Łuków

Łuków

Państwo Polska
Województwo lubelskie
Powiat łukowski
Gmina gmina miejska
Założono przed XIII w.
Prawa miejskie 1369, 1403
Burmistrz Dariusz Szustek[1]
Powierzchnia 35,75 km²
Wysokość 162 m n.p.m.
Ludność (2011)
• liczba
• gęstość
31 040
852,2 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 25
Kod pocztowy 21-400
Tablice rejestracyjne LLU
Położenie na mapie Polski


Łuków
51°55′38″N 22°23′00″E
TERC
(TERYT) 3060911011
SIMC 0975530
Hasło promocyjne: Łuków – Miasto z tradycją
Urząd miejski
ul. Piłsudskiego 17
21-400 Łuków
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Łuków w Wikisłowniku
Strona internetowa
Łuków – miasto we wschodniej Polsce, w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim; siedziba starostwa.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 30 373 mieszkańców[2]. W 2009 roku zajmowało 144. miejsce wśród innych miast Polski pod względem liczby ludności, zaś pod względem powierzchni – 135. miejsce[3]. Miasto stanowi 2,56% powierzchni powiatu i prawie 1/3 jego ludności.
Miasto położone jest w historycznej Małopolsce, w ziemi łukowskiej. Łuków jest największym ośrodkiem miejskim między Lublinem, Siedlcami, Puławami a Białą Podlaską. Węzeł drogowy ze stacją węzłową. Przemysł obuwniczy, mięsny, spożywczy. Lokalny ośrodek usługowy rolnictwa.
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Warunki naturalne
2.1 Przyroda
3 Nazwa miasta
4 Historia
5 Architektura
5.1 Zabytki
5.2 Układ urbanistyczny
5.3 Pomniki i niektóre tablice pamiątkowe
5.4 Cmentarze
5.5 Zieleń miejska
6 Demografia
7 Wspólnoty wyznaniowe
8 Edukacja
9 Instytucje i stowarzyszenia regionalistyczne
10 Kultura
11 Sport i rekreacja
12 Służba zdrowia
13 Media lokalne i regionalne
14 Komunikacja
14.1 Transport kolejowy
14.2 Transport drogowy
15 Gospodarka
15.1 Przemysł
15.2 Budownictwo
15.3 Gospodarka komunalna
15.4 Transport lokalny
15.5 Rzemiosło i usługi
15.6 Handel
15.7 Liczba podmiotów gospodarczych
16 Współpraca międzynarodowa
17 Urodzeni w Łukowie
18 Zobacz też
19 Przypisy
20 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]

Łuków położony jest w zachodniej części jej Równiny Łukowskiej, będącej częścią Niziny Południowopodlaskiej, .
Według podziału na regiony historyczne Polski cała ziemia łukowska (z Siedlcami i Radzyniem) należy do Małopolski[4]. Jednak od XIX wieku teren ten często zaliczany jest do Podlasia.
Łuków był stolicą ziemi łukowskiej, która przez ponad 500 lat znajdowała się na północno-wschodnich rubieżach Małopolski. Przed przynależnością do Lubelszczyzny od 1474 roku, związana była z województwem sandomierskim. Po rozbiorach Polski, od utworzenia województwa podlaskiego, powiat łukowski często zaliczany jest do Podlasia. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.
Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 35,75 km²[3].
Przez os. Sienkiewicza i Nowy Łuków II (os. Mickiewicza) przebiega środkowy równoleżnik terytorium Polski. Miasto leży blisko wschodniej granicy strefy czasu środkowoeuropejskiego. Południe słoneczne w Łukowie wypada o godzinie 11:28 czasu środkowoeuropejskiego, a o 12:28 czasu południka 30˚E (czas letni).
Łuków graniczy z 10 wsiami i kompleksem Lasów Łukowskich (Jata, od strony NW). Do pobliskich miast prowadzą drogi krajowe w trzech kierunkach i wojewódzkie w trzech kierunkach.
Warunki naturalne[edytuj]



Krzna Południowa
Położenie topograficzne. Gród łukowski zlokalizowany został w zakolu Krzny Południowej i znajdował się 160 m n.p.m. Dawny rynek lokowanego miasta (obecnie pl. Solidarności i Wolności) leży na wysokości 161 m n.p.m., a plac Narutowicza w nowszym centrum miasta – 162 m n.p.m. W granicach administracyjnych znajdują się tereny posiadające wysokości bezwzględne 157…170 m n.p.m. Jedno z północnych przedmieść sięga do Krzny Północnej (również 160 m n.p.m.)[5].
Według danych z roku 2002[6] Łuków ma obszar 35,75 km², w tym:
użytki rolne: 62%
użytki leśne: 13%
W dolinie Krzny Pd. znajdują się Zalew Zimna Woda, łąki, ogródki działkowe, park, stadion i oczyszczalnia ścieków. Tereny zabudowane otoczone są polami uprawnymi i nieużytkami. W większej odległości z wielu stron występują lasy.
Przyroda[edytuj]
W granicach miasta znajdują się lasy:
Zimna Woda (po stronie pn.-zach.)
Góry (pn.-wsch.)
Zapowiednik (wsch.)
lasek na zachód od wsi Podgaj
lasek zwany Kierkutem (pd.)
laski na pograniczu z wsią Świdry (pd.-zach.)
lasek przy końcu ul. Strzelniczej (zach.)
Ponadto przy pd.-zach. granicy Łukowa znajduje się Las Ryżkowski i Sochacz.
Pomniki przyrody
Dąb Wolności – dąb szypułkowy posadzony w listopadzie 1918 r.
głaz narzutowy (z tablicą 1233–1983| 750 lat Łukowa)
Oba chronione obiekty przyrodnicze są jednocześnie pamiątkami historycznymi.
Część lasu Zimna Woda, będącego w granicach miasta należy do Łukowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Nazwa miasta[edytuj]



