Skawina

Skawina

Państwo Polska
Województwo małopolskie
Powiat krakowski
Gmina Skawina
gmina miejsko-wiejska
Aglomeracja krakowska
Burmistrz Adam Najder
Powierzchnia 20,50 km²
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
23 761
1 154 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 12
Kod pocztowy 32-050
Tablice rejestracyjne KRA
Położenie na mapie Polski


Skawina
49°59′N 19°50′E
TERC
(TERYT) 2121506114
Urząd miejski
Rynek 1
32-050 Skawina
 Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Skawina – miasto w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim. Jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Skawina. Miasto jest położone nad rzeką Skawinką kilkanaście kilometrów na południowy zachód od centrum Krakowa. Jest jednym z ośrodków miejskich aglomeracji krakowskiej.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 23 761 mieszkańców[1].
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Toponimia
3 Kalendarium
3.1 Największe zakłady przemysłowe
4 Sławni Skawinianie
5 Folklor
5.1 Zwyczaje i obrzędy skawińskie
6 Kultura
6.1 Teatr Tańca „IKA" (Zespół Tańca Nowoczesnego)
6.2 Centrum Kultury i Sportu
7 Wspólnoty wyznaniowe
7.1 Skawińskie kościoły rzymskokatolickie
8 Współpraca międzynarodowa
9 Zobacz też
10 Przypisy
11 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]

Wschodnia część Skawiny obejmuje dawną wieś Korabniki. Była to niegdyś wieś służebna dworu krakowskiego. Pozostałością tamtych czasów jest renesansowy, piętrowy dwór-pałac zbudowany w latach 1540-1580 przez Pawła Korytkę.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 20,50 km²[2].
Toponimia[edytuj]



Skawina pisana jako Skiwina na starej mapie z 1603 roku autorstwa Abrahama Orteliusa
Zanim Skawina otrzymała swoją nazwę, istniała już nazwa przepływającej tędy rzeki. Pierwotnie – w latach 1253–1258 – mówiono o niej „Skauina", po lokacji miasta utrwaliła się nazwa Skawinka. W języku staropolskim słowo „skać" oznaczało „kręcić się", „toczyć się", „skartia" zaś – „kręcenie się", „toczenie się". Podobne znaczenie miało prasłowiańskie słowo „szkoti". Natomiast germańskie „skaulon" oznaczało „poruszać się naprzód" lub „pędzić". Nazwa w pełni odpowiada charakterowi rzeki, która wije się licznymi meandrami i ma niezwykle wartki nurt wzdłuż całego biegu.
Kalendarium[edytuj]


