sobota, 15 września 2012

Przemyśl


Przemyśl

Państwo Polska
Województwo podkarpackie
Powiat miasto na prawach powiatu
Założono ok. X wiek (przed 981)
Prawa miejskie 1389
Prezydent miasta Robert Choma
Powierzchnia 46,18 km²
Ludność (2011)
• liczba
• gęstość
65 000[1] ▼
1 439,4 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 16
Kod pocztowy 37-700 do 37-720
Tablice rejestracyjne RP
Położenie na mapie Polski


Przemyśl
49°47′N 22°46′E
TERC
(TERYT) 1862011
SIMC 0971672
Urząd miejski
Rynek 1
37-700 Przemyśl
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Przemyśl w Wikisłowniku
Strona internetowa


Przemyśl (stan na 1 stycznia 2010)


Widok Przemyśla i rzekę San od zachodu
Przemyśl (łac. Praemislia, ukr. Перемишль) – miasto na prawach powiatu w południowo-wschodniej Polsce, w województwie podkarpackim, położone nad Sanem.
Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 65 000 mieszkańców. Trzecie pod względem ludności miasto województwa podkarpackiego.
Najstarsze miasto regionu i jedno z najstarszych miast Polski.
Siedziba kilku instytucji o znaczeniu ponadlokalnym: podkarpackiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, izby celnej, bieszczadzkiego oddziału straży granicznej, archiwum państwowego z ogromnymi zbiorami.
Miasto posiada kilka muzeów, w tym najstarsze w regionie Muzeum Archidiecezjalne (zał. 1902) i największe na Podkarpaciu – Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej (zał. 1910). „Brama Bieszczadów” z licznymi zabytkami w samym mieście, jak i w jego sąsiedztwie – zamkiem w Krasiczynie, arboretum w Bolestraszycach czy kompleksem sakralnym w Kalwarii Pacławskiej.
Węzeł komunikacyjny – trasa międzynarodowa E40, przejście graniczne z Ukrainą w Medyce, duża, graniczna stacja kolejowa (Przemyśl Główny, Przemyśl Zasanie i in.). Pierwotnie na Kopcu Tatarskim (Przemysława) miejsce kultu bogów słowiańskich.
Miasto kilku wyznań i obrządków (obok rzymskokatolików, mających tu swoją metropolię, z arcybiskupem Józefem Michalikiem na czele, także grekokatolicy, mający tu arcybiskupa swego obrządku, Jana Martyniaka, prawosławni (diecezja przemysko-nowosądecka z arcybiskupem Adamem, rezydującym w Sanoku) oraz przedstawiciele nurtów protestanckich: metodyści, adwentyści, baptyści, zielonoświątkowcy, a także Świadkowie Jehowy.
W Przemyślu znajduje się też nowy Szpital Wojewódzki i 114 Szpital Wojskowy.
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Warunki naturalne
2.1 Klimat
3 Historia
3.1 Pierwsze wzmianki
3.2 Średniowiecze
3.3 Lata 1772–1918
3.4 Lata 1918–1945
4 Polityka i administracja
4.1 Burmistrzowie i prezydenci Przemyśla
4.2 Posłowie
4.3 Rozwój terytorialny
5 Urbanistyka i architektura
5.1 Obiekty architektury zabytkowej
5.1.1 Zamki, pałace i dworki
5.1.2 Kościoły i klasztory
5.1.3 Cerkwie i klasztory
5.1.4 Synagogi
5.1.5 Budynki użyteczności publicznej
5.1.6 Architektura i sztuka Secesji
5.1.7 Architektura militarna i obronna
5.1.8 Cmentarze
5.1.9 Pozostałości preromańskie i romańskie
5.1.10 Inne
6 Gospodarka
7 Komunikacja
7.1 Tranzyt
7.2 Kolej
8 Kultura i rozrywka
8.1 Ośrodki kultury
8.1.1 Teatr
8.1.2 Kino
8.1.3 Galerie sztuki
8.1.4 Muzea i Archiwa
8.1.5 Biblioteki
8.1.6 Centrum Handlowe
8.2 Cykliczne imprezy kulturalne
8.2.1 Film i fotografia
8.2.2 Literatura
8.2.3 Muzyka i taniec
8.2.4 Plastyka
8.2.5 Teatr
8.3 Kluby taneczne
9 Opieka zdrowotna
9.1 Szpitale publiczne
10 Edukacja
11 Sport
11.1 Kluby sportowe
11.2 Obiekty sportowe
11.3 Inne
12 Religia
12.1 Wspólnoty wyznaniowe
13 Współpraca międzynarodowa
13.1 Miasta i gminy partnerskie
14 Media
14.1 Telewizja
14.2 Radio
14.3 Prasa
15 Osoby związane z Przemyślem
15.1 Honorowi Obywatele Miasta[26]
16 Ciekawostki
17 Przypisy
18 Bibliografia
19 Zobacz też
20 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]