Zegar na placu Solidarności i Wolności
Nazwa Łuków pojawia się po raz pierwszy w notatkach z 1233 roku. W dokumencie Bolesława Wstydliwego, wydanym dla biskupa płockiego, książę uwolnił dobra kockie spod jurysdykcji Castelani nostri de Lucow[7]. Nazwa Łuków pochodzi od słowiańskiego pnia słowotwórczego łuk, który jest zrozumiały na gruncie analizy materiału onomastycznego z całej Słowiańszczyzny. W przedhistorycznej epoce języka polskiego rdzeń łuk posiadał oboczne formy łęk (porównaj łąka) i ług. Nazwa Łuków początkowo określała miejsce położone na terenie podmokłym. Należy zatem do typu nazw topograficznych[8][9]. Nazwa mieszkańca miasta to łukowianin (forma drugiego przypadku liczby mnogiej: łukowian), zaś mieszkanki – łukowianka.
Historia[edytuj]

Pierwsze wzmianki pochodzą z 1233 roku, w Łukowie istniała małopolska kasztelania o strategicznym, nadgranicznym znaczeniu. W połowie XIII w. książę Bolesław Wstydliwy osadził w Łukowie templariuszy i wystarał się o utworzenie biskupstwa misyjnego - wymienianym w bullii papieża Innocentego IV z 1 lutego 1257[10]. Jednak wskutek interwencji Krzyżaków diecezja łukowska formalnie istniała tylko w latach 1254–1257 – papież cofnął pełnomocnictwo niedawno mianowanemu biskupowi, Bartłomiejowi z Pragi.
Miasto było wielokrotnie niszczone: przez Prusów, Tatarów, Jaćwingów i Litwinów. Dopiero zawarcie w 1385 roku unii polsko-litewskiej dało względne uspokojenie sytuacji. W 1369 roku Kazimierz Wielki nadał Łukowowi prawa wolnego miasta. W 1403 roku Władysław Jagiełło „dodał” Łukowowi prawa miejskie oparte na prawie magdeburskim. Poważną przeszkodą dla rozwoju Łukowa były częste pożary. Z zachowanych do naszych czasów przekazów źródłowych wiadomo, że miasto uległo poważnym zniszczeniom w latach 1517, 1528 i 1533.
Największy rozkwit miasto przeżywało w XVI i pierwszej połowie XVII wieku. Łuków słynął z targów i produkcji sukna. Wojna polsko-szwedzka w XVII wieku przynosi upadek miasta.
W latach 1763–1793 urząd vicesregenta grodu łukowskiego sprawował Grzegorz Chromiński herbu Lubicz.
Ożywienie gospodarcze przyniósł dopiero wiek XVIII – Łuków ponownie stał się kasztelanią, jednak korzystną passę przerwał pożar w 1782 roku, w wyniku którego liczba mieszkańców zmniejszyła się z ponad 3000 do 1 644[11]
Łuków może się poszczycić wiekowymi tradycjami edukacyjnymi. W roku 1701 zakon Pijarów założył kolegium o wysokim poziomie nauczania. W roku 1733 uczelnia została rozbudowana o internat (konwikt); szkoła jako jedna z pierwszych w kraju wprowadziła reformy Komisji Edukacji Narodowej. Wychowankami kolegium byli m.in. Franciszek Salezy Jezierski, Bronisław Ferdynand Trentowski i Jan Krzysztof Kluk.
Mimo nienajlepszych warunków życia ludność Łukowa odznaczała się zawsze postawą patriotyczną i brała czynny udział w powstaniach i ruchach niepodległościowych. Po powstaniu listopadowym (w 1839 roku) działał tu Związek Patriotyczny, zorganizowany przez młodzież łukowską i warszawską. Przewodniczył jej Karol Levittoux – wychowanek gimnazjum łukowskiego. Wykrycie przez Rosjan „spisku” było bezpośrednią przyczyną likwidacji szkoły średniej w Łukowie i przeniesienia jej do Siedlec.
Polityka rusyfikacji prowadzona w XIX w. przyniosła upadek szkolnictwa. Wielu światłych łukowian czyniło starania o utworzenie szkoły w budynku poklasztornym przy kościele pobernardyńskim (zagrożonym przebudową na cerkiew). Dopiero w 1902 r. kurator zgodził się na 4-klasową szkołę o poziomie czterech niższych klas gimnazjalnych z językiem polskim jako przedmiotem nieobowiązkowym. W 1899 r. powstała 2-klasowa prywatna szkoła dla dziewcząt (pensja żeńska)[12]. Od roku szkolnego 1911/1912 staraniem Stanisława Szałowskiego, prezesa Polskiej Macierzy Szkolnej w Łukowie, zaczęła funkcjonować Szkoła Handlowa. Była to czteroklasowa placówka prywatna, istniejąca obok starszej czteroklasowej szkoły miejskiej. W 1916 r. została przemianowana na sześcioklasową Szkołę Realną. Z kolei w 1919 r. przekształcono ją w Państwowe Gimnazjum im. T. Kościuszki[13].
W okresie międzywojennym w Łukowie stacjonowały szwadrony zapasowe: 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich, 26 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. Hetmana Wielkiego Litewskiego Jana Karola Chodkiewicza oraz 27 Pułku Ułanów im. Króla Stefana Batorego.
W latach II wojny światowej hitlerowcy wymordowali miejscowych Żydów, stanowiących około 50% mieszkańców miasta. Miasto i okolice były terenem działania ruchu oporu, w tym AK, BCh i NSZ.
W 1944 roku Łuków został zdobyty przez Armię Czerwoną i przez współdziałających z nią żołnierzy Armii Krajowej. [14]
Po wojnie ożywienie gospodarcze przyniosła budowa dwóch dużych zakładów: fabryki obuwia Łukbut i dużych zakładów mięsnych, bazujących na lokalnym surowcu. Kontynuowana jest tradycja targów. Na początku XXI wieku zakłady Łukbut upadły. Zakłady Mięsne wykupił znany senator Henryk Stokłosa. Po 1990 powstało też wiele prywatnych zakładów mięsnych i obuwniczych.
Burmistrzami Łukowa od 1989 r. byli:
Stanisław Osypiński
Ryszard Ossowski
Krzysztof Tymoszuk
Zbigniew Zemło
Burmistrz obecnie urzędujący:
Dariusz Szustek[1]
Architektura[edytuj]