Ta sekcja od 2010-03 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
5000 p.n.e. – Na tę datę szacuje się pierwsze ślady osadnictwa odkryte w okolicach Skawiny.
1229 – Pierwsza wzmianka o Babicach i Pisarach.
1364 – Decyzją Króla Kazimierza Wielkiego na terenie miejscowości: Pisary, Babice Nowe i Babice Stare zostaje założone miasto Skawina (akt erekcyjny z dnia 22 maja). W listopadzie tego samego roku wydano akt prawny dotyczący budowy w Skawinie kościoła parafialnego (z przylegającą do niego pierwszą w mieście szkołą) – parcelę pod jego budowę podarował król.
1471 – Opat tyniecki Maciej Skawinka zakłada w Skawinie szpital (przytułek dla chorych i ubogich), który funkcjonował (z przerwami) do końca XIX w.
1493 – Najstarszy widok Skawiny (w dziele Hartmanna Schedla Liber cronicarum (Kronika świata) wydanym w Norymberdze w widoku Krakowa znajduje się fragment, który wg prof. J. Mitkowskiego przedstawia Skawinę).
1500–1600 – Powstają pierwsze cechy skawińskie.
1651–52 – Wielka zaraza w Skawinie (w ciągu dwóch lat liczba mieszkańców zmniejszyła się o ponad połowę).
1655 – Spalenie Skawiny przez Szwedów (podczas oblężenia Krakowa), zniszczenie m.in. zamku kazimierzowskiego.
1683 – Miasto Skawina punktem zbornym husarii polskiej, udającej się pod Wiedeń. Przegląd wojsk na rynku skawińskim przez króla Jana III Sobieskiego.
1772 – Skawina znalazła się w granicach zaboru austriackiego.
1802 – Powstanie cmentarza parafialnego w Skawinie.
1815 – Wielki pożar miasta (zniszczeniu uległ kazimierzowski kościół parafialny – odbudowano go dopiero w 1826 r.)
1816 – Kasata klasztoru tynieckiego – Skawina wchodzi w skład dóbr cesarskich.
1831 – Epidemia cholery w Skawinie.
1873 – Kolejna epidemia cholery (w ciągu pięciu dni umarło 300 mieszkańców)
1878 – W Skawinie powstaje Ochotnicza Straż Pożarna (w Krzęcinie – 1906 r., w Radziszowie – 1907 r., w Jaśkowicach – 1908 r.).
1884-86 – Budowa linii kolejowej
1886 – Początki skawińskiego urzędu pocztowego (dotychczas korespondencja przesyłana była przez stację poczty konnej w Mogilanach)
1895 – Budowa Browaru Parowego w Skawinie (prowadził on działalność do 1915 r.)
1896 – Założenie gniazda Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Skawinie (1904–1906 budowa siedziby „Sokoła" na terenie ruin zamku kazimierzowskiego)
1900 – Budowa rafinerii nafty w Skawinie (zakład ten prowadził produkcję od 1922 r. do 1932 r.)
1909 – Powstanie skawińskiej Spółdzielni Rolniczo-Handlowej "ROLA"
1910 – Powstaje w Skawinie Fabryka Środków Kawowych Henryka Francka i Synów SA
1914 – Wymarsz drużyny (ponad 25 osób) skawińskich Sokołów do Legionów (21 sierpnia).
1918 – Oswobodzenie spod panowania austriackiego.
1922 – Powstaje Klub Sportowy „Skawinka".
1939 – Początek budowy w Skawinie huty aluminium (otwartej w 1954 r.).
1942 – Wywiezienie skawińskich Żydów do obozu zagłady w Bełżcu (29 sierpnia).
1945 – Skawina wolna od okupacji niemieckiej. Zdobycie Skawiny przez Armię Czerwoną (23 stycznia).
1947 – Założenie w Skawinie Powszechnej Spółdzielni Spożywców
1951-62 – Powstanie nowych zakładów przemysłowych w Skawinie, m.in. elektrowni. Skawina staje się drugim co do wielkości miastem w województwie krakowskim
1980 – Oddanie do użytku Hali Widowiskowo-Sportowej w Skawinie
1981 – Zamknięcie skawińskiej Huty Aluminium
2000 – Honorowe Obywatelstwo Miasta Skawina dla księdza biskupa Kazimierza Nycza
2002 – Papież Jan Paweł II podczas kolejnej pielgrzymki po Ojczyźnie zatrzymuje się w Skawinie i błogosławi miasto, jak również parafie pw. Św. Szymona i Judy Tadeusza oraz Miłosierdzia Bożego w Skawinie


Pałacyk "Sokół" znajdujący się w skawińskim parku


Mostek w skawińskim parku


Trzygwiazdkowy hotel "Dworek Skawiński"


Przydrożna kapliczka


Obiekt sportowy zespołu piłkarskiego TKS Skawinka
Największe zakłady przemysłowe[edytuj]
Elektrownia Skawina
H+H – firma produkująca pustaki
„GRANA" sp. z o.o. (dawniej Biogran GmbH) – producent rozpuszczalnej kawy zbożowej
Lajkonik Snacks – fabryka produkująca między innymi paluszki Lajkonik
Huta aluminium – (około 50 zakładów)
Nicromet - producent stopów aluminiowych
Valeo – producent podzespołów samochodowych
Bahlsen – producent słodyczy
Vesuvius – materiały ogniotrwałe
Frezwid – jeden z najnowocześniejszych zakładów w europie produkujących frezy i piły
Ferro S.A. – producent i hurtownik armatury łazienkowej
MIXELECTRONICS – magazyny
Sławni Skawinianie[edytuj]

