piątek, 7 września 2012

Wąbrzeźno



Wąbrzeźno

Państwo Polska
Województwo kujawsko-pomorskie
Powiat wąbrzeski
Gmina gmina miejska
Prawa miejskie XIV w.
Burmistrz Leszek Kawski
Powierzchnia 8,53 km²
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
13 877
1616 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 56
Kod pocztowy 87-200
Tablice rejestracyjne CWA
Położenie na mapie Polski


Wąbrzeźno
53°17′N 18°57′E
TERC
(TERYT) 6040617011
Urząd miejski
ul. Wolności 18
87-200 Wąbrzeźno
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Wąbrzeźno w Wikicytatach
 Hasło Wąbrzeźno w Wikisłowniku
Strona internetowa


Kościół pw. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza
Wąbrzeźno (niem. Frideck lub Briesen) – miasto i gmina w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie wąbrzeskim. Miasto położone jest pomiędzy trzema jeziorami: Zamkowym, Sicieńskim i Frydek, na Pojezierzu Chełmińskim, w centralnym punkcie historycznej ziemi chełmińskiej, 31 km na południe od Grudziądza i 43 km na północny wschód od Torunia.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 13 877 mieszkańców[1].
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Demografia
3 Nazwa miasta
4 Kalendarium
5 Historia
6 Znane postaci związane z miastem
6.1 Kandydaci na ołtarze
6.2 Sportowcy
6.2.1 Olimpijczycy
6.3 Królowie w Wąbrzeźnie i okolicy
7 Symbole miasta
8 Polski Instytut Narodowy
8.1 Uniwersytet w Wąbrzeźnie
9 Zabytki
10 Ochrona przyrody
11 Wąbrzeska Kolejka Powiatowa
12 Legendy
13 Filmografia
14 Współpraca międzynarodowa
15 Administracja
16 Wspólnoty wyznaniowe
17 Szkolnictwo
18 Zobacz też
19 Przypisy
Położenie[edytuj]

Według danych z roku 2008[2] Wąbrzeźno ma obszar 8,53 km², w tym:
użytki rolne: 52,17% (445 ha)
użytki leśne: 1,29% (11 ha)
zabudowania: 20,75% (177 ha)
pozostałe(drogi,wody, nieużytki): 25,79% (220 ha)
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 8,53 km²[3]. Miasto stanowi 1,7% powierzchni powiatu.
W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego.
Demografia[edytuj]

Dane z 2009[4]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 14 356 100 7524 52,6 6832 47,4
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 1637,9 863,4 774,4
Nazwa miasta[edytuj]

Miasto występowało w historii pod trzema nazwami – polską Wąbrzeźno, oraz niemieckimi Frideck (do końca XVIII w.) i Briesen. Ta druga stanowi fonetyczne przyswojenie nazwy polskiej. Spotykane są różne postacie zapisu nazw: Wambrez, Frideck, Fredeck, Frydek, Friedecum, Vredeck, Briesen itd. Nazwa miasta pochodzi od słów "w brzeziu" czyli w brzezinie, wśród brzóz. Inna wersja wywodzi słowo Wąbrzeźno od "w brzegach" – miasto wśród brzegów jezior. Nazwa Frydek po niemiecku oznacza "spokojny zakątek". Istnieje też hipoteza, wg której miasto założyli osadnicy z Czech i nadali nowej osadzie nazwę swojej rodzinnej miejscowości (w Czechach jest miejscowość Frydek-Mistek).
Kalendarium[edytuj]