Zabytki[edytuj]
Obiekty wpisane do rejestru zabytków:


Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
 Zespół klasztorny bernardynów z 2 poł. XVIII wieku, ul. Księdza Kardynała S. Wyszyńskiego 41-43. W skład zespołu wchodzą:
kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w stylu barokowym z lat 1665-1770;
dzwonnica z 1766 r.;
klasztor bernardynów (obecnie w większości mieści I Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki);
cmentarz św. Rocha, ul. kard. Stefana Wyszyńskiego 50;
zespół klasztorny pijarów z XVIII i XIX wieku, ul. J.Piłsudskiego 14. W skład zespołu wchodzą:
kolegiata pw. Przemienienia Pańskiego z lat 1733-1762 w stylu późnobarokowym;
kolegium pijarów i zabudowania klasztorne (obecnie Powiatowy Urząd Pracy);
ogrodzenie z bramą ;
konwikt Szaniawskich w stylu barokowym z lat 1728–1733 z fundacji biskupa Konstantego Felicjana Szaniawskiego; obecnie w budynku mieści się Muzeum Regionalne, ul. Piłsudskiego 19;
kamienica przy ul. Piłsudskiego 28 (róg z Alejami Kościuszki) z 1924 roku;
dworzec kolejowy z końca XIX wieku;
budynek dawnej Kasy Skarbowej z połowy XIX wieku, pl. Narutowicza 3.
Układ urbanistyczny[edytuj]
Śródmieście
Ochronie konserwatorskiej podlega zabytkowy układ ulic i placów w Śródmieściu z centrum w pobliżu zakola Krzny Południowej, jak i panorama z jej doliny z widokiem na oba kościoły barokowe. Głównymi ulicami miasta są: ul. J. Piłsudskiego, ul. ks. kard. S. Wyszyńskiego i zaczynająca się również w Śródmieściu ul. Międzyrzecka. Przy skrzyżowaniu tych dwóch ostatnich znajduje się pl. Solidarności i Wolności – historyczny Rynek Główny miasta. Plac G. Narutowicza koło Kolegiaty Łukowskiej i Starostwa to dawny plac Pijarski. Kolebka grodu kasztelańskiego położona w zakolu Krzny Pd., nie jest reprezentacyjną dzielnicą miasta. Do II wojny światowej w dużym stopniu była zamieszkana przez ludność żydowską, a podczas okupacji hitlerowcy utworzyli w niej getto.
Kamienice i budynki użyteczności publicznej powstałe w Śródmieściu są przeważnie jedno-, a niektóre dwupiętrowe.
Części miasta
Część zabudowy koncentruje się wzdłuż głównych arterii miasta – ulic: J. Piłsudskiego, ks. kard. S. Wyszyńskiego i przedłużających je ulic o nazwach kierunkowych: ul. Radzyńskiej, Świderskiej i Siedleckiej (na osi południe–północ) oraz ul. Międzyrzeckiej i Warszawskiej (w kierunku wschodnim i zachodnim). Duże znaczenie mają też Al. T. Kościuszki, łączące Śródmieście z dworcem kolejowym.
W ciągu dziejów wokół śródmieścia, wzdłuż dróg zbiegających się w nim prawie promieniście, powstało wiele części miasta, z których szesnaście nosi dziś nazwę ustaloną urzędowo[15]. Jest ona na na ogół zgodna z jedyną albo główną ulicą każdej z nich:
Pastewnik
Wójtostwo
Zapowiednik – obejmuje ul. Zapowiednik i końcową część ul. Międzyrzeckiej z ulicami bocznymi, tylko po parzystej, południowo-wschodniej stronie, w sąsiedztwie lasu Zapowiednik[16]
Karwacz – położona za przejazdem kolejowym północna strona ul. Międzyrzeckiej, z ul. Podgórną, w sąsiedztwie wsi Karwacz
Farfak
Trzaskaniec – składa się z ulicy Trzaskoniec
Wiatraki
Zimna Woda
Poważe (z Poważego na Wiatraki, w poprzek doliny Krzny Pd., prowadzi ul. Nadrzeczna)
Łapiguz
Patoki – ul. Żelechowska (przynajmniej za przejazdem kolejowym) i jej boczna, ul. Patoki
Gołaszowiec – obecna ul. Gołaszówiec do ul. Kiernickich i końcowy odcinek ul. Kiernickich
Nowy Łuków; częściowo na jego skraju powstało os. H. Sienkiewicza
Ulica Cegielniana – jako część miasta obejmuje ul. Cegielnianą, Południową i Zagrodową; częściowo na skraju tej parceli powstało os. Sienkiewicza
Cieszkowizna
Glinki
Ulice niektórych z wymienionych części miasta są boczne, przebiegają poprzecznie do arterii kierującej ruch pojazdów do centrum. Wolne od uciążliwego transportu są m.in.: Pastewnik, Gołaszowiec, Nowy Łuków, Ulica Cegielniana i, jeśli nie włączać ul. Żelechowskiej, Patoki. Są osiedla zabudowy jednorodzinnej posiadające odrębną nazwę urzędową, która jednak nie występuje w adresach posesji. Są to:
os. kpt. Ostoi – nazwane tak dla uczczenia kapitana Wacława Rejmaka ps. Ostoja
os. Andrzeja Bączkowskiego (w rejonie Gołaszowca)