Rafał ze Skawiny (1400-1469) – syn Michała Pusznika. Był księdzem wikarym w Krakowie. Rozbudował zamek Kazimierza Wielkiego. Przyczynił się do rozwoju szkolnictwa w Skawinie. Był znany na dworze królewskim, wspomniał o nim Jan Długosz mówiąc, iż był to nieprzeciętny umysł, uczony i sprawiedliwy.
ks. Walenty Troska – był absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego, później jego profesorem i rektorem. Był kanonikiem i członkiem kapituły krakowskiej. Pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej, wywodzącej się ze Skawiny. Ksiądz Walenty Troska zmarł w 1623 r. i został pochowany na cmentarzu koło kościoła parafialnego (dziś jest tam plac przykościelny, jednak grób pozostał). W testamencie spisanym w 1619 roku przekazał miastu swoją bibliotekę, która po jego śmierci została umieszczona przy szkole parafialnej.
ks. Sebastian Piskorski – urodził się w 1636 r., jego ojciec Marcin osiedlił się w Skawinie z początkiem XVII w. Sebastian Piskorski ukończył studia w 1660 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim i uzyskał stopień bakałarza. Studia kontynuował w Padwie i Rzymie. Przetłumaczył książkę pt. Żywoty Pustelników. W 1676 r. przyjął święcenia kapłańskie. Patronował budowie kościoła św. Anny w Krakowie. Zmarł w 1707 r.
Stanisław Pyzik – urodzony w Skawinie, brał udział w manifestach i strajkach. W 1912 r. wyemigrował do Argentyny gdzie pisał polskie pisma pod pseudonimem „Skawiniak” dając tym samym wyraz pamięci o Skawinie i Polsce.
Marcin Starzak – pierwszy skawiński olimpijczyk.
Marian Łoziński – weteran walk pod Monte Cassino, działacz społeczny i harcerski, wielki miłośnik młodzieży, współzałożyciel i opiekun Harcerskiej Izby Pamięci Narodowej Polskich Sił Zbrojnych Na Zachodzie im. gen. Władysława Andersa przy harcówce Kręgu Instruktorskiego "Czerwony Mak" im. Bohaterów Monte Cassino. Autor wspomnień "Przechodniu, powiedz Polsce..."
Folklor[edytuj]


Ta sekcja od 2010-03 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
Na wyjątkowość skawińskiego folkloru poza skrzętnie kultywowanymi obrzędami, składa się również oryginalny strój ludowy. Dziś zachowało się stosunkowo niewiele zdjęć i eksponatów pozwalających na jego całkowitą identyfikację. W miarę dokładny opis tego stroju można odnaleźć w dziele Oskara Kolberga z 1871 r. pt. „Lud". Podaje on tam, że Skawinianki okręcały głowę długim płótnem, które puszczało się na ramiona, gorset miały jasnoniebieski, spódnicę zieloną obszytą na dole taśmami, fartuch w różnych kolorach, a szal (tzw. rantuch) uzupełniał całość stroju. Mężczyźni natomiast sposobem ubierania byli najbardziej zbliżeni do włościan. Nosili granatowe kapoty, haftowane kaftany zwykle zielonego koloru, czapki obszyte wąskim barankiem (czarnym lub popielatym) i nie opasywali się pasami. Co ciekawe i warte podkreślenia, po klęsce powstania styczniowego rozpowszechnił się wśród tutejszych kobiet specjalny strój żałobny mający odzwierciedlać smutek i żałobę. Warto wspomnieć, iż Skawina była kiedyś ośrodkiem hafciarskim – zachowały się jeszcze gdzieniegdzie elementy strojów ludowych wykonane właśnie tutaj. W Muzeum Etnograficznym w Krakowie można z kolei podziwiać słynne niegdyś skawińskie meble, a zwłaszcza pięknie malowane skrzynie.