We wczesnym średniowieczu jeden z historycznych Grodów Czerwieńskich, od 981 roku przedmiot rywalizacji ze strony Polski, Rusi i Węgier. Następnie m.in. część Rusi Halickiej, a także stolica niezależnego księstwa. Po 1344 stolica rozległej ziemi przemyskiej. Po I rozbiorze Polski w zaborze austriackim, w okresie autonomii galicyjskiej jedno z miast Galicji, przekształcony w trzecią co do wielkości twierdzę w Europie (Twierdza Przemyśl) z garnizonem wojskowym. W latach 1920–1939 w województwie lwowskim, w latach 1945–1975 w województwie rzeszowskim, w latach 1975–1998 stolica województwa przemyskiego. Siedziba starosty powiatu przemyskiego, a także powiat grodzki. Siedziba dwóch metropolii kościelnych Kościoła katolickiego: obrządku łacińskiego oraz wschodniego. Obecnie położony 14 km od granicy z Ukrainą.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 46,18 km²[2].
Warunki naturalne[edytuj]

Klimat[edytuj]
[ukryj]Średnia temperatura i opady dla Przemyśla
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie najwyższe temperatury [°C] -1 1 6 12 17 20 22 22 18 12 6 2 11
Średnie najniższe temperatury [°C] -5 -4 0 4 9 12 13 13 10 6 1 -2 4
Opady [mm] 30.5 30.5 33 45.7 71.1 94 96.5 76.2 55.9 43.2 40.6 43.2 662,9
Źródło: Weatherbase[3] 17.12.2008
Historia[edytuj]



Kopiec Tatarski – miejsce kultu bogów słowiańskich
 Osobny artykuł: Kalendarium historii Przemyśla.
Pierwsze wzmianki[edytuj]


Przemyśl – jeden z Grodów Czerwieńskich
Pierwsze wzmianki źródłowe dotyczące Przemyśla to przede wszystkim świadectwo tzw. Powieści dorocznej pod rokiem 6489 (981) o odebraniu Lachom Przemyśla, Czerwienia i innych grodów przez Włodzimierza Wielkiego „w sem że letie”[4][5].
Jeden z poglądów w historiografii kształtuje o doszukiwaniu się w nazwie Przemyśl, tj. Peremyszl, miasta Peremyl leżącego na Wołyniu na drodze do Czerwienia z Rusi. Wykluczałoby to uczestnictwo Przemyśla w walkach 981 roku[6].
Natomiast kwestia najdawniejszej przynależności jest szerzej dyskutowana. Do dwóch najznaczniejszych poglądów należą te o przynależności Przemyśla przed 981 do Polaków, co poniekąd mówi samo źródło[7] i potwierdzają najstarsze okoliczne nazwy mające polskie pochodzenie[8], oraz o przynależności tegoż miasta do Lędzian (a w konsekwencji także do Polaków, którzy jako Lachowie nazwę przyjęli wprost od plemienia Lędzian). Pierwsza z tez uznaje za kompletnie wiarygodny przekaz źródła i stara się nawet na tym budować szersze teorie[9]. Bardziej wstrzemięźliwi uczeni ograniczają się wyłącznie do stwierdzenia polskiej obecności w Przemyślu przed 981[10]. Gerard Labuda uważa jednak za mało prawdopodobne aby zajęty na zachodzie od początku panowania Mieszko I miał przed tym rokiem sposobność zajęcia tych terenów, w szczególności kiedy nie posiadał jeszcze Małopolski[11]. Nowsze badania archeologiczne natomiast zdają się jednak podważać powyższą koncepcję Labudy, a ma to związek z odkryciem faktu, że w latach 70. X wieku Mieszko umocnił swoje panowanie u zbiegu rzek Wisły i Sanu, czego potwierdzeniem jest budowa w tym okresie grodu w Sandomierzu. Dysponując oparciem w ziemi sandomierskiej mogli Piastowie sięgnąć przed 981 rokiem po Przemyśl.
Drugi pogląd opiera się na bardzo prawdopodobnej teorii językoznawczej. Zakłada ona, że nazwa Lach została wywiedziona od Lędzian, jednego z pierwszych napotkanych przez Rusinów plemienia zachodniosłowiańskiego[12]. Lędzianie mieli potem dopiero „użyczyć” swojego miana całości etnicznej Polaków, natomiast w zapisce pod 981 rokiem występują jeszcze jako plemię[13].
Istniejący jeszcze trzeci pogląd o przynależności Przemyśla do Czechów, jest dziś przeważnie łączony z poglądem o Lędzianach. Mieli oni pozostawać w pewnym tylko stopniu uzależnienia od Czechów[14].