W obecnych spisach miejscowości nie występuje jako część miasta między innymi Zakolejna oraz osiedla: Pisarzy Polskich i Adama Mickiewicza (zwane Nowym Łukowem II). Wyżej wymienione części miasta są to, poza pojedynczymi blokami, tereny zabudowy jednorodzinnej.
Osiedla budownictwa wielorodzinnego
Większe osiedla bloków mieszkalnych są następujące:
os. Bronisława Chącińskiego
os. Leona Klimeckiego
os. Unitów Podlaskich (dawniej os. XXX-lecia PRL)
os. Henryka Sienkiewicza
Wymienione osiedla składają się z bloków czteropiętrowych, posiadających od jednej do pięciu klatek schodowych.
Do małych osiedli bloków mieszkalnych należą:
os. Spokojna
os. Stodolna–Siedlecka
W sąsiedztwie os. Klimeckiego powstał Zespół Budynków Mieszkalnych Wielorodzinnych przy ulicy Przemysłowej.
Tereny przemysłowo-składowe
Duże zakłady produkcyjne w okresie uprzemysławiania miasta zlokalizowano we wschodniej jego części (zapewne ze względu na przeważające wiatry zachodnie i bliskość głównej linii kolejowej wschód—zachód), natomiast w pobliżu stacji Łuków-Łapiguz (częściowo po przedwojennych koszarach) umieszczono przedsiębiorstwa handlowe z magazynami. Obiekty po nieistniejących już wielu państwowych zakładach produkcyjnych, szczególnie we wschodniej części miasta, zajmują firmy handlowe.
Pomniki i niektóre tablice pamiątkowe[edytuj]
głaz z tablicą „1233–1983. 750 lat Łukowa” (ul. J. Piłsudskiego)
tablica obchodu w 1916 r. 125 rocznicy ogłoszenia Konstytucji 3 maja (pl. G. Narutowicza)
Pomnik Łukowian Powstańców 1863 r. (pl. G. Narutowicza)
tablica upamiętniająca ks. Stanisława Brzóskę i Franciszka Wilczyńskiego (pl. G. Narutowicza)
pomnik Henryka Sienkiewicza (obelisk; ul. H. Sienkiewicza)
Dąb Wolności – żywy pomnik z 1918 r. upamiętniający odzyskanie niepodległości przez Polskę
tablica upamiętniająca Żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej (ul. J. Piłsudskiego)
pomnik Żołnierzy Wojska Polskiego poległych w wojnie 1920 r. (ul. Strzelnicza)
tablica upamiętniająca dr. Bronisława Chącińskiego (pl. G. Narutowicza)
tablica na głazie upamiętniająca Jerzego Waleriana Skolimowskiego (1907–1985)[17] (w Parku Miejskim)
pomnik Żołnierzy Armii Krajowej Obwodu Łuków poległych za wolność Ojczyzny w latach 1939–1945 (pomnik na grobowcu na cmentarzu św. Rocha)
pomnik Harcerzy i Harcerek, którzy zginęli za Ojczyznę w latach 1939–1945 (pomnik - symboliczny grobowiec na cmentarzu św. Rocha)
pomnik Kolejarzy poległych za Ojczyznę w latach 1939–1945 (ul. S. Konarskiego)
pomnik Harcerzy Szarych Szeregów zamordowanych przez gestapo w akcji zdobycia amunicji w 1943 r. (ul. S. Okrzei)
pomnik Żydów poległych i pomordowanych przez okupantów hitlerowskich w latach 1939–1944 w Łukowie i okolicy (na terenie dawnego kierkutu przy ul. Warszawskiej)
Żydów Łukowa zamordowanych przez Niemców w latach 1940–1943 (w lasku zwanym Kierkutem, przy drodze polnej z Łukowa od ul. Domaszewskiej do Malcanowa)
Żołnierzy Armii Radzieckiej i Polskiej poległych w walkach o wyzwolenie Ziemi Łukowskiej (w Parku Miejskim)
pomnik kpt./ppłk. Wacława Rejmaka ps. Ostoja (ul. Armii Krajowej)
głaz z tablicą upamiętniającą poległych, pomordowanych i zmarłych Inwalidów Wojennych i Wojskowych (ul. Partyzantów)
pomnik Papieża Jana Pawła II (ul. J. Piłsudskiego)
żywy pomnik: miłorząb upamiętniający 600 rocznicę otrzymania prawa magdeburskiego przez Łuków
100 lat łukowskiej Straży Pożarnej
pomnik Strażaków (na cmentarzu św. Rocha)
Krzyż Katyński i pomnik poświęcony Ofiarom katastrofy smoleńskiej (na cmentarzu św. Rocha)
Ponadto wiele „Dębów Tysiąclecia”.
Cmentarze[edytuj]
Między ulicami Świderską, Cmentarną i 700-lecia (obecnie między os. Unitów Podlaskich i os. Sienkiewicza) znajduje się cmentarz św. Rocha, powstały w pierwszej połowie XIX w. Jest on administrowany przez Parafię Rzymskokatolicką Podwyższenia Krzyża św. Na cmentarzu wojskowym przy ul Strzelniczej, na Łapiguzie, pochowani są żołnierze różnych narodowości polegli podczas I wojny światowej oraz żołnierze polscy, którzy zginęli w walkach podczas wojny polsko-bolszewickiej. Na końcu ul. Zapowiednik przygotowano cmentarz komunalny.