 Osobny artykuł: Kalendarium dziejów Wąbrzeźna.
18 października 1166 - podczas zbrojnej wyprawy do Prus, przypuszczalnie w okolicy osady Wambrez lub jeziora Wieczno rozegrała się bitwa, w krórej poległ Henryk Sandomierski
19 kwietnia 1246 – pierwsza wzmianka o osadzie Wambrez; Wąbrzeźno staje się własnością biskupów chełmińskich[5].
1303 – początek budowy zamku biskupiego
ok. 1331 – uzyskanie praw miejskich
1411, 1422 – Wąbrzeźno niszczone w wojnach z Zakonem Krzyżackim
1464 – spalenie miasta przez Krzyżaków
1466 – Ziemia Chełmińska (w tym Wąbrzeźno) włączone do Korony na mocy II pokoju toruńskiego
1534 – biskup Jan Dantyszek potwierdza stare i nadaje miastu nowe przywileje
1535 – spisanie inwentarza zamku, pierwszego zachowanego dokumentu, w dodatku spisanego po polsku
1655 – spalenie miasta i zamku przez Szwedów
1685 – do Wąbrzeźna trafia obraz Matki Bożej Brzemiennej
1772 – Wąbrzeźno w zaborze pruskim
1788 – zmiana nazwy na Briesen Westpreussen
1807-1815 – Wąbrzeźno w granicach Księstwa Warszawskiego
1 kwietnia 1898 – uruchomiono pierwszą na dzisiejszych ziemiach polskich kolej elektryczną Wąbrzeźno – Wąbrzeźno Miasto. Trakcję elektryczną rozebrały PKP w 1959 roku, ruch osobowy zawieszono w 1991 roku.
1906 – w mieście powstaje Gimnazjum Humanistyczne (obecnie Liceum Ogólnokształcące im. Zygmunta Działowskiego)
1920 – powrót miasta do Polski
1921 – założony zostaje Polski Instytut Narodowy w Wąbrzeźnie z inicjatywy Włodzimierza Tetmajera
1939 – Zajęcie miasta przez Niemców, założenie przez Selbstschutz prowizorycznego obozu koncentracyjnego na terenie zakładów PPG (obecnie Ergis S. A.). Masowe egzekucje w pobliskiej piaskowni w Łopatkach
1941-1943 – do obozów (w Potulicach i Toruniu) zostaje wywiezionych około 3,8 tys. mieszkańców Wąbrzeźna
24 stycznia 1945 – wkroczenie Armii Czerwonej
1950 – powstaje Miejski Klub Sportowy "Unia" Wąbrzeźno
1987 – w Wąbrzeźnie zorganizowane zostają ogólnopolskie Dożynki
2005 – koronacja obrazu Matki Boskiej
2006 – otwarcie obwodnicy miasta
Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: Historia Wąbrzeźna.
Nazwa osady Wambrez występuje po raz pierwszy w dokumencie wystawionym 19 kwietnia 1246 roku przez wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka von Hohenlohe, dotyczącym przyznania dóbr biskupowi Heidenreich. Wówczas to Wąbrzeźno, niewielka osada o charakterze wiejskim, stało się własnością biskupów chełmińskich, a jego mieszkańcy poddanymi biskupa z nałożonymi na nich powinnościami feudalnymi. Stan taki utrzymał się do 1773 roku, kiedy dobra biskupie przeszły na własność króla pruskiego w związku z I rozbiorem Polski. Miasto rozwinęło się w XIX wieku stając się siedzibą powiatu.
Znane postaci związane z miastem[edytuj]