Pozostałości preromańskiej rotundy i palatium na Wzgórzu Zamkowym
Ważnym źródłem do wczesnych dziejów Przemyśla są też znaleziska archeologiczne. Mowa tu przede wszystkim o palatium piastowskim z czasów Bolesława Chrobrego datowanym na lata 1018–1032 uznawanym też za monasterium, a odnalezionym na Wzgórzu Zamkowym oraz o 5 grobach węgierskich z pierwszej połowy X wieku odnalezionych w lewobrzeżnej części miasta[15]. W podziemiach katedry rzymskokatolickiej odkryto w wyniku długoletnich prac archeologicznych zarysy romańskiej rotundy – kościoła św. Mikołaja zbudowanego z fundacji Bolesława Śmiałego pomiędzy 1069 a 1086 rokiem. Natomiast w głębszych pokładach archeologicznych pod katedrą odkryto zarysy starszego kościoła z X wieku być może świadectwo przynależności grodu do państwa Mieszka I. Kontrowersje wzbudzają odkryte na Wzgórzu Zamkowym fundamenty budowli przez część uczonych uznawanej za tzw. „Cerkiew Wołodara” – świadectwo ruskiej obecności w grodzie w XII wieku, a przez innych za romańską bazylikę trójnawową z czasów Bolesława Chrobrego. Znalezione zabytki monet skłaniają ku drugiej koncepcji jednak nie przesądzają o jej słuszności. Plan wzmiankowanych powyżej fundamentów nie przystaje ponadto do opisu cerkwi wzniesionej przez Wołodara Rościsławicza więc niewykluczone, że czeka ona na swe odkrycie. Odkrycia archeologiczne poświadczają działalność w Przemyślu Bolesława Chrobrego, Bolesława Szczodrego, a być może również Mieszka I.
Przemyśl jest także jednym z nielicznych miast, które wspominają źródła hebrajskie. Najstarszym z nich jest świadectwo Jehudy ben Kohena z lat 1028–1040 o uprowadzeniu pewnego chłopca żydowskiego z miasta Primisz (Premisz) na targ niewolników do Pragi[16]. Źródło to zdaje się poświadczać nie tylko istnienie już w XI wieku gminy żydowskiej na tym terenie, ale też boje toczone tam przez Chrobrego w 1018, lub ewentualnie wielką wyprawę Jarosława Mądrego z 1031 roku[17].
Średniowiecze[edytuj]