Fontanna w Centrum Łukowa
Zieleń miejska[edytuj]
Parki
Park Miejski – w dolinie Krzny Pd. w sąsiedztwie Śródmieścia; w latach 2008–2010 został zmodernizowany wraz z budową na jego terenie obiektów rekreacyjnych[18]
park szpitalny
Ogrody działkowe
„Kamieniak”
„Promyk”
„Słonecznik”
„Niedźwiadek”
Demografia[edytuj]



Osiedle Henryka Sienkiewicza – widok na blok przy ulicy Jana Skrzetuskiego
Wschodnia granica dawnej ziemi łukowskiej przebiegała w najbliższym miejscu 18 km na wschód od Łukowa. Jest to część zachodniej granicy właściwego Podlasia, na którym występują wpływy kultury wschodniosłowiańskiej. Ziemia łukowska znajduje się w zasięgu dialektu mazowieckiego. Podobieństwo gwar, wielu nazw miejscowych, a także typ gniazdowego osadnictwa drobnoszlacheckiego świadczy o dawnej kolonizacji tej ziemi przez ludność z Mazowsza.
Dane z 31 grudnia 2008[19]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
liczba ludności 30 435 100 14 674 48,21 15 761 51,79
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 851,3 410,5 440,9
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Łuków wraz z okolicą, początkowo w promieniu 20-40 km, od XII wieku należał do parafii łukowskiej archidiakonatu radomskiego diecezji krakowskiej. W 1790 roku parafia włączona została do diecezji chełmskiej, a w 1807 do nowo utworzonej diecezji lubelskiej. W 1818 roku po erygowaniu diecezji janowskiej czyli podlaskiej znalazły się w niej również tereny należące do dekanatu łukowskiego. W 1867 roku na mocy ukazu carskiego Aleksandra II diecezja podlaska została skasowana i przyłączona do lubelskiej. Taki stan trwał do roku 1918, kiedy reaktywowano diecezję podlaską.
Obecnie w Łukowie mają siedzibę 4 parafie rzymskokatolickie:
parafia kolegiacka pw. Przemienienia Pańskiego, spadkobierczyni najstarszych parafii łukowskich, (proboszcz: ks. kanonik Antoni Pietruszka)
parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, erygowana w 1920 r. (proboszcz: ks. kanonik Tadeusz Dzięga)
parafia pw. Najświętszej Marii Panny Matki Kościoła, erygowana w 1989 r. (proboszcz: ks. kanonik Mirosław Łubik)
parafia pw. św. Brata Alberta, erygowana w 1992 r. (proboszcz: ks. kanonik Bogusław Bolesta)
Na terenie Łukowa działalność duszpasterską prowadzi także zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego z siedzibą na kolonii wsi Dminin.
Działalność kaznodziejska Świadków Jehowy zorganizowana jest wokół miejscowej Sali Królestwa.
Edukacja[edytuj]

Na początku lat dziewięćdziesiątych do publicznych placówek oświatowych w Łukowie należało: 9 przedszkoli, 6 szkół podstawowych, liceum ogólnokształcące, liceum medyczne, zespół szkół zawodowych i zasadnicza szkoła rolnicza. Z dniem 1 IX 1999 r. utworzono 3 samodzielne gimnazja, w tym dwa na miejscu zlikwidowanych szkół podstawowych. W roku szkolnym 2008/2009 w mieście funkcjonuje 9 publicznych przedszkoli, 3 szkoły podstawowe i trzy gimnazja. Władze powiatu są organem prowadzącym szkoły średnie: I Liceum Ogólnokształcące im. T. Kościuszki i 4 zespoły szkół (w tym jeden składający się wyłącznie ze szkół średnich): nr 1 – im. H. Sienkiewicza, nr 4 – im. Jana Pawła II, nr 3 – im. W. Reymonta i nr 2 – im. A. Świętochowskiego. Powiatową placówką jest też Zespół Szkół Specjalnych im. M. Konopnickiej. W 1991 r. powstało Społeczne Liceum Ogólnokształcące, obecne Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. S. kard. Wyszyńskiego.
Szkolnictwo wyższe
Wyższa Szkoła Biznesu i Administracji (od 2005 r. wydaje „Roczniki Wyższej Szkoły Biznesu i Administracji w Łukowie”).
Collegium Łukowskie Akademii Medycznej w Lublinie (otwarte 2001) .
W latach 2000–2006 Ośrodek Dydaktyczno-Konferencyjny KUL w Łukowie umożliwiał uzyskanie wyższego wykształcenia zawodowego o kierunkach administracja i informatyka.
Instytucje i stowarzyszenia regionalistyczne[edytuj]