Paul Zech – pisarz niemiecki urodzony w 1881 roku w Wąbrzeźnie. W jego rodzinnym mieście toczy się akcja opowiadania "Podróż wokół góry zmartwień"
Walther Hermann Nernst – noblista, urodzony w Wąbrzeźnie chemik i fizyk
Włodzimierz Tetmajer – w 1921 roku założył w Wąbrzeźnie Polski Instytut Narodowy
Gisela Hahn – niemiecka aktorka filmowa
Aleksandra Bacińska – poetka, piosenki z jej tekstami śpiewali m.in. Maryla Rodowicz, Seweryn Krajewski czy Michał Bajor
Ryszard Milczewski-Bruno – pisarz, mieszkał przez pewien czas w Wąbrzeźnie
Krzysztof Zieliński – ur. w Wąbrzeźnie w 1974 roku, autor cykli fotograficznych "Hometown", "Millenium School", "Briesen"
Krzysztof Cander – malarz
Tomasz Całuń – działacz socjalistyczny
Ryszard Danielczyk – duchowny, działacz narodowy
Dariusz Dąbrowski – historyk
Jan Kanty Dąbrowski – biskup poznański
Maciej Konopacki – sekretarz królewski
Wojciech Korzeniak – historyk
Mirosław Twaróg – dziennikarz i pedagog
ks. gen. Witold Kiedrowski - katecheta i wikary, więzień obozów hitlerowskich, działacz polonijny
Kandydaci na ołtarze[edytuj]
Bernard z Wąbrzeźna (1575-1603) mnich benedyktyński
ks. Franciszek Nogalski (1911-1939), męczennik zamordowany przez hitlerowców w czasie II wojny światowej
s. Lybia Zaporowicz (1882-1945, boromeuszka zamordowana przez żołnierzy radzieckich
Sportowcy[edytuj]
Karolina Kudłacz – reprezentantka Polski w piłce ręcznej
Sebastian Rumniak – polski piłkarz ręczny
Grzegorz Knapp – polski żużlowiec
Jarosław Zarębski – polski kolarz szosowy, mistrz Polski z 2001 roku
Martin Kochański – wicemistrz Europy w podnoszeniu ciężarów
Olimpijczycy[edytuj]
Maciej Freimut – kajakarz, srebrny medalista z Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie w 1992 roku
Magdalena Fularczyk – wioślarka, mistrzyni świata z 2009 roku i brązowa medalistka Igrzysk Olimpijskich w Londynie w 2012 roku
Królowie w Wąbrzeźnie i okolicy[edytuj]
Wydarzenie w Wąbrzeźnie i okolicy związane z królami[6]
Władysław Łokietek – zdobył w 1330 zamek wąbrzeski
Władysław Jagiełło – w 1410 wracał przez miasto z Grunwaldu do Torunia
Kazimierz Jagiellończyk – w 1454 roku rozbił swój obóz pod Wąbrzeźnem, w czasie wojny trzynastoletniej
Gustaw II Adolf – nocował w podwąbrzeskim Zaskoczu w czasie Wielkiej Wojny Północnej
Napoleon Bonaparte – według podań stoczył niewielką bitwę w Zaskoczu, a w Stanisławkach, w skansenie, przechowywany jest kubeczek, z którego rzekomo pił Napoleon
Symbole miasta[edytuj]

Herb Wąbrzeźna Herb nadany został przez biskupa chełmińskiego, Jana Dantyszka na zamku wąbrzeskim, w dniu 10 stycznia 1534 roku. Jego opis znajdujemy w przywileju dla miasta: („jako godło (...) skrzydło orła jednobarwne, czarne a w poprzek tegoż skrzydła pastorał, czyli laskę biskupią (...) nadajemy”). W XIX wieku pojawia się inna hipoteza co do herbu miasta. Niemiecki historyk, dr Huttenheim wysuwa myśl, jakoby herb pochodził jeszcze z czasów krzyżackich. Z tym, że zamiast skrzydła miał tam być fioletowy grzebień koguci, (symbol stróżów), a tło białe. W czasie II wojny światowej zamiast pastorału w herbie umieszczono lilię andegaweńską. W 1990 roku Ziemowit Maślanka odtworzył wizerunek herbu miasta, tenże jest używany do dziś, a Ziemowit Maślanka otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta[7].
Flaga Wąbrzeźna 18 września 1996 roku Rada Miejska przyjęła oświadczenia o fladze Wąbrzeźna. Flaga ma trzy pasy: niebieski (zajmuje 2/3 szerokości) nawiązujący do jezior otaczających miasto, złoty i czarny (każdy po 1/6 szerokości) nawiązują do pastorału i orlego skrzydła z herbu. Flaga jest wywieszana podczas uroczystości miejskich i państwowych[7].
Hejnał Wąbrzeźna Podczas sesji w dniu 31 sierpnia 2009 roku wąbrzescy radni podjęli uchwałę o przyjęciu Hejnału Miasta Wąbrzeźno, kompozytorem hejnału jest Józef Mossakowski[8].
Polski Instytut Narodowy[edytuj]

Polski Instytut Narodowy działał w Wąbrzeźnie w latach 1921-1927 z inicjatywy krakowskich artystów, z Włodzimierzem Tetmajerem i Stanisławem Jasińskim na czele. Instytut miała na celu działalność oświatową, wydawanie polskiej prasy i literatury, szerzenie oświaty wśród ludu. Wiadomo, że do Instytutu należeli m.in. Stefan Żeromski, Stanisław Przybyszewski, Kazimierz Sosnkowski, krd. Kakowski, Upadł po śmierci swoich założycieli[9].
Uniwersytet w Wąbrzeźnie[edytuj]
W ramach działalności Polskiego Instytutu Narodowego, Tetmajer zakładał założenie w mieście Uniwersytetu, a z Wąbrzeźna uczynienie polskiego Oxfordu (nie chodziło mu o poziom nauki, ale o charakter miasta, jako typowego miasteczka uniwersyteckiego). Idea ta nie została ostatecznie zrealizowana, choć powstał zalążek Wydziału Sztuk Pięknych[9].
Zabytki[edytuj]

