legenda o złotej kaczce – legenda związana z ulicą Tamka (Ordynacka)
Legenda o bazyliszku – legenda o potworze, który zabijał wzrokiem w podziemiach kamienicy na Krzywym Kole
Warszawa w kulturze masowej[edytuj]
Jeden z utworów Davida Bowiego pochodzący z płyty Low zatytułowany jest Warszawa.
Brytyjski zespół rockowy Joy Division początkowo nosił nazwę Warsaw (ang. Warszawa). W 2007 polscy artyści wydali tribute album Warszawa. Tribute to Joy Division.
Istnieje duński zespół rockowy o nazwie Red Warszawa.
Istnieje polski zespół Kapela ze Wsi Warszawa.
Zespół Marduk na płycie Plague Angel ma utwór Warschau (niem. Warszawa) opowiadający o powstaniu warszawskim.
W 2009 amerykańsko-brytyjska supergrupa Them Crooked Vultures zamieściła utwór Warsaw or the First Breath You Take After You Give Up na swoim debiutanckim albumie.
W 2001 brytyjski zespół rockowy Porcupine Tree wydał album Warszawa.
W 2001 powstała płyta Ireny Santor, zawierająca nagrania artystki z lat 1960-1980, poświęcone w całości stolicy (Halo Warszawo, Moja Warszawa, Warszawa, ja i ty).
W 2005 Lady Pank wydało album Teraz, gdzie singlem promującym była piosenka Stacja Warszawa.
W 2004 osiedle Chomiczówka w Warszawie stało się tematem piosenki Sidneya Polaka, który tam dorastał.
W 2010 szwedzka grupa Sabaton nagrała album Coat of Arms, na której ukazała się m.in. kompozycja pt. Uprising opowiadająca o powstaniu warszawskim. Teledysk do tej piosenki z udziałem generała Waldemara Skrzypczaka oraz Petera Stormare został nakręcony w maju tego samego roku w Fabryce Norblina w Warszawie. Jego premiera odbyła się 1 sierpnia 2010.
Inne utwory: Piosenka o mojej Warszawie, Autobus czerwony (sł. Kazimierz Winkler, wyk. Andrzej Bogucki), Ja mam to co Ty (Wzgórze Ya-Pa 3), Warszawa i ja (Partia), Warszawa (T.Love), Światła miasta (Partia), Durna 6, Mądra 11 (Pidżama Porno), Varsovie (Monika Brodka).
Albumy: Sen o Warszawie (Czesław Niemen).
Powstała znaczna liczba filmów o mieście – zarówno dokumentalnych, jak i fabularnych (np. Warszawa w reż. Dariusza Gajewskiego).
Media[edytuj]

Prasa[edytuj]
W Warszawie mieszczą się siedziby wydawców i redakcje większości największych polskich dzienników: „Gazety Wyborczej”, „Rzeczpospolitej”, „Dziennika Gazety Prawnej”, tygodników: „Uważam Rze”, „Polityka”, „Newsweek Polska”, „Wprost”, „Gazeta Polska”, „Przegląd”, „Faktu”, „Super Expressu”. Tematyką lokalną zajmują się dodatki lokalne do gazet ogólnopolskich: do „Rzeczpospolitej” „Życie Warszawy”, „Gazety Wyborczej” „Gazeta Stołeczna”, miesięczniki: „Stolica” (dawniej tygodnik) i „Kurier Warszawski”, półrocznik „Kronika Warszawy”. Wydawane są także bezpłatne: dziennik „Metro” i półtygodnik „Echo Miasta” oraz gazety dzielnicowe i osiedlowe.
Stacje radiowe[edytuj]


Siedziba Polskiego Radia w Warszawie
Warszawa jest siedzibą spółki Polskie Radio i redakcji jej programów ogólnopolskich oraz lokalnej rozgłośni Radio dla Ciebie. Ponadto nadaje stąd wiele stacji prywatnych: Antyradio, Radio Eska, Radio Jutrzenka, Radio Kampus, Radio Kolor, Radio Niepokalanów, Radio Plus, RMF MAXXX Mazowsze, Roxy FM, Radio Warszawa (dawniej: Radio Warszawa-Praga), VOX FM Warszawa (dawniej Radio Plus), Radio WAWA i Radio Złote Przeboje.
Stacje telewizyjne[edytuj]
W stolicy swą główną siedzibę, studia i redakcje anten ogólnopolskich ma Telewizja Polska. Nadawany jest stąd także lokalny program TVP Warszawa. Również w Warszawie znajdują się studia innych stacji telewizyjnych: ITV, Polsat, TVN, TVN Warszawa, TV 4, TV Puls, TV Trwam.
Sport i rekreacja[edytuj]