Zestawiono tu instytucje i stowarzyszenia regionalistyczne oraz szerszego zakresu prowadzące podobną działalność.
Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka Sienkiewicza, założona w 1908 r.
Łukowski Ośrodek Kultury, który m.in. prowadzi szkółki rzeźbiarską i garncarską w ramach ministerialnego programu "Ginące zawody". Dawniej Powiatowy Dom Kultury.
Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łukowskiej, zał. 1957 r. Wydaje m.in. „Zeszyty Łukowskie”.
Muzeum Regionalne w Łukowie, zał. 1960 r. – wystawy etnograficzne, sztuki, geologiczno-paleontologiczna (amonitów z jurajskich kier lodowcowych rejonu Łukowa).
Łukowskie Towarzystwo Regionalne imienia Jana Stanisława Majewskiego, zał. 1995. Wydaje m.in. „Nową Gazetę Łukowską”, a w latach 2002–2007 – rocznik „Łuków i Ziemia Łukowska. Kalendarium kronikarskie”.
Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Nasz Region”, zał. 2001. W latach 2002–2004 wydawało dwutygodnik „Puls Naszego Regionu”. M.in. prowadzi Dziecięcy Zespół Regionalny „Kropelki Rosy”, zał. 2005 r.
Łukowskie Stowarzyszenie Rozwoju, zał. 2002 r. Wśród różnokierunkowych działań prowadzi Portal Historyczny Miasta Łuków.
Bractwo Literackie „Łukowianin”, zał. 2002 r., działające w Klubie „Apis” przy ŁSM.
Stowarzyszenie „Nasze Dziedzictwo”.
Stowarzyszenie Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Łukowskiej „Łukowiacy”, zał. 1999 r.
Kultura[edytuj]



Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka Sienkiewicza


Łukowski Ośrodek Kultury
Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka Sienkiewicza; do końca 2011 r. działała w strukturze ŁOK, następnie niezależna od niego
Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Mieczysława Karłowicza, zał. 1945 r.
Łukowski Ośrodek Kultury. Do 31 XII 2011 r. w jego strukturze funkcjonowała Miejska Biblioteka Publiczna i Kino „Oaza”. Przy ŁOK-u działają m.in.:
Galeria „PROwizorium”
Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Łukowskiej „Łukowiacy”, zał. 1999 r.
Orkiestra Towarzystwa Muzycznego im. Antoniego Próchniewicza w Łukowie, reaktywowana 1995 r.
Dziecięca grupa plastyczna „Pędzelki”. Prowadzone są:
taniec z elementami baletu 5-6-latków
kultura żywego słowa i recytacja
kurs tańca towarzyskiego dla młodzieży i dorosłych
Uniwersytet Trzeciego Wieku
Klub „Apis” przy Łukowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej; przy nim działa m.in.
Bractwo Literackie „Łukowianin”, zał. 2002 r.,
Załoga Obronna Kasztelu Łuków – grupa rekonstrukcji historycznej, zał. 2002 r.
Chór „Lutnia” I Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki, zał. 1999 r.
Studio Tańca „Incognito”; zespół założono w 2004 r.
Dziecięcy Zespół Regionalny „Kropelki Rosy” założony w 2005 r.
Sport i rekreacja[edytuj]

Ośrodek Sportu i Rekreacji w Łukowie, który posiada m.in. letnie baseny w śródmieściu, krytą pływalnię oraz zalew w dolinie Krzny Pd. w sąsiedztwie Lasu Zimna Woda.
Łukowski Klub Sportowy „Orlęta Łuków”, zał. 1923 r.
TKKF Ognisko „Niedźwiadek”
Miejski Międzyszkolny Klub Sportowy „Amonit”
Międzyszkolny Klub Sportowy „Delfinek” w Łukowie, zał. 2000 r.
Łukowskie Stowarzyszenie Rozwoju założyło w 2007 r. i prowadzi klub sportowy „ŁSR Orlik 2006 Łuków” w zakresie piłki nożnej chłopców.
Stowarzyszenie Piłki Ręcznej "Łukovia" Łuków założone w 2002 roku, prowadzi klub sportowy piłki ręcznej dziewcząt, www.lukovia.pl
Służba zdrowia[edytuj]

W Łukowie według stanu na 1991 rok funkcjonowały następujące placówki służby zdrowia: Szpital Miejski, Pogotowie Ratunkowe, przychodnie rejonowe przy ul. 700-lecia (obecnie to ul. dr. A. Rogalińskiego) i Al. Kościuszki, co najmniej sześć prywatnych gabinetów lekarskich oraz pięć aptek, w tym trzy prywatne. W Łukowie pracowało 100 lekarzy i 439 pielęgniarek. Szpital Miejski w Łukowie był największym w województwie siedleckim pod względem liczby łóżek (667). Obecnie Szpital im. św. Tadeusza jest jednym z największych szpitali powiatowych w województwie lubelskim. W mieście czynne są też prywatne przychodnie i gabinety lekarskie. Niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej: NZOZ „Łuksja”, NZOZ „Kolejarz”, NZOZ „Lukmed”, NZOZ św. Michała, NZOZ „Centrum” i NZOZ „Evmed”.
Media lokalne i regionalne[edytuj]