Ruiny zamku – siedziby biskupów chełmińskich ruiny zamku na Górze Zamkowej, wybudowanego w pierwszej połowie XIV w. Do 1660 r. zamek pełnił funkcję siedziby biskupów chełmińskich. Niestety zniszczenia wojenne oraz przeniesienie siedziby biskupa do rezydencji w Lubawie spowodowały jego powolne zniszczenie. Obecnie zachowało się niewielkie skupisko ruin zamkowych, które w 2010 r. zostały poddane badaniom archeologicznym. (więcej informacji w artykule Historia Wąbrzeźna)
Sanktuarium Matki Bożej Brzemiennej – Kościół pod wezwaniem Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza –wybudowany przez biskupów chełmińskich w latach 1323-1349. W świątyni znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Brzemiennej z XVII w. oraz liczne zabytki sztuki sakralnej z okresu XVI-XIX w. Na szczególną uwagę zasługuje niedawno odrestaurowana rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem, z ok. 1500 r. przeniesiona z kaplicy nieistniejącego zamku. Obok kościoła usytuowany jest pomnik Chrystusa Warszawskiego, ufundowany w 1948 r. przez mieszkańców miasta, na którego cokole zamontowano tablice z nazwiskami ofiar II wojny światowej z terenu Wąbrzeźna.
Poewangelicki kościół pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski- wybudowany w 1836 r. jako kościół ewangelicki, w późniejszym czasie siedziba diecezji tego wyznania. Od 1945 r. kościół wyznania rzymsko-katolickiego. Ozdobą wnętrza są obraz Matki Bożej Crespiego, obraz Chrystusa w Ogrójcu, neogotyckie ołtarze boczne z 1900 i 1908 r. oraz witraż z XIX w. przedstawiający postacie Piotra i Pawła.
Ratusz wzniesiony przy ul. Wolności, powstał w 1892 r. w stylu neogotyckim, z czerwonej nieotynkowanej cegły. Powstał jako kopia ratusza w Kilonii. Zdobiony cegłą dekoracyjną oraz wieżyczkami. Na wieży ratuszowej zegar oraz tarcza herbowa miasta wykonana wg projektu Ziemowita Maślanki. Obecnie siedziba miejskich władz samorządowych;
Pomnik Żołnierza Polskiego Znajduje się w centralnym punkcie miasta na Placu Jana Pawła II. Jego uroczyste odsłonięcie nastąpiło 14 września 1947 r. Autorem pomnika jest znany toruński rzeźbiarz prof. Ignacy Zelek, m.in. twórca wystroju rzeźbiarskiego kościoła garnizonowego pod wezwaniem św. Katarzyny w Toruniu. Pomnik jest jednym z nielicznych przykładów dzieł świeckich tego artysty. Przedstawia żołnierza Wojska Polskiego oraz cztery sylwetki stojące na cokole, mającym formę spłaszczonego sześcianu. Podstawa pomnika opatrzona jest od frontu majuskułową inskrypcją, rozmieszczoną w trzech wersach: BOJOWNIKOM O WOLNOŚĆ, BUDOWNICZYM POKOJU, 1939-1945, powyżej której umieszczono sylwetkę orła. Szczególnego charakteru pomnikowi, mającemu pozornie świecki wymiar, nadaje ukryta symbolika religijna. Poniżej inskrypcji wykuty został łaciński krzyż. Warto zauważyć również, że sam pomnik jest zbudowany na planie krzyża greckiego[10]
liczne kamienice z przełomu XIX i XX wieku, oraz budynki użyteczności publicznej, m.in.:
pastorówka przy ul. Wolności, zbudowana w latach 1893-1894 jako siedziba administracyjna parafii, a później diecezji ewangelickiej
budynek sądu, przy ul. Wolności, wybudowany w 1880 r. z przeznaczeniem na siedzibę sądu grodzkiego
gmach policji, przy ul. Wolności, zbudowany w pierwszej połowie XIX w.
Szkoła Podstawowa nr 2, przy ul. Wolności zbudowana w 1914 r. z przeznaczeniem dla uczniów wyznania ewangelickiego
budynek starostwa powiatowego, przy ul. Wolności, zbudowany w 1890 r. z przeznaczeniem na siedzibę władz powiatowych
gmach liceum,przy ul. Wolności, wybudowany w 1896 r., do dzisiaj zachował swój pierwotny wygląd. Obecnie mieści się w nim siedziba Zespołu Szkół Ogólnokształcących im. Zygmunta Działowskiego
gmach poczty, przy ul. 1 Maja zbudowany w 1892 r. w stylu neogotyckim
dom Klimków, przy ul. 1 Maja, powstały na początku XX w. w stylu secesyjnym
budynek Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, przy ul. 1 Maja – dawniej hotel „Victoria”, który należał do reprezentacyjnych obiektów miasta
większość kamienic usytuowanych wokół Placu Jana Pawła II, powstała na przełomie XIX i XX w. Część z nich zachowała swój pierwotny wygląd
Ochrona przyrody[edytuj]