Średniowieczny drzeworyt
Po utracie Przemyśla w 981 roku na rzecz Rusi, miasto odzyskał dla Polski Bolesław I Chrobry podczas swojej słynnej wyprawy kijowskiej. W 1031 roku Przemyśl został ponownie włączony do Rusi. W Polsce toczyła się wówczas walka o władzę między synami Bolesława Chrobrego. Bezprym, najstarszy syn Chrobrego, w walce z Mieszkiem II skorzystał z pomocy księcia kijowskiego Jarosława Mądrego, który w trakcie walk między braćmi zajął Grody Czerwieńskie i Przemyśl. Po śmierci księcia Jarosława ziemię przemyską odziedziczyli jego synowie Włodzimierz Jarosławowicz i Rościsław Rurykowicz. Obaj bracia panowali do 1065.
Czterdzieści lat po zajęciu Przemyśla przez księcia kijowskiego Jarosława Mądrego, gród został zdobyty przez króla Bolesława Szczodrego i powrócił w granice państwa polskiego. W 1071 roku król Polski interweniował na Rusi na rzecz swojego kuzyna Izasława I, walczącego z braćmi o tron kijowski. W trakcie walk, latem 1071 roku, po długim oblężeniu zajął on Przemyśl. Jan Długosz w swojej kronice tak opisuje zdobycie Przemyśla przez Bolesława Szczodrego w 1071 roku: Było to miasto podówczas potężne, wielką liczbą obywateli miejscowych i przybyłych osiadłe i we wszelką broń zaopatrzone, obronne rowy głębokimi i okopami znacznej wysokości, tudzież rzeką Sanem płynącym od północnej strony miasta. Czwartego dnia, gdy Rusini cofnęli się do twierdzy, opanował Bolesław miasto i rozkazał oblec zamek i ludem zbrojnym osaczyć go dokoła. A lubo Rusini bronili go z wielką usilnością, nie przestał jednak szturmować, lecz zdobycie było rzeczą trudną, gdyż i położeniem samym i wieżami silnie był obwarowany. Stracił więc całe lato na obleganiu, przewidując jak się rzeczywiście stało, że głodem przymusi Ruś do poddania. Poddał się zamek już u schyłku lata wymówiwszy sobie, że ludzie załogi zostawieni przy życiu wyniosą z sobą, tyle, ile każdy z nich udźwignąć zdoła. Król opuszczoną fortecę przezimował tam z rycerstwem.
Prawdopodobnie w 1072 roku Bolesław Szczodry ustanowił w Przemyślu biskupstwo, mianując biskupem opata z opactwa sandomierskiego. Po raz drugi Bolesław Szczodry zimował w Przemyślu w czasie powrotu z wyprawy na Węgry, gdzie interweniował w sporze o tron węgierski. Opuszczając Przemyśl, pozostawił tam silną załogę polską. Od 1079 roku do 1086 ziemią przemyską rządził kolejny władca Polski, brat Szczodrego – książę Władysław Herman.
W 1086 roku Ruryk Rościsłowicz usunął z Przemyśla załogę polską i mianował siebie udzielnym księciem przemyskim. Wydarzenie to zapoczątkowało okres istnienia samodzielnego ruskiego Księstwa Przemyskiego, ze stolicą w Przemyślu, rządzonego przez ród Rurykowiczów.
Po śmierci Ruryka Rurykowicza władzę nad Księstwem Przemyskim przejął jego brat Wołodar, który toczył krwawy spór z Dawidem Igorewiczem. W związku z bratobójczymi wojnami, jakie prowadzili między sobą Rościsławowicze o panowanie nad ziemiami czerwieńskimi, książęta Rusi zwołali w 1097 zjazd w Lubeczu. Na zjeździe uchwalono podział posiadłości Rościsławowiczów i prawo ich dziedziczenia. Na mocy podjętych uchwał ziemia czerwieńska z Przemyślem pozostała przy Rościsławowiczach. Książę kijowski Świętopełk Izasławowicz nie pogodził się z takim rozwiązaniem i po uzyskaniu pomocy Węgrów, w 1099 próbował zająć Przemyśl. W bitwie, jaka rozegrała się na polach nad Wiarem, połączone wojska Wołodara, Dawida Igorewicza i Połowców rozbiły wojska Świętopełka i Węgrów.
W 1119 książę Wołodar zbudował w obrębie zamku przemyskiego katedrę prawosławną, w której miano chować książąt i władyków. Sam Wołodar był nieprzychylnie nastawiony do Polski, rządzonej wówczas przez Bolesława Krzywoustego. W celu zneutralizowania niebezpieczeństwa ruskiego, płynącego od strony Przemyśla, w 1119 rycerz polski Piotr Wołost rozkazał swoim ludziom porwać Wołodara. Podczas polowania w podprzemyskich lasach został on uwięziony przez polskich wojów i przekazany Krzywoustemu. Po złożeniu zobowiązania o zaniechaniu wrogich akcji wobec Polski i zapłaceniu znacznego okupu został wkrótce Wołodar wypuszczony. Nie dotrzymał on jednak złożonego księciu polskiemu zobowiązania, i jak relacjonuje Jan Długosz, w 1124 jego syn Wołodymirko najeżdża ziemie polskie, dochodząc aż do Biecza, uprowadzając z zajętych terenów na Ruś stada bydła. W odwecie Bolesław Krzywousty wkroczył na tereny Księstwa Przemyskiego i zadał klęskę wojskom Wołodara pod Wilichowem.
Po śmierci Wołodara panowanie nad Księstwem Przemyskim przejął jego starszy syn Rościsław. Toczył on walkę o utrzymanie spadku po ojcu z bratem Wołodymirkiem, który poprzez małżeństwo z córką króla węgierskiego zabezpieczył sobie pomoc Węgrów. W 1126 umarł Rościsław, a Wołodymirko przejmując cały spadek Rościsławowiczów, przeniósł w 1134 stolicę swojego poszerzonego księstwa z Przemyśla do Halicza. Po tym wydarzeniu gród przemyski spadł do roli drugorzędnego miasta na Rusi Halickiej. Wołodymirko toczył liczne wojny z Polakami i Węgrami, dzięki którym rozszerzył tereny swojego księstwa od Wisłoka i Sanu aż po Dunaj. W 1144 rozpoczął wojnę z księciem kijowskim Izasławem, wspieranym przez Polaków i Węgrów. W 1152 doszło do generalnego starcia. Wołodymirko otoczony w grodzie przemyskim przez znaczne siły węgierskie, dowodzone przez króla Gejzę II, i oddziały ruskie księcia Izasława przyjął bitwę przy brodach na prawym brzegu Sanu, ponosząc w niej wielką klęskę. Wypuszczony z niewoli węgierskiej, zmarł wkrótce w Haliczu. W 1206 władzę nad księstwem przemysko-halickim przejęli bracia Igorowicze z rodziny Rościsławowiczów.
Przez dziesiątki lat o bogate tereny Rusi Czerwonej spory toczyli nie tylko potomkowie Jarosława Mądrego, lecz także Polacy, Węgrzy i Litwini. W 1214 doszło do porozumienia między Polską i Węgrami, które kończyło rywalizację tych państw o tereny Rusi Czerwonej. Traktat spiski oddawał Przemyśl polskiemu księciu Leszkowi Białemu, Halicz zaś przypadł pięcioletniemu królewiczowi węgierskiemu Kolomanowi. Młodziutki książę został ożeniony z trzyletnią córką Leszka Białego – Salomeą, i następnie oboje zostali koronowani na władców Królestwa Halickiego.
Z czasem Przemyśl zaczął tracić jednak pozycję stołecznego grodu na rzecz Halicza. Po śmierci Daniela jego syn Lew Daniłowicz, książę halicko-przemyski i władca ziemi bełskiej, udawał się na wyprawy łupieżcze z Tatarami na Węgry i Polskę. Po śmierci księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego zaczął on czynić starania o tron polski. W celu uzyskania przychylności Polaków nadał im w Przemyślu przywilej wyłączający ich spod prawa ruskiego, a miastu samorząd i możliwość korzystania z prawa magdeburskiego (ok. 1280 r.). Po śmierci Lwa Daniłowicza, władzę nad księstwem halicko-przemyskim objął jego syn Jerzy, który wspierał Władysława Łokietka w walce z Czechami o tron krakowski.
Po wymarciu Rurykowiczów, Władysław Łokietek osadził w Haliczu ich siostrzeńca, a swojego kuzyna, Piasta mazowieckiego Bolesława. Po objęciu tronu halickiego przeszedł na prawosławie i przyjął imię dziada po kądzieli, Jerzego I. Był spowinowacony z Kazimierzem Wielkim, będąc szwagrem jego żony, Aldony, córki Giedymina Wielkiego, księcia litewskiego.
W 1338 Bolesław Jerzy II uczynił swoim spadkobiercą króla polskiego Kazimierza Wielkiego. W 1340 został zamordowany w wyniku spisku części bojarów halickich pod wodzą namiestnika Przemyśla Detki, którzy korzystali z pomocy Tatarów. Żonę Trojdenowica bojarzy utopili w przerębli. Celem spisku była chęć zdobycia władzy nad ziemią przemyską. Po tragicznej i bezpotomnej śmierci Jerzego II, księstwo halicko-przemyskie zajął Kazimierz Wielki.
Lata 1772–1918[edytuj]