Zwyczaje i obrzędy skawińskie[edytuj]
Dzięki długoletniej działalności archiwistycznej Towarzystwa Przyjaciół Skawiny zachowało się wiele przekazów dotyczących nieznanych już być może skawińskich zwyczajów i obrzędów. Gdy kończył się np. karnawał i nadchodziły dni zapustne, mający poczucie humoru Skawinianie przebierali się za Żydów, Cyganów, kramarzy, kominiarzy, mężczyźni za kobiety, a kobiety za mężczyzn. Przebierańcy chodzili po domach, gdzie śpiewali żartobliwe piosenki i recytowali zabawne wierszyki, a gospodarze częstowali przybyłych żywnością (czasami nawet i wódką...). W czasie zapustów „chodził" też po Skawinie tzw. „Kantek". Była to kukła ze słomy, okryta płaszczem, pod którym chował się parobek. Z „Kantkiem" chodzono po domach, gdzie żartowano i śpiewano każąc „Kantkowi" wyczyniać rozmaite sztuczki. Podobno od postaci owego „kantka" wzięło się przezwisko nadane Skawinianom przez mieszkańców okolicznych wiosek. Chcąc im dokuczyć mówili: „Ty skawiński kojtku!..." Zapustne obrzędy były bardzo popularne jeszcze pod koniec XIX w.
Istnieje zwyczaj, związany z Niedzielą Palmową, noszenia do kościoła specjalnie w tym celu przygotowanych palm: w Skawinie były one robione z gałązek kwiatowych trzcinnika lancetowatego oraz z leszczynowych grubych prętów. Po niedzielnej mszy chłopcy z poszczególnych wiosek spod Skawiny dzielili się, a następnie rozpoczynały się... bójki przy pomocy palm pomiędzy poszczególnymi grupami. Ponieważ palmy miały do jednego metra długości, szczególnie unikano tych z dużą ilością leszczynowych kijów... W następującą po Niedzieli Palmowej środę z poświęconych już palm robiono krzyżyki, które gospodarze wbijali na polach w każdy obsiany kawałek ziemi. Miało to chronić zbiory przed gradobiciem oraz innymi klęskami. Ostatni krzyżyk przybijano do drzwi domu. Kije z palemek były również wykorzystywane w lany poniedziałek, kiedy to chłopcy chodzili z tzw. „buckami", czyli właśnie tymi kijami. Chodzili do poszczególnych domów i rzucali kije na ziemię. W zamian za to gospodarz ofiarowywał im drobny poczęstunek.
Wielkim wydarzeniem w życiu Skawiny oraz okolicznych wsi był odpust w Tyńcu (święto Piotra i Pawła)– dniu 29 czerwca. Liczne były kramy z zabawkami, piernikami „całuskami", młodzież bawiła się na karuzelach. Po mszy świętej hucznie bawiono się, było picie piwa, jedzenie lisieckiej kiełbasy i golkowickich kukiełek. Zwyczaj ten, powstały w XIX w., przetrwał aż do lat 30. XX w. Jesienią, w czasie kopania ziemniaków i „brania" lnu, odbywały się tzw. "tłuki", które polegały na tym, że zamożniejsi gospodarze zapraszali ze wsi kilkanaście albo i więcej osób i wspólnymi siłami wykonywano zaplanowane prace. Być może len był uprawiany przez mieszczan w XIX w. nie tylko dla korzyści, a właśnie jako pretekst do wspólnego spędzania długich i chłodnych jesiennych wieczorów... Dzisiaj kontynuacją dawnych obrzędów pozostają jedynie dożynki, organizowane co roku w innej wsi wspólnie z poszczególnymi radami sołeckimi. W ich trakcie przeprowadzane są np. wybory miss Krakowianki przedszkolaków czy też występy zespołów folklorystycznych.
Kultura[edytuj]