Stadion Narodowy


TORWAR – największa hala w Warszawie. Trybuny mieszczą 4 tys. osób


Klub sportowy Gwardia Warszawa


Kort centralny KSP Warszawianka
Obiekty sportowe[edytuj]
Największy obiekt sportowy w Warszawie to wielofunkcyjny Stadion Narodowy mieszczący 58 tys. widzów, na którym mogą się odbywać mecze piłkarskie, rugby, footballu amerykańskiego oraz widowiska rozrywkowe[45]. Zastąpił dawny lekkoatletyczny Stadion Dziesięciolecia, który funkcjonował 1955–2007 i mieścił maksymalnie 100 tys. widzów. W Warszawie istnieją również 31 tys. piłkarski Stadion Wojska Polskiego, lekkoatletyczne stadiony Gwardii Warszawa oraz Skry Warszawa oraz 7 tys. piłkarski Stadion Polonii.
W Warszawie jest także zlokalizowane kilkanaście hal sportowych w tym największa mogąca pomieścić na swoich trybunach 4 tys. widzów Hala Torwar, Tor wyścigów konnych na Służewcu, Tor łyżwiarski Stegny, kilka krytych lodowisk, kilkadziesiąt całorocznych basenów i kortów tenisowych m.in. klubu sportowego Warszawianka. Mieszczą się tu siedziby Narodowego centrum sportu oraz Centrum Olimpijskiego.
Kluby sportowe[edytuj]
W 2012 dwa warszawskie kluby piłkarskie występowały w Ekstraklasie (Legia Warszawa i Polonia Warszawa) (obecne tam od wielu lat)[46]. W rozgrywkach Basketligi występuje koszykarski klub (Polonia Warszawa) i (AZS Politechnika Warszawska), której siatkarska sekcja również w sezonie 2011/2012 występuje w PlusLidze[47].
 Osobna strona: Kategoria:Kluby sportowe w Warszawie.
Wiodące warszawskie kluby sportowe, w których uprawia się różne dyscypliny sportowe (alfabetycznie)[48]:
Poz. Klub Zał. Dyscypliny Obiekty Pojemność Lokalizacja
1 CWKS Legia Warszawa 1916 piłka nożna, koszykówka, hokej na lodzie, siatkówka, lekkoatletyka, tenis ziemny, szermierka Stadion Wojska Polskiego 30 800 Łazienkowska 3
2 KSP Polonia Warszawa 1911 piłka nożna, koszykówka, szachy, pływanie, tenis stołowy Stadion Polonii Warszawa 7150 Konwiktorska 6
3 KSP Warszawianka 1921 pływanie, tenis ziemny, piłka ręczna (basen olimpijski) (korty) 4 400[49] Merliniego 4
4 RKS Skra Warszawa 1921 lekkoatletyka, rugby, rzut młotem Stadion Skry 15 tys.[50] Wawelska 5
5 WKS Gwardia Warszawa 1948 piłka nożna, boks, lekkoatletyka, strzelectwo, judo, zapasy Stadion Gwardii 9060 Racławicka 132
Duże warszawskie kluby sportowe w których uprawia się różne dyscypliny sportowe (alfabetycznie):
AZS AWF Warszawa – siatkówka, rugby
AZS Politechnika Warszawska – siatkówka, aerobik, judo, lekkoatletyka, trójbój siłowy, tenis ziemny, narciarstwo (37 sekcji)
AZS UW Warszawa – futsal, piłka ręczna, siatkówka
DKS Targówek – akrobatyka
Drukarz Warszawa – piłka nożna
FCB Escola Varsovia – młodzieżowa piłka nożna (sekcja treningowa FC Barcelony)
GKP Targówek – piłka nożna
Hutnik Warszawa – piłka nożna
Klub Sportowy PALESTRA Thai & Kickboxing – Muay Thai, K1, boks, MMA
KS Przyszłość Włochy – piłka nożna
KS Wesoła – piłka nożna, szachy, łucznictwo
Legion Warszawa – szachy
RKS Marymont Warszawa – łyżwiarstwo figurowe
MKS MDK Warszawa – siatkówka, szachy
MKS MOS 2 Warszawa – wioślarstwo
MOS Wola Warszawa – siatkówka
MUKS Euro6 Warszawa – łyżwiarstwo figurowe
Okęcie Warszawa – piłka nożna
Olimpia Warszawa – piłka nożna
Orzeł Warszawa – lekkoatletyka
RKS Ursus Warszawa – piłka nożna
RKS Sarmata Warszawa – piłka nożna
MKS Sparta Warszawa – siatkówka
Spójnia Warszawa – kajakarstwo klasyczne, tenis ziemny
Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie – wioślarstwo
UKS G-8 Bielany Warszawa – pięciobój nowoczesny, biathlon, triathlon, strzelectwo, taekwondo
Warsaw Cricket Club – krykiet
Warsaw Eagles – futbol amerykański
WKM Warszawa – żużel
Varsovia Warszawa – piłka nożna, tenis i piłka ręczna
Imprezy sportowe[edytuj]


TdP'2011 w Warszawie
Trasa kolarskich zawodów Tour de Pologne dorocznie przebiega przez Warszawę. Warszawa jest również gospodarzem biegów masowych:
Półmaratonu Warszawskiego (marzec), Maratonu Warszawskiego (maj/wrzesień), Biegu Wisły, Irena Run[51] i Run Warsaw (październik).
Korty KSP Warszawianka goszczą regularnie turnieje tenisowe m.in.: J&S Cup, Suzuki Warsaw Masters 2008 oraz Polsat Warsaw Open. Od 1921 odbywają się piłkarskie Derby Warszawy rozgrywane pomiędzy warszawskimi klubami Legią Warszawa i Polonią Warszawa. Na torze Służewiec odbywają się gonitwy konne – Wielka Warszawska. Regularnie odbywają się tu Halowe Mistrzostwa Polski Seniorów w Lekkoatletyce, Mistrzostwa Polski Seniorów w Lekkoatletyce, Memoriały Janusza Kusocińskiego oraz Kamili Skolimowskiej.
W 2008 Warszawa otrzymała tytuł Europejskiej Stolicy Sportu. W Warszawie funkcjonują sportowe towarzystwa: Cyklistów, Wioślarskie, Szachistów oraz Łyżwiarskie.
W 2012 r. stolica była jednym z ośmiu miast-gospodarzy największego sportowego wydarzenia w Polsce – Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej. Na Stadionie Narodowym rozegrano łącznie pięć meczów: trzy w fazie grupowej (w tym dwa z udziałem reprezentacji Polski, z czego jeden był meczem otwarcia) oraz po jednym ćwierćfinale i półfinale.
Rekreacja[edytuj]
Baseny[edytuj]


Widok z żaglówki na zaniedbany Port Czerniakowski
Obecnie w Warszawie funkcjonuje pięć basenów odkrytych. Są to: Moczydło przy Górczewskiej na Woli, WOW Wisła Inflancka przy ul. Inflanckiej w Śródmieściu, Park Kultury w Powsinie przy ul. Maślaków na Ursynowie, Park Wodny (Warszawianka) przy ul. Merliniego na Mokotowie oraz czynne są obecnie kompleks basenów odkrytych przy ul. Namysłowskiej na Pradze Północ i na Szczęśliwicach na Ochocie. Oprócz tego działają w Warszawie liczne baseny kryte[52].
Plaże i porty[edytuj]
W Warszawie funkcjonują trzy porty rzeczne: port Czerniakowski, port Praski i port Żerański oraz dwie plaże miejskie. Pierwsza działa od 2004 roku na wysokości ZOO[53], zaś druga od lipca 2008 na wysokości ulicy Krynicznej na Saskiej Kępie[54].
Od wielu lat rzeka Wisła nie spełnia podstawowych wymogów sanitarnych[54]. Najbliższe kąpieliska w okolicy Warszawy znajdują się nad Zalewem Zegrzyńskim. W 2006 możliwa była również kąpiel w Jeziorku Czerniakowskim, jednak zostały wykryte w nim bakterie cholery[55]. Od niedawna ponownie zostało reaktywowane kąpielisko w Jeziorze Czerniakowskim.
Administracja[edytuj]

Samorząd[edytuj]
 Osobny artykuł: ustrój miasta stołecznego Warszawy.