Arcyksiążę Fryderyk podczas wizyty w Twierdzy Przemyśl, czerwiec 1915


Ulica Franciszkańska w czasach I wojny światowej
Podczas pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku Przemyśl wraz z południową Małopolską przeszedł pod panowanie Habsburgów. Przemyśl stał się stolicą jednego z 20 cyrkułów. Wkrótce nastąpiły liczne wyburzenia w tkance miasta. Rozebrano ratusz i mury miejskie, a kasacji uległy zgromadzenia dominikanów, dominikanek, bonifratrów, karmelitów, jezuitów i bazylianów. Klasztor dominikanów przeznaczono na urząd cyrkułu, a w klasztorze dominikanek umieszczono szpital dla okupacyjnych wojsk austriackich. Nastał czas zastoju w rozwoju miasta, wzmagany powodziami (1836, 1837, 1849), zarazami (1831, 1849) i głodem (1830, 1847)[18].
Druga połowa wieku XIX przyniosła ożywienie gospodarcze, a przełomem było poprowadzenie w 1861 roku Kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika łączącej Wiedeń z Krakowem oraz Lwowem. W 1872 roku otwarto zaś Pierwszą Węgiersko-Galicyjską Kolej Żelazną, która poprzez Zagórz i Przełęcz Łupkowską umożliwiła bezpośrednie połączenie z Budapesztem. Miasto znacznie się rozbudowało poza dawny obszar murów miejskich[19].
Do końca panowania austriackiego Przemyśl pozostał trzecim co do wielkości i znaczenia miastem Galicji, po Lwowie i Krakowie.
W czasie I wojny światowej Przemyśl był oblegany dwukrotnie jako austro-węgierska Twierdza Przemyśl.