Prasa
Pierwszym łukowskim pismem lokalnym po 1989 roku był „Głos Łukowa” (od 1990 r.), przez pierwsze miesiące – pismo miejscowego OKW NSZZ „Solidarność”, potem - niezależny Obywatelski Dwutygodnik Ziemi Łukowskiej. Ukazywał się regularnie do końca 2006 r., a okazjonalnie (wydania specjalne) - do jesieni 2008 r. Obecnie w Łukowie systematycznie są wydawane czasopisma o zasięgu powiatu łukowskiego:
Nowa Gazeta Łukowska – miesięcznik Towarzystwa Regionalnego im. J. S. Majewskiego w Łukowie
Wspólnota Łukowska – jeden z tygodników północnej Lubelszczyzny, wydawnictwa „Wspólnota”
Łukowska Gazeta Lokalna - tygodnik
Gazeta Łukowska – nowy miesięcznik
Ponadto powiat łukowski znajduje się w zasięgu następujących tygodników subregionalnych:
Tygodnik Siedlecki – redakcja w Siedlcach
Echo Katolickie – redakcja w Siedlcach
Słowo Podlasia – redakcja w Białej Podlaskiej
Życie Siedleckie – redakcja w Siedlcach
Gazeta Ogłoszeniowa – redakcja w Siedlcach
Radio
Stacjami radiowymi informującymi o sytuacji w mieście jest:
Katolickie Radio Podlasie
Radio Lublin
Radio Eska
Telewizja
Łukowski Program Telewizyjny czyli Master TV – telewizja kablowa odbierana w sieci UPC na wszystkich osiedlach bloków mieszkalnych w Łukowie oraz, w mniejszej rozdzielczości, w Internecie.
Telewizją regionalną odbieraną w powiecie łukowskim jest TVP Lublin.
Internet
Liczne lokalne witryny internetowe instytucji samorządowych, społecznych, niektórych parafii, strony www osób i firm prywatnych. Prawie wszystkie redakcje wyżej wymienionych mediów prowadzą własne serwisy internetowe. Najstarszą stroną WWW o grodzie nad Krzną jest Wirtualny Łuków, w sieci od 1996 roku. Pierwsza nieoficjalna strona Miasta Łuków. Bogaty zakres miała pierwsza wersja oficjalnej witryny internetowej Miasta Łuków, powstała w 1999 r. Jedynie w internecie jest też obecny zarejestrowany tytuł prasowy Lukow24.pl.
Komunikacja[edytuj]



Dworzec kolejowy w Łukowie (przed remontem)


Budynek dworca od strony miasta (po remoncie)
Łuków to ważny węzeł kolejowy i drogowy.
Transport kolejowy[edytuj]
Łuków posiada połączenia kolejowe z Warszawą, Siedlcami, Moskwą, Pragą, Saratowem, Lublinem, Białą Podlaską, Chełmem, Dorohuskiem, Mińskiem Białoruskim, Białą Podlaską, Terespolem, Puławami i Dęblinem.
Linie kolejowe
Przez miasto Łuków przebiegają następujące linie kolejowe:
2 Fragment magistrali kolejowej E20, która łączy Berlin z Moskwą przez Warszawę i Terespol;
linia kolejowa nr 12 Linia nr 12 łącząca Skierniewice z Łukowem;
linia kolejowa nr 26 Linia nr 26 łącząca Łuków z Radomiem;
linia kolejowa nr 30 Łuków—Lublin Północny, tylko ruch towarowy.
W Łukowie znajdują się dwie stacje kolejowe: Łuków (2 km na północ od centrum) i Łuków Łapiguz (1,5 km na zachód od centrum) oraz przystanek kolejowy Łuków Zapowiednik we wschodniej części miasta.
Transport drogowy[edytuj]
Łuków ma połączenia międzymiastowe przez drogi:
krajowe
droga krajowa nr 63 Perły – Węgorzewo – Giżycko – Orzysz – Pisz – Kolno – Łomża – Zambrów – Sokołów Podlaski – Siedlce – Łuków – Radzyń Podlaski – Sławatycze.
droga krajowa nr 76 Wilga – Garwolin – Stoczek Łukowski – Łuków.
wojewódzkie
droga wojewódzka nr 806 Łuków – Międzyrzec Podlaski.
droga wojewódzka nr 807 Maciejowice – Żelechów – Łuków.
droga wojewódzka nr 808 Łuków – Kock.
Transport drogowy również pełni dużą rolę. Istnieje tu przedsiębiorstwo PKS w Łukowie S.A., zapewniające połączenia z Warszawą, Siedlcami, Radzyniem Podlaskim, Garwolinem, Otwockiem oraz Lublinem przez Lubartów, a także z większością miejscowości na terenie całego powiatu. Jego ofertę uzupełniają przedsiębiorstwa PKS w Siedlcach S.A., PKS w Garwolinie S.A., PKS „Sokołów” w Sokołowie Podlaskim S.A., PKS w Radzyniu Podlaskim S.A., PKS „Wschód” S.A., PKS w Puławach Sp. z o.o. czy PKS w Olsztynie S.A., utrzymujący regularne połączenia m.in. z Sokołowem Podlaskim, Parczewem, Włodawą, Rykami, Puławami, Olsztynem i Giżyckiem. Istnieją też prywatni przewoźnicy utrzymujący połączenia do Lublina, Warszawy, Siedlec i Radzynia Podlaskiego.
Śródmieście od strony zachodniej otacza droga dwupasmowa [20], zwana małą obwodnicą (wobec zaplanowanej właściwej obwodnicy, która ma prowadzić blisko zachodniej granicy miasta).
Gospodarka[edytuj]