Centralna dzielnica Warszawy – Śródmieście
Wraz z transformacją ustroju w kraju odrodził się warszawski samorząd. Po wielu publicznych dyskusjach 18 maja 1990 Sejm uchwalił ustawę o ustroju Warszawy. 27 maja w demokratycznych wyborach samorządowych mieszkańcy Warszawy wybrali swoich przedstawicieli do siedmiu gmin-dzielnic. Na prezydenta Rada m.st. Warszawy wybrała urbanistę Stanisława Wyganowskiego, który pełnił już tę funkcję od 27 stycznia 1990 na mocy decyzji premiera Tadeusza Mazowieckiego. Warszawa po 56-letniej przerwie uzyskała szansę rozwoju zgodnego z wolą swoich mieszkańców.
W dniu 25 marca 1994 Sejm uchwalił następną ustawę o ustroju miasta stołecznego, wprowadzającą w stolicy podział na 11 niezależnych gmin, a największa z nich – gmina Warszawa-Centrum – dzieliła się dodatkowo na 7 dzielnic. Władzę stanowiącą prawo i kontrolną stanowiło 19 rad: Rada Warszawy, 11 rad gmin i 7 rad dzielnic, do których wraz z wejściem w życie w 1999 reformy podziału administracyjnego kraju i utworzeniem powiatu warszawskiego doszła kolejna – rada powiatu.
Po kolejnej nowelizacji tzw. ustawy warszawskiej z 2002 Warszawa stała się jednolitą gminą na prawach powiatu, składającą się z 18 jednostek pomocniczych – dzielnic. Prezydent Warszawy jest odtąd wybierany nie przez Radę m.st. Warszawy, ale w wyborach bezpośrednich, przez mieszkańców. Pierwszym prezydentem wybranym w ten sposób i pełniącym tę funkcję w nowym ustroju miasta był Lech Kaczyński.
Zakres działania władz miasta, władz dzielnic i zasady gospodarki finansowej określa Statut m.st. Warszawy, przyjęty przez Radę Warszawy w dniu 10 stycznia 2008[56].
Warszawa jest członkiem Związku Miast Polskich.
Prezydent Warszawy[edytuj]
 Osobny artykuł: Prezydenci Warszawy.


Pałac Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu w Warszawie – siedziba Prezydenta m.st. Warszawy i Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego
Prezydent m.st. Warszawy jest wybierany bezpośrednio przez mieszkańców stolicy na podstawie ustawy z dnia 20 czerwca 2002[57]. Do prerogatyw prezydenta należy m.in. zarządzanie własnością miejską oraz nadzorowanie pracy wszystkich podległych mu samorządów dzielnicowych – zakres obowiązków określa tzw. Ustawa warszawska z 15 marca 2002[58].
Prezydent Warszawy od 2 grudnia 2006
Hanna Gronkiewicz-Waltz, PO
Zastępcy Prezydenta od 5 grudnia 2006
Jacek Wojciechowicz
Jarosław Kochaniak
Włodzimierz Paszyński
Michał Olszewski od 13 października 2011[59],
byli Zastępcy Prezydenta
Jerzy Miller, od 5 grudnia 2006 do 29 listopada 2007
Andrzej Jakubiak, od 5 grudnia 2006 do 12 października 2011
Rada Miasta Stołecznego Warszawy i rady dzielnic[edytuj]


W Sali Warszawskiej na IV piętrze Pałacu Kultury i Nauki obraduje Rada m.st. Warszawy
Ustawa warszawska zniosła poprzednio istniejące gminy i ustanowiła w Warszawie jeden organizm miejski na prawach powiatu, z Radą Warszawy jako organem stanowiącym prawo i sprawującym kontrolę[56].
W Radzie m.st. Warszawy zasiada 60 radnych, którzy są wybierani w wyborach bezpośrednich i proporcjonalnych co 4 lata. W radzie utworzono kilkanaście komisji, których zadaniem jest nadzór nad poszczególnymi dziedzinami życia. Obecnie Przewodniczącą Rady Miasta Stołecznego Warszawy jest Ewa Malinowska-Grupińska[60].
Wszystkie decyzje rady podejmowane są zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady.
Każda z 18 dzielnic Warszawy posiada własną radę dzielnicy. Pełnią one funkcje stanowiące i kontrolne oraz zarządzają szkołami i własnością miejską na podległym im obszarze[56]. Na czele rady dzielnicy stoi przewodniczący, ponadto wybiera ona burmistrza. Łącznie w radach warszawskich dzielnic i w Radzie m.st. Warszawy zasiada 469 radnych.