W 2012 roku pomnikiem przyrody ustanowiono jesion wyniosły o obwodzie 366 cm rosnący przy ul. Pod Młynik 4a o nazwie "Karol"[11].
Wąbrzeska Kolejka Powiatowa[edytuj]

W 1898 roku uruchomiono wewnętrzną linię kolejową, łączącą stację Wąbrzeźno Miasto i dworzec główny. Była to pierwsza na ziemiach polskich zelektryfikowana linia kolejowa, funkcjonująca do 1990 roku.
Legendy[edytuj]

 Osobny artykuł: Legendy Wąbrzeźna.
Z miastem związanych jest kilka legend, m.in. o nazwie miasta, o Pani Jeziora czy o duchu na ruinach zamku. Zachowanym świadectwem jest kamienica z wizerunkiem legendarnego Stróża Kostka, przy ul. 1 Maja.
Filmografia[edytuj]

W 2008 powstał film promujący miasto i jego historię pt. "Tylko tutaj kawałek muru coś znaczy". Reżyserem filmu jest Marek Kilaszewski. Premiera odbyła się 19 grudnia 2008 roku. Film jest częścią cyklu "Duchowe ojczyzny". W filmie mówi się o historii miasta (Aleksander Czarnecki, Paweł Becker), zabytkach (Paweł Becker), współczesności miasta (Bogdan Koszuta, Gizela Pijar), historii wąbrzeskiej drukarni (Leszek Dembek), prezentowane są ciekawe postaci z miastem związane (Ignacy Kowaliszyn, Henryk Klimek), mowa o Sanktuarium Matki Bożej Brzemiennej (ks. Jan Kalinowski), na końcu prezentowany jest najbardziej znany wiersz o Wąbrzeźnie, "Uliczki" (autorka wiersza – Aleksandra Bacińska).
20 października 2011 roku miała miejsce premiera filmu "Gniazdo nasze – wszystko nasze" opowiadająca o pałacach i dworach z okolic Wąbrzeźna m.in. o dworze Mieczkowskich w Niedźwiedziu. Film zrealizowany został przez Pawła Beckera, zdjęcia i montaż wykonał Dawid Wiecki.
W 1943 roku w Wąbrzeźnie urodziła się niemiecka aktorka Gisela Hahn, mieszkająca obecnie w Niemczech.
Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie:
Syke – od 2006 roku miasto partnerskie Wąbrzeźna, położone w Niemczech, 20 km na południe od Bremy[12].
Administracja[edytuj]

Wąbrzeźno jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[13].
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Kościół rzymskokatolicki
Parafia Matki Boskiej Królowej Polski w Wąbrzeźnie
Parafia św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Wąbrzeźnie
Świadkowie Jehowy
Kościół Nowoapostolski – kaplica Kościoła Nowoapostolskiego
Szkolnictwo[edytuj]

Na terenie miasta znajdują się następujące placówki oświatowe:
Przedszkole Bajka
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Pawła II
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Edmunda Wojnowskiego
Gimnazjum nr 1 im. kard. Stefana Wyszyńskiego
Zespół Szkół Ogólnokształcących
Liceum Ogólnokształcące im. Zygmunta Działowskiego
Zobacz też[edytuj]


Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów
Wąbrzeźno
gmina Wąbrzeźno
Cmentarz żydowski w Wąbrzeźnie

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1