Przemysł[edytuj]
W Łukowie rozwinięty jest głównie przemysł spożywczy. Ponadto działają tu średnie i małe zakłady przemysłu odzieżowego, obuwniczego, stolarki budowlanej, maszynowego i metalowego oraz zakład energetyki cieplnej. Oprócz dużych zakładów mięsnych i małych firm wędliniarskich istnieje zakład mleczarski, chłodnia, wiele małych piekarni i zakładów cukierniczych wysyłających wyroby także do innych miast [21] [22]
Budownictwo[edytuj]
Działają większe firmy zajmujące się produkcją materiałów budowlanych, budownictwem mieszkaniowym wielorodzinnym, drogowym i wodnym oraz instalacji wodnych, kanalizacyjnych i ciepłowniczych.
Gospodarka komunalna[edytuj]
W Łukowie pracuje zakład zajmujący się dostarczaniem wody dla odbiorców indywidualnych, osiedli domów wielorodzinnych i zakładów przemysłowych. Wdrożył on system sortowania odpadów z gospodarstw domowych. Inny zakład zaopatruje w ciepłą wodę osiedla mieszkaniowe i innych odbiorców.
Transport lokalny[edytuj]
W 2008 r. długość ulic w Łukowie wynosiła 104 km.[23] W mieście jest 218 ulic. Cztery ronda posiadają nazwy. Są to: 1) rondo NSZZ "Solidarność", 2) Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, 3) Podharcmistrza Fryderyka Koziarza i 4) ks. Biskupa Jana Mazura.[24] W sumie jest 10 rond, z których wyżej wymienione i cztery inne pobudowano w pasie obwodnicy śródmieścia. [25] Najstarsze, powstałe na początku lat 30. XX w., jest rondo z pomnikiem H. Sienkiewicza, na ulicy nazwanej jego imieniem.
Zob. też wyżej w sekcji Komunikacja.
Rzemiosło i usługi[edytuj]
W mieście działa Cech Rzemiosł Różnych założony w 1952 roku.
Handel[edytuj]
Przy ul. Prusa znajduje się Targowisko Miejskie nr 1. Na starym targowisku zwanym Rynkiem jest prowadzony handel zwierzętami hodowlanymi, płodami rolnymi i artykułami przemysłowymi. Dniem targowym w Łukowie tradycyjnie jest czwartek. Do czasu wybudowania pasażu handlowego przy ul. Kanałowej, funkcjonowało przy niej Targowisko Miejskie nr 2, zwane zieleniakiem, gdzie odbywał się drobny handel warzywami, nabiałem itp. Obecnie jest na to wydzielone miejsce na targowisku przy ul. Prusa.
W mieście znajduje się wiele hurtowni, sklepów małych i dużych samoobsługowych, należących do firm miejscowych i dużych sieci handlowych (zob. niżej).
Liczba podmiotów gospodarczych[edytuj]
Liczba podmiotów gospodarczych według stanu w dniu 31 grudnia 2008 r. przedstawiała się następująco[26]:
ogółem 3409 jednostek gospodarczych, w tym w sektorze publicznym 96, w sektorze prywatnym 3313.
Podmioty gospodarcze według sekcji PKD
handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (sekcja G) – 1356
budownictwo (F) – 383
obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (K) – 363
przetwórstwo przemysłowe (D) – 295
transport, gospodarka magazynowa i łączność (I) – 243
ochrona zdrowia i pomoc społeczna (N) – 184
pośrednictwo finansowe (J) – 127
edukacja (M) – 85
hotele i restauracje (H) – 72
rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (A) – 23
administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne (L) – 14
górnictwo (C) – 4
wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (E) – 2
Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie[27]:
 Łozdzieje (Lazdijai)
 Voisins-le-Bretonneux
 Tõrva
Urodzeni w Łukowie[edytuj]

Andrzej Bączkowski, polski prawnik, minister pracy i polityki socjalnej w rządzie Włodzimierza Cimoszewicza.
Pedro Luiz Napoleão Chernoviz, brazylijski lekarz polskiego pochodzenia, autor wielu wydań brazylijskiego podręcznika farmakologii i receptury.
Marcin Dołęga, polski sztangista, mistrz świata i Europy, były rekordzista świata.
Cezary Kucharski, polski piłkarz, grający na pozycji pomocnika i napastnika, reprezentant Polski, menedżer piłkarski, poseł na Sejm VII kadencji.
Jerzy Walerian Skolimowski, polski wioślarz (medalista olimpijski), architekt, oficer wywiadu wojskowego.
Maria Sten, polska reportażystka, tłumaczka literatury pięknej z języka hiszpańskiego.
Henryk Tomasik, polski duchowny katolicki, biskup ordynariusz radomski.
Jakub Zonszajn, polski poeta, prozaik, eseista i dramaturg, piszący głównie w języku jidysz.
Zobacz też[edytuj]

Łuków (stacja kolejowa)
Stary cmentarz żydowski w Łukowie
Nowy cmentarz żydowski w Łukowie
Cerkiew św. Mikołaja w Łukowie