Jedna z dzielnic miasta – Praga. Mimo najmniejszych zniszczeń podczas wojny, wiele kamienic jest w katastrofalnym stanie. Kamienica pod Sowami, 2010
Młodzieżowa Rada m.st. Warszawy[edytuj]
Od 28 stycznia 2010 roku, Warszawa jest największym polskim miastem, w którym utworzono młodzieżową radę miasta – niezależny organ doradczo-konsultacyjny administracji samorządowej, reprezentujący młodych mieszkańców stolicy.
Młodzieżową Radę Warszawy tworzą przedstawiciele młodzieżowych rad z 18 dzielnic miasta, wybierani co 2 lata. Każdej z dzielnic przysługują 2 mandaty w Radzie, a swoich przedstawicieli deleguje także środowisko szkół specjalnych. Pracami Rady kieruje jej Przewodniczący.
Zgodnie z uprawnieniami nadanymi przez Radę m.st. Warszawy, Młodzieżowa Rada ma prawo przedkładania własnych opinii do projektów uchwał Rady Miasta dotyczących młodzieży.
Podział administracyjny[edytuj]
 Osobne artykuły: Podział administracyjny Warszawy i Miejski System Informacji (Warszawa).
Podobnie jak przed wojną, Warszawa była, poczynając od 1945, miastem wydzielonym, czyli tzw. województwem miejskim; od początku lat 60. XX w. utrwalił się podział na 7 dzielnic (w randze powiatów: Mokotów, Ochota, Praga Południe, Praga Północ, Śródmieście, Wola i Żoliborz).
Po reformie administracyjnej w 1975 w Warszawie – podobnie jak w Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu – zachowano podział na dzielnice. Po wydarzeniach czerwcowych do dzielnicy Ochota włączono w ramach represji zbuntowany Ursus.
Dzielnica Ludność
[osób][2] Gęstość
[osób/km²][2] Powierzchnia
[km²][1]
Mokotów 225 571 6338 35,42
Praga Płd. 182 588 8159 22,38
Ursynów 148 876 3400 43,79
Wola 137 692 7149 19,26
Bielany 133 778 4137 32,34
Śródmieście 126 143 8102 15,57
Targówek 123 214 5087 24,22
Bemowo 113 066 4532 24,95
Ochota 89 383 9196 9,72
Białołęka 89 324 1223 73,04
Praga Płn. 71 675 6276 11,42
Wawer 69 898 877 79,70
Ursus 50 355 5380 9,36
Żoliborz 48 060 5674 8,47
Włochy 39 690 1386 28,63
Rembertów 23 230 1204 19,30
Wesoła 22 757 992 22,94
Wilanów 19 146 521 36,73

BiałołękaBielanyBemowoŻoliborzPraga PółnocTargówekŚródmieścieWolaOchotaWłochyUrsusMokotówWawerPraga PołudnieRembertówWesołaUrsynówWilanów
Od kwietnia 1990 dotychczasowych 7 dzielnic warszawskich uzyskało status gmin miejskich i nowe nazwy, przy czym gminy te nie były osobnymi miastami, a łącznie tworzyły jedno miasto. W 1994 dokonano zmiany gmin-dzielnic 7 dotychczasowych zastępując 11.
W wyniku reform wprowadzonych przez tzw. ustawę warszawską z 2002 roku, Warszawa stanowi tylko jedną gminę na prawach powiatu. Dotychczasowe gminy mają obecnie status dzielnic posiadających ograniczone kompetencje samorządowe. Wiele tych kompetencji odpowiada kompetencjom powiatu (np. prowadzenie rejestracji pojazdów). Ponadto granice Warszawy poszerzyły się o niezależną wcześniej gminę Wesoła tworząc w sumie 18 dzielnic. Najgęściej zaludnioną dzielnicą jest Ochota (9196 osób/km²), a najmniejsza gęstość jest w – Wilanowie (521 osób/km²)[2]. Średnia dla całego miasta wynosi 3319 osób/km² (VI 2010)[4].
Osoby związane z Warszawą[edytuj]

Honorowi obywatele[edytuj]
 Osobny artykuł: Honorowi Obywatele Miasta Warszawy.
Religia[edytuj]



Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela na Starym Mieście. Na dalszym planie kościół Jezuitów – sanktuarium Matki Bożej Łaskawej
Kościoły i związki wyznaniowe[edytuj]
 Osobny artykuł: Kościoły i związki wyznaniowe w Warszawie.
Warszawa jest siedzibą jednostek administracyjnych wielu Kościołów i związków wyznaniowych: archidiecezji warszawskiej[61] (14 dekanatów z 86 parafiami w granicach miasta) i diecezji warszawsko-praskiej (6 dekanatów z 51 parafiami w granicach miasta) Kościoła rzymskokatolickiego, władz zwierzchnich oraz diecezji warszawskiej Kościoła Polskokatolickiego, kustodii warszawskiej Kościoła Katolickiego Mariawitów, metropolii warszawskiej i całej Polski oraz diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Z tego względu w stolicy jest 1 archikatedra, 5 katedr i 2 konkatedry. W Warszawie znajdują się także parafie i zbory innych wyznań katolickich i protestanckich, siedziby gmin żydowskich oraz innych związków wyznaniowych.
W stolicy działają również wspólnoty buddyjskie[62], m.in. Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu Związek Buddyjski Bencien Karma Kamtzang oraz Szkoła Zen Kwan Um w Polsce. Przy ulicy Wiertniczej znajduje się meczet oraz trwa budowa kolejnego w okolicach ronda Zesłańców Syberyjskich.
Religijność mieszkańców Warszawy[edytuj]
Podczas badania sondażowego, przeprowadzonego w 2010 r. przez zespół socjologów z UKSW, 66% ankietowanych mieszkańców Warszawy zadeklarowało się jako osoby wierzące, a 6% jako osoby niewierzące[63]. W samych tylko świątyniach katolickich Warszawy w każdą niedzielę odprawianych jest ponad 600 nabożeństw, a w dni powszednie – ponad 250 nabożeństw[61]. Na msze te uczęszcza 32% wiernych archidiecezji warszawskiej, oraz 34% wiernych diecezji warszawsko-praskiej[64]. Eucharystię przyjmuje około 15% wiernych.
Z Warszawy co roku wyrusza kilka pieszych pielgrzymek na Jasną Górę, w tym najbardziej znana i najliczniejsza w Polsce, 300-letnia Pielgrzymka warszawska oraz Warszawska Akademicka Pielgrzymka Metropolitalna i Praska pielgrzymka piesza.
W stolicy znajduje się kilka sanktuariów maryjnych – m.in. sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej z jej obrazem koronowanym w 1651 w obecności króla Jana Kazimierza (pierwsza koronacja obrazu maryjnego w Polsce). Matka Boska Łaskawa jest uznawana za główną patronkę Warszawy[65]. Drugorzędnym patronem miasta jest bł. Władysław z Gielniowa, bernardyn z kościoła pw. św. Anny, zmarły w 1505 r. Patronem Warszawy ogłosił go papież Jan XXIII 19 grudnia 1962 r.