Teatr Tańca „IKA" (Zespół Tańca Nowoczesnego)[edytuj]
Istnieje od 1992 r. prowadzony przez instruktorkę tańca Monikę Fliszewską. W ciągu 8 lat istnienia IKA zaprezentowała dwadzieścia układów tanecznych występując podczas imprez wojewódzkich, ogólnopolskich, a także za granicą (Hurth w Kolonii). Zespół był trzykrotnie wyróżniany do udziału w Konińskim Festiwalu Piosenki i Tańca. Za układ „Amadeusz" prezentowany podczas Ogólnopolskiego Konkursu „Odkrywamy talenty" w ramach Festiwalu „Tęczowy Music Box" zespołowi przyznano „Brązową Półnutkę". W 2000 r. zespół otrzymał aż trzy pierwsze nagrody na:
Małopolskim Festiwalu Dziecięcych Form Tanecznych i Muzycznych Skawina 2000,
Międzywojewódzkich Spotkaniach Tanecznych Olkusz 2000,
VI Ogólnopolskich Konfrontacjach Zespołów Tanecznych Małopolskich 2000.
Centrum Kultury i Sportu[edytuj]


Hala widowiskowo-sportowa


Basen
 Osobny artykuł: Centrum Kultury i Sportu w Skawinie.
Istnieje od 1992 r. jako samorządowa instytucja kultury; jest specyficzną placówką tego typu w kraju i jedyną w województwie małopolskim. Celem działalności Centrum jest wspieranie amatorskiego ruchu artystycznego i działalności sportowej, ale w sposób profesjonalny, za pomocą odpowiednio przygotowanej do tego kadry. Centrum było gospodarzem min.: ogólnopolskiej inauguracji Dni Olimpijczyka w 1993 r.; co roku aktywnie przyczynia się do organizowania w Skawinie Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, organizuje Mistrzostwa Polski Zawodowych Par Tanecznych oraz Mistrzostwa Okręgu Małopolskiego w Tańcu Towarzyskim; było gospodarzem Mistrzostw Polski Samochodów Zdalnie Sterowanych; współorganizowało Konkurs Kapel, Śpiewaków i Gawędziarzy Ludowych „Wstążka Krakowska" organizuje doroczne Dni Skawiny.
Przy Centrum działają sekcje i grupy artystyczne: tańca towarzyskiego, tańca nowoczesnego, rytmiki, kółko teatralne, kółko plastyczne, studio piosenki oraz nauka gry na gitarze. Centrum prowadzi też amatorskie sekcje sportowe oraz gimnastykę korekcyjną dla dzieci. Na wysokim poziomie znajduje się też tenis stołowy (Druga Liga Państwowa Kobiet) oraz brydż sportowy (mają na swoim koncie medale na Mistrzostwach Europy Juniorów Młodszych oraz Mistrzostwach Świata Młodzieży Szkolnej). W ramach Centrum działa również pracownia modelarska. Od chwili powstania w 1958 r. opiekuje się nią Józef Małysa. Pracownia organizuje corocznie szereg imprez gromadzących miłośników i pasjonatów modelarstwa z całej Polski: Wiosenne Zawody Latawców, Okręgowe Zawody Modeli Pływających, Mistrzostwa LOK, Wojewódzkie Zawody Latawców i w końcu Mistrzostwa Polski Modeli Kartonowych. Modelarstwo to zajęcie wymagające wiele cierpliwości, gromadzące wielbicieli w różnym wieku. Zawody modelarskie są niezwykle barwne i widowiskowe.
Oprócz siedziby na ul. Mickiewicza 26 oraz pałacyku „Sokół" przy ul. Mickiewicza 7 dysponują ofiarowanym miastu w darowiźnie ośrodkiem kulturalno-rekreacyjnym "Gubałówka" (ul. Dębca) oraz halą widowiskowo-sportową (ul. Konstytucji 3 Maja 4). Również Biblioteka Miejska w Skawinie (ul. Mickiewicza 26) oraz sześć jej filii na terenie gminy są pod opieką Centrum. Przy Centrum działa kino „Piast”.
W pałacyku „Sokół" mieści się również siedziba galerii „Pałacyk" wystawiającej prace z różnych dziedzin twórczości plastycznej: prace olejne, grafikę, fotografię, rzemiosło artystyczne twórców profesjonalnych oraz amatorów, zarówno gości, jak i mieszkańców gminy Skawina. Galeria jest też otwarta dla młodzieży z Liceum Ogólnokształcącego w Skawinie i przyszłych adeptów sztuk plastycznych z liceów w Krakowie i Nowym Wiśniczu.


Kościół św. app Szymona i Judy Tadeusza


Kościół pw. Ofiarowania NMP


Kościół Miłosierdzia Bożego
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

 Osobny artykuł: Struktury wyznaniowe w Skawinie.
Większość mieszkańców Skawiny stanowią wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego.
Parafia św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Skawinie
Parafia Miłosierdzia Bożego w Skawinie-Ogrodach
W 2009 w dzielnicy Korabniki otwarto pierwszy w Polsce dom zakonny Zgromadzenia Sług Miłości – Księży Guanellianów. Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi także zbór Kościoła Zielonoświątkowego (będący protestancką wspólnotą o charakterze ewangelicznym) oraz dwa Chrześcijańskie Zbory Świadków Jehowy z Salą Królestwa[3][4].
Skawińskie kościoły rzymskokatolickie[edytuj]
 Zobacz więcej w artykule Struktury wyznaniowe w Skawinie, w sekcji Skawińskie kościoły rzymskokatolickie.
Kościół św. app Szymona i Judy Tadeusza, akt fundacyjny kościółka w Skawinie pochodzi z 19 listopada 1364 r. Po pożarach (1704 r. i 1815 r.). Odbudowana świątynia została konsekrowana w 1826 r.
Kościół pw. Ofiarowania NMP (dawny poszpitalny pw. św. Walentego), zwany "małym kościółkiem", powstał jako kościół przyszpitalny, ufundowany 26 stycznia 1471 r. Kaplica ta została wybudowana niedługo przed 1595 r., ok. 1611 r. spłonęła i została całkowita odbudowa. Od 1704 r., kaplica nosi wezwanie św. Walentego i Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny, a od 1729 r. dochodzi trzecie: Matki Bożej Śnieżnej. Z tego samego roku pochodzi wzmianka o istniejącym przy niej cmentarzu.
Kościół Miłosierdzia Bożego z lat 1982-1995. Ośrodek duszpasterski utworzono w 1979 r. 14 kwietnia 2007 r. został konsekrowany.
Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie[5]:
Thetford  Anglia
Roztoky  Czechy
Hürth  Niemcy
Turčianske Teplice  Słowacja
Civitanova Marche  Włochy
Przemyślany  Ukraina
Zobacz też[edytuj]

Synagoga Chewra Thilim w Skawinie
Niezależny Związek Harcerstwa "Czerwony Mak"
Ratusz w Skawinie
Zamek w Skawinie