Katedra Świętego Ducha – główna siedziba Kościoła polskokatolickiego


Sobór Świętej Marii Magdaleny – główna siedziba polskiej Cerkwi Prawosławnej


Synagoga Nożyków – siedziba warszawskiej Gminy Żydowskiej


Zbór parafii ewangelicko-reformowanej
Transport[edytuj]



Docelowy układ dróg klas S i GP w Warszawie
Po zniszczeniach II wojny światowej, powstania warszawskiego i powojennych rozbiórkach kamienic, w mieście poprowadzono i poszerzono kilka ciągów transportowych. Jednak przez kolejne dziesięciolecia, aż do lat 90. XX wieku inwestycje transportowe były daleko niewystarczające – Warszawa długo była jedną z nielicznych stolic europejskich pozbawioną metra, nadal brakuje kilku połączeń mostowych, miasto nie ma też obwodnic i ruch tranzytowy prowadzony jest przez centrum[23][66].
Jednym z głównych zadań miasta jest rozwój sieci transportu miejskiego, mogącego stać się alternatywą dla prywatnego transportu samochodowego, którego rola w centrum miasta będzie ograniczana. W 1999 powstała strefa płatnego parkowania w śródmieściu, w przyszłości rozważa się wprowadzenie opłat za wjazd do centrum[67]. Jednocześnie od początku XXI w. prowadzone są działania mające na celu zintegrowanie różnych środków transportu: przy dużych węzłach przesiadkowych powstają parkingi typu Parkuj i Jedź (Park and Ride), uruchomiono wspólny bilet ZTM-KM rozszerzając następnie jego zasięg na kolejne gminy podwarszawskie, wydłużono sieć autobusów podmiejskich, na ciągach ulic pozbawionych transportu szynowego powstają wydzielone pasy dla autobusów, następuje też sukcesywna wymiana taboru i modernizacja linii tramwajowych i kolejowych.
Na podstawie danych od 2006 o podróżach z urządzeń nawigacyjnych firmy TomTom producent w 2010 podaje, że wśród 59 miast Europy Warszawa po Brukseli ma największy udział głównych ulic (37,5%), na których prędkość poruszania jest równa 70% ograniczenia prędkości (w miastach europejskich są różne ograniczenia prędkości)[68][69].
Tranzyt[edytuj]
 Osobne artykuły: Ekspresowa Obwodnica Warszawy, Obwodnica Etapowa Warszawy i Obwodnica śródmiejska w Warszawie.


Trasa Toruńska to fragment Ekspresowej Obwodnicy Warszawy
Warszawa nie posiada obwodnicy, a większość ruchu na osi wschód-zachód odbywa się przez centrum miasta. Projektowany jest układ dwóch, a następnie trzech obwodnic – w okresie przejściowym funkcjonować będzie Obwodnica Etapowa Warszawy, z której docelowo ma powstać Obwodnica Miejska (przez most Północny i Siekierkowski) oraz Ekspresowa Obwodnica Warszawy prowadząca ruch tranzytowy z autostrady A2 (Berlin – Moskwa) i dróg ekspresowych S8 (Wrocław – Suwałki) i S17 (Warszawa – Lublin), przez most Grota i Południowy. Jej odcinek przez osiedla mieszkaniowe dzielnicy Ursynów zostanie poprowadzony w tunelu.
Mosty[edytuj]
 Osobny artykuł: Mosty w Warszawie.


Most Świętokrzyski
Szeroka rzeka Wisła, nad którą leży Warszawa, jest wciąż dużą barierą transportową. Budowane tu w przeszłości przeprawy mostowe (pierwszy stały most w 1573) były wielokrotnie niszczone przez powodzie oraz podczas wojen – w obu wojnach światowych wszystkie istniejące mosty zostały zniszczone. Kilkadziesiąt lat później liczba przepraw i ich przepustowość jest wciąż niewystarczająca w stosunku do potrzeb. Obecnie w mieście jest dziewięć mostów: Skłodowskiej-Curie, Grota-Roweckiego, Gdański (składający się z dwóch części: kolejowej i drogowo-tramwajowej i z tego powodu bywa traktowany jako dwa oddzielne mosty), Śląsko-Dąbrowski, Świętokrzyski, Średnicowy (kolejowy), Poniatowskiego, Łazienkowski, Siekierkowski. Władze miasta planują w przyszłości budowę kolejnych 4-6 mostów: w ciągu ulic: Krasińskiego i Budowlanej, Na Zaporze i Południowego oraz dwóch lokalnych – na przedłużeniu ul. Ratuszowej i Okrzei[23].
Lotniska[edytuj]
Lotnisko na Okęciu[edytuj]


Hala przylotów terminalu 2 Lotniska Chopina
Międzynarodowe Lotnisko Chopina zlokalizowane jest zaledwie 10 km od ścisłego centrum miasta – w dzielnicy Włochy na osiedlu Okęcie. Jest to największy port lotniczy w Polsce, jego powierzchnia wynosi ok. 834 ha. Składa się z 4 terminali pasażerskich, dworca towarowego i wojskowego portu lotniczego.
 Osobny artykuł: Lotnisko Chopina w Warszawie.
Lotnisko w Modlinie[edytuj]
Drugim lotniskiem dla Warszawy jest Modlin w Nowym Dworze Mazowieckim. Pierwsze rejsowe samoloty przyleciały na lotnisko 15 lipca 2012 roku przed godz. 18. Aktualnie na lotnisko latają tylko dwie tanie linie lotnicze, Wizzair i Ryanair. Lotnisko w Modlinie jest zdecydowanie mniejsze niż na Okęciu, ma działać 24 godziny na dobę i wykonywać około 60 operacji lotniczych (aktualnie 30-35), zaś jego przepustowość wynosi około 2,5 mln osób[70].
 Osobny artykuł: port lotniczy Modlin.
Inne lotniska w Warszawie[edytuj]
Istnieje także aktywnie używane lotnisko Warszawa-Babice na Bemowie. Korzysta z niego Aeroklub Warszawski, Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, a także wielu właścicieli mniejszych samolotów i śmigłowców prywatnych lotnictwa ogólnego.
Transport miejski[edytuj]
 Osobny artykuł: Zarząd Transportu Miejskiego w Warszawie.
System transportu miejskiego w Warszawie składa się z linii autobusowych, tramwajowych, metra oraz Szybkiej Kolei Miejskiej. Wszystkie linie koordynowane są przez Zarząd Transportu Miejskiego. Do przejazdów środkami komunikacji miejskiej uprawniają bilety z paskiem magnetycznym i Warszawska Karta Miejska.


Warszawski autobus produkcji polskich zakładów Solaris
Autobusy[edytuj]
 Osobny artykuł: autobusy miejskie w Warszawie.
Głównym węzłem transportowym jest przystanek Dworzec Centralny, który jest też głównym punktem przesiadkowym miasta. ZTM prowadzi ok. 250 linii autobusowych[71]. Okresowo uruchamiane są linie dodatkowe, np. linie cmentarne w okresie Wszystkich Świętych. Warszawskie autobusy obsługiwane są przez spółkę m.st. Warszawy Miejskie Zakłady Autobusowe oraz przez przewoźników prywatnych: ITS Michalczewski, Mobilis i PKS Grodzisk Mazowiecki.
Trolejbusy[edytuj]
 Osobny artykuł: trolejbusy w Warszawie.
Transport trolejbusowy funkcjonował w Warszawie w okresach 1946-1973 i 1983-1995.


Stacja metra A18 Plac Wilsona
Transport szynowy[edytuj]
Metro[edytuj]
 Osobne artykuły: Metro w Warszawie i historia budowy metra w Warszawie.
Pierwsze plany budowy metra w Warszawie powstały w latach 20. XX wieku. Kilkakrotnie je zmieniano, rozpoczynano i przerywano prace.
Budowę istniejącej dziś kolei podziemnej rozpoczęto dopiero 15 kwietnia 1983 r. Pierwszy odcinek został otwarty 7 kwietnia 1995 r., a budowę całej pierwszej linii o przebiegu północ-południe i długości 23,1 km, z 21 stacjami, zakończono 25 października 2008 r. (budowa kolejnych 2 stacji została odłożona na bliżej nieokreśloną przyszłość). We wrześniu 2010 r. rozpoczęła się budowa II linii (docelowo 31 km, 28 stacji), której odcinek centralny ma powstać do 2013. W każdym dniu roboczym z metra korzysta około 500 tys. pasażerów[72].


Linie SKM Warszawa


Dworzec Warszawa Centralna
Szybka Kolej Miejska[edytuj]
 Osobny artykuł: Szybka Kolej Miejska w Warszawie.
Szybka Kolej Miejska to naziemna sieć kolei łączącej centrum Warszawy z jej przedmieściami i sąsiednimi miejscowościami. Ma być uzupełnieniem metra i alternatywą dla transportu autobusowego. SKM kursuje po torach należących do PKP Polskich Linii Kolejowych. Pierwsza linia S1 ruszyła w 2005 na trasie do Falenicy. Obecnie kursują 4 linie, łączące Warszawę z Sulejówkiem Miłosną, Pruszkowem, Otwockiem i Wieliszewem, a także lotniskiem Fryderyka Chopina na Okęciu (linią uruchomioną w czerwcu 2012).
Koleje dojazdowe[edytuj]
 Osobny artykuł: Warszawska Kolej Dojazdowa.
Na terenie aglomeracji warszawskiej funkcjonowało w przeszłości kilka dojazdowych kolei wąskotorowych: Jabłonowsko-Karczewska, Piaseczyńsko-Wilanowska, Marecka i Łomiankowska, zlikwidowanych w latach 60. i 70. XX wieku. Obecnie funkcjonuje jedynie normalnotorowa Warszawska Kolej Dojazdowa (WKD) działająca od 1925, pierwotnie jako Elektryczna Kolej Dojazdowa. Wykonuje ona przewozy pasażerskie na trasie Warszawa Śródmieście – Podkowa Leśna – Grodzisk Mazowiecki z odgałęzieniem Podkowa Leśna – Milanówek.
Kolej[edytuj]
Pierwszą linię kolejową w Warszawie otwarto w 1845 (Kolej Warszawsko-Wiedeńska). Zespół stacji i przystanków kolejowych tworzy Warszawski Węzeł Kolejowy, w którego skład wchodzi 6 dużych dworców kolejowych (Warszawa Centralna, Warszawa Gdańska, Warszawa Śródmieście, Warszawa Wileńska, Warszawa Wschodnia i Warszawa Zachodnia) oraz kilkadziesiąt mniejszych stacji i przystanków osobowych, z których korzystają pociągi Szybkiej Kolei Miejskiej i Kolei Mazowieckich.
Linia łącząca trzy największe dworce (Warszawa Centralna, Wschodnia i Zachodnia; tzw. linia średnicowa) prowadzi przez tzw. tunel średnicowy oraz most średnicowy na Wiśle.


Warszawska linia 9
Tramwaje[edytuj]
 Osobny artykuł: tramwaje w Warszawie.
Pierwszą linię tramwaju konnego otwarto w Warszawie 11 grudnia 1866. 26 marca 1908 wyruszył pierwszy tramwaj elektryczny. W okresie międzywojennym tramwaje znacjonalizowano i wybudowano wiele nowych linii, które jednak uległy zniszczeniu w latach II wojny światowej. Po wojnie wiele z nich odbudowano, lecz później część uległa likwidacji. Obecnie sieć tramwajowa w Warszawie jest zarządzana przez spółkę Tramwaje Warszawskie. Sieć liczy ponad 130 km torów (ok. 276,5 km toru pojedynczego). Około 25 linii tramwajowych obsługiwanych przez kilkaset pociągów[73].
Drogi i szlaki rowerowe[edytuj]
 Osobny artykuł: Drogi i szlaki rowerowe w Warszawie.
W Warszawie jest coraz więcej dróg rowerowych: w 2004 było ok. 100 km ścieżek i szlaków rowerowych, w 2010 – już 275 km (ich długość zwiększa się o ok. 20 km rocznie). Wskaźnik gęstości sieci rowerowej (0,54 km/km²) jest ponad dwukrotnie większy niż w Krakowie czy Gdańsku. Na najbardziej atrakcyjnych ścieżkach rowerowych natężenie ruchu przekracza 1000 rowerzystów dziennie. Funkcjonuje ponad 100 parkingów dla rowerów zorganizowanych przez urząd miasta, w tym 10 parkingów typu Bike and Ride (B+R) przy stacjach metra i miejscach dogodnych przesiadek. Planowane jest uruchomienie systemu roweru publicznego na wzór większych miast europejskich. Działają organizacje społeczne wspierające rozwój ruchu rowerowego, co miesiąc organizowana jest Warszawska Masa Krytyczna[74].
Przyroda[edytuj]



Kampinoski Park Narodowy przy granicy z Warszawą – uroczysko Opaleń


Rezerwat przyrody Bagno Jacka


Rezerwat przyrody Morysin


Rezerwat przyrody Wyspy Zawadowskie
Około 200 km² miasta zajmują tereny zieleni: parki, lasy, zieleń uliczna oraz zieleń osiedlowa i zieleń wokół obiektów użyteczności publicznej[75]. Znaczne obszary objęte są ochroną przyrody.
 Osobny artykuł: Tereny zieleni w Warszawie.
Obszary chronione[edytuj]
Na północny zachód od Warszawy rozciąga się Puszcza Kampinoska. Większość terenów puszczy zajmuje Kampinoski Park Narodowy, stanowiący od 2000 rezerwat biosfery UNESCO. Warszawa jest jedyną stolicą w Europie i jedną z dwóch w świecie graniczących bezpośrednio z parkiem narodowym[8]. W granicach otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego leży część dzielnicy Bielany.
Na terenie miasta istnieje wiele obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, objętych ochroną na mocy ustawy o ochronie przyrody:
13 rezerwatów przyrody (w tym dwa: Las Natoliński i Skarpa Ursynowska – objęte dodatkowo ochroną kulturową)
5 użytków ekologicznych
5 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych
kilkaset pomników przyrody (w tym wiele drzew i zespołów drzew, z największą aleją lipową wzdłuż ul. Żwirki i Wigury, oraz ponad 60 głazów narzutowych lub zespołów, z największym Głazem Ursynowskim przy ul. Nutki – 9,6 m obwodu)[75]
 Osobny artykuł: Rezerwaty przyrody w Warszawie.
 Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Warszawie.
Ponadto inne wartościowe tereny – dolina Wisły, Wilanówki, ciąg jezior oraz kompleksy leśne – weszły w skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Część WOChK związana z doliną Wisły stanowi obecnie fragment sieci obszarów Natura 2000. Tereny leśne we wschodniej części Warszawy objęto granicami Mazowieckiego Parku Krajobrazowego[75].
Lasy[edytuj]
W obrębie miasta znajduje się kilkanaście zwartych obszarów leśnych, obejmujących ponad 7200 ha[75], co stanowi prawie 14% powierzchni miasta (można to sobie wyobrazić jako położony wewnątrz miasta kwadrat o boku 8,5 km). Lasy te są w większości pozostałościami dawnej, rozległej Puszczy Mazowieckiej porastającej te obszary, ale w większości są silnie przekształcone przez gospodarkę. Większość lasów w obrębie Warszawy to bory sosnowe z domieszką brzóz i dębów. Wiele z tych środowisk służy warszawianinom do rekreacji, niektóre mają dużą wartość przyrodniczą i chronione są w formie rezerwatów przyrody.
Największą część spośród obszarów leśnych zajmują lasy prywatne pod nadzorem Prezydenta m.st. Warszawy (44%), pozostałe to lasy miejskie (38%) (Lasy miejskie Warszawy) i lasy stanowiące własność Skarbu Państwa administrowane przez Lasy Państwowe (18%)[75].
 Osobny artykuł: Lasy miejskie Warszawy.
Największe zwarte obszary leśne Warszawy zlokalizowane są w obrębie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Składają się z kilku dużych kompleksów leśnych, częściowo od siebie izolowanych, leżących na południowo-wschodnim skraju miasta: w dzielnicach Wesoła i Wawer i częściowo w podwarszawskich gminach. W skład Mazowieckiego Parku Krajobrazowego wchodzą m.in. Rezerwat im Jana III Sobieskiego z pięknymi fragmentami dąbrów i Rezerwat torfowiskowy Bagno Jacka w Wesołej. Na północ od terenów Mazowieckiego Parku Krajobrazowego położone są rozległe Lasy Rembertowskie, częściowo zlokalizowane na terenach wojskowych. Na ich południowym skraju leży leśny rezerwat Kawęczyn, a blisko niego Rezerwat Olszynka Grochowska.
W lewobrzeżnej części Warszawy również znajduje się kilka rozległych obszarów leśnych, m.in.:
Las Kabacki im. Stefana Starzyńskiego mający status rezerwatu krajobrazowego położony na południowym skraju dzielnicy Ursynów
Las Bielański – rezerwat przyrody położony w północnej części Warszawy, na Bielanach.
Las Młociński
Park Leśny Bemowo
Te trzy ostatnie obszary łączą się wąskimi pasami zadrzewień ze znajdującym się tuż za granicami miasta Kampinoskim Parkiem Narodowym.
Są tu także mniejsze fragmenty zbiorowisk leśnych o charakterze leśno-parkowym
Rezerwat przyrody Las Natoliński wchodzący w skład zespołu pałacowo-parkowego Park Natoliński
Park Rezerwat Morysin
Lasek na Kole
Obszary leśne Warszawy są bardzo cenne jako ostoje fauny i flory, zwłaszcza fragmenty rezerwatowe i ze względu na walory krajobrazowe[75].
Wody[edytuj]


Park Moczydło ze zbiornikiem wodnym


Łacha Potocka
Na terenie Warszawy znajduje się kilkadziesiąt zbiorników wodnych i cieków, niektóre z nich mają dużą wartość przyrodniczą i krajobrazową. W skład wód stojących wchodzi m.in. kilka zbiorników o charakterze jezior, będących dawnymi starorzeczami Wisły (Jezioro Wilanowskie, Jeziorko Czerniakowskie, Jezioro Kamionkowskie, Jezioro Gocławskie, Łacha Potocka), kilka zbiorników torfowiskowych, kilkanaście stawów parkowych i sztuczne zbiorniki (przeważnie fosy) będące pozostałościami XIX-wiecznych fortyfikacji Warszawy, a także pozostałości po wyrobiskach gliny w formie glinianek (w Parku Szczęśliwickim, Parku Moczydło, Glinianki Sznajdra, Staw Koziorożca itd.).
Największym zbiornikiem Warszawy jest Jezioro Czerniakowskie[76] (19,7 ha) mające status rezerwatu. Inne duże zbiorniki (o powierzchni kilkunastu ha) to także Jezioro Powsinkowskie (bardzo cenne przyrodniczo: m.in. jako ostoja ptaków wodno-błotnych i ze względu na rzadkie gatunki bentosowych bezkręgowców[77]) i Jezioro Wilanowskie. W dużych warszawskich parkach znajduje się wiele stawów parkowych, jednak tylko niektóre z nich mają charakter zbiorników trwałych (Łazienki Królewskie, Park Moczydło, Szczęśliwice, Park Skaryszewski, Dolinka Służewiecka), z pozostałych (np. Pole Mokotowskie, Park Ujazdowski) woda jest regularnie spuszczana, okresowo usuwane są rośliny i osady, co uniemożliwia występowanie w nich większości typowych przedstawicieli słodkowodnej fauny i flory. Na terenie Warszawy występują chronione prawem torfowiska, na których znajdują się malownicze zbiorniki wodne (m.in. Macierowe Bagno i Bagno Jacka w Wesołej oraz Biały Ług w Wawrze). Częściową ochroną prawną jako tzw. użytek ekologiczny objęte jest Jeziorko Imielińskie na Ursynowie.
Na terenie Warszawy znajduje się wiele sztucznych zbiorników wodnych będących pozostałościami po XIX-wiecznych fortyfikacjach miasta. Należą do nich m.in.:
fosa Fortu Wawrzyszew – obecnie jeden z bardziej czystych zbiorników tej części Warszawy
fosa Fortu Bema – dostępna dla zwiedzających wraz z parkiem utworzonym na terenie fortyfikacji, w ostatnich latach uregulowana i odnowiona łączenie z całym kompleksem
Fosa Babicka wokół Fortu Babice – zbiornik niedostępny dla publiczności (zajęty przez Wojsko Polskie)
fosa Fortu Blizne
fosa Fortu Okęcie – znajdująca się w rękach prywatnych
fosa Fortu Zbarż – publicznie dostępna, obfitująca w ryby i lubiana przez wędkarzy
fosa Fortu Piłsudskiego
fosa Fortu Czerniaków, obecnie Park im. Czesława Szczubełka
Bernardyńska Woda.
Wiele fragmentów przepływającej przez Warszawę Wisły, zwłaszcza na wschodnim brzegu, jest bardzo cennych przyrodniczo, zarówno ze względu na gnieżdżące się tu ptaki[78] (np. Rezerwat Wyspy Zawadowskie w Wilanowie i Wawrze), jak i liczne populacje ryb, a także rzadkich bezkręgowców. Około 20 trwałych cieków i kanałów jest elementem środowiska przyrodniczego Warszawy, m.in. silnie zdegradowany, choć wciąż atrakcyjny przyrodniczo kilkunastokilometrowy Kanał Żerański (Królewski) łączący Wisłę z Jeziorem Zegrzyńskim i malownicza rzeka Wilanówka, płynąca fragmentami wśród wiejskiego i półnaturalnego krajobrazu. Wiele starych cieków wodnych: Drna, Rudawka, Żurawka – zostało skanalizowanych.
Środowiska słodkowodne Warszawy i ich otoczenie to, jak w przypadku innych wielkich miast rezerwuary różnorodności biologicznej, podlegające niestety coraz silniejszej presji ze strony otaczających silnie zurbanizowanych obszarów (tzw. rozpełzanie się miasta[79]).
Miasta partnerskie[edytuj]

Lista miast partnerskich Warszawy[80]:
 – Düsseldorf, Niemcy (1989)
 – Hamamatsu, Japonia (1990)
 – Île-de-France, Francja (1990)
 – Toronto, Kanada (1990)
 – Berlin, Niemcy (1991)
 – Haga, Holandia (1991)
 – Stambuł, Turcja (1991)
 – Tel Awiw-Jafa, Izrael (1992)
 – Harbin, Chiny (1993)
 – Moskwa, Rosja (1993)
 – Kijów, Ukraina (1994)
 – Tajpej, Tajwan (1995)
 – Saint-Étienne, Francja (1995)
 – Chicago, Stany Zjednoczone (1995)
 – Seul, Korea Południowa (1996)
 – Sankt Petersburg, Rosja (1997)
 – Rio de Janeiro, Brazylia (1997)
 – Grozny, Rosja (Czeczenia) (1997)
 – Wilno, Litwa (1998)
 – Hanoi, Wietnam (2000)
 – Wiedeń, Austria (2001)
 – Astana, Kazachstan (2002)
 – Ryga, Łotwa (2002)
 – Budapeszt, Węgry (2005)
 – Oslo, Norwegia (2006)
 – Madryt, Hiszpania
 – Kair, Egipt
 – Charków, Ukraina (2011)
 – Zagrzeb, Chorwacja (2011)
Zobacz też[edytuj]


Portal:
Warszawa

Wikiprojekt:
Warszawa
Informacje w siostrzanych projektach
  Ilustracje i media  w Wikimedia Commons
  Definicje słownikowe  w Wikisłowniku
  Teksty źródłowe  w Wikiźródłach
  Cytaty  w Wikicytatach
  Wiadomości  w Wikinews
Artykuły o całym mieście
Aglomeracja warszawska
Historia Warszawy
Ludność Warszawy
Podział administracyjny Warszawy
Urbanistyka i architektura Warszawy
Zabytki Warszawy
Artykuły szczegółowe
Chorągiew Stołeczna ZHP
Garnizon Warszawa
Gwara warszawska
KL Warschau
Plan Pabsta
Mazowiecka Chorągiew Harcerzy ZHR
Warszawska Straż Ogniowa

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1