Pomnik Orląt Przemyskich – modernizm i konstruktywizm


Twierdza Przemyśl - rejon umocnień wokół miasta
Lata 1918–1945[edytuj]
W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległo około 45% miasta, w szczególności dzielnica żydowska i przedmieścia. Zniszczona została katedra oraz fronton kościoła franciszkanów, na Zasaniu spalone zostały budynki klasztoru i kościoła Benedyktynek[20].
Miasto do czasu II wojny światowej był także siedliskiem ludności żydowskiej, która stanowiła według spisu z 1931 29,5% ludności miasta i posiadała 4 synagogi (dwie zlokalizowane w starej dzielnicy żydowskiej (okolice Rybiego Placu) nie istnieją, kolejna, na ul. Słowackiego, pełni obecnie funkcję biblioteki publicznej, synagoga zasańska jest w tej chwili opuszczona w stanie ruiny) – było to pierwsze udokumentowane osadnictwo Żydów na ziemiach polskich, datowane według Jehudy ha Kohena, żydowskiego uczonego, na 1085.
27 lipca 1944 roku Przemyśl został zdobyty przez Armię Czerwoną i przez współdziałających z nią żołnierzy 38. Pułku Piechoty Armii Krajowej. [21]
Jesienią 1944 r. władze radzieckie założyły w mieście Obóz Przejściowy NKWD nr 49 dla żołnierzy AK i innych przeciwników okupacji sowieckiej. Najczęściej wywożono stąd jeńców do m. Borowicze lub do więzienia na Zamku w Rzeszowie, a także do obozów na Syberii. Represje względem żołnierzy AK trwały do października 1956.
Polityka i administracja[edytuj]



Urząd Miejski w Przemyślu
Burmistrzowie i prezydenci Przemyśla[edytuj]
 Osobny artykuł: Burmistrzowie i prezydenci Przemyśla.
Posłowie[edytuj]
Mieszkańcy Przemyśla wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 22.
Marek Kuchciński, poseł na Sejm RP IV, V i VI kadencji, wicemarszałek Sejmu VI kadencji, były przewodniczący Klubu Parlamentarnego PiS,
Piotr Tomański, poseł na Sejm, samorządowiec, PO
Marek Rząsa, poseł na Sejm, samorządowiec, PO
Rozwój terytorialny[edytuj]
Z dniem 1.01.2010 do miasta została przyłączona miejscowość Kruhel Wielki z gminy Krasiczyn, o powierzchni 2,39 km²[22].
Urbanistyka i architektura[edytuj]

W Przemyślu znajduje się największa liczba obiektów zabytkowych na obszarze województwie podkarpackiego[23] oraz jedna z największych w skali ogólnopolskiej. Swoją siedzibę ma tutaj Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków.
Obiekty architektury zabytkowej[edytuj]


Renesansowy Zamek Kazimierzowski


Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela


Zabudowa Rynku


Wczesnobarokowy klasztor oo. karmelitów


Wieża cerkiewna, tzw. Zegarowa


Archikatedra bizantyjsko-ukraińska św. Jana Chrzciciela (sobór)


Secesyjne kamienice przy ul. Grunwaldzkiej


Cerkiew OO Bazylianów


Nowa Synagoga
Zamki, pałace i dworki[edytuj]
Zamek Kazimierzowski
Pałac Lubomirskich
Pałac Biskupów Greckokatolickich
dworek Stanisława Orzechowskiego
Pałac Biskupów Rzymskokatolickich
Kościoły i klasztory[edytuj]
Archikatedra rzymskokatolicka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela
Kościół św. Marii Magdaleny i klasztor oo. franciszkanów
Kościół św. Teresy i klasztor oo. karmelitów
Kościół św. Antoniego Padewskiego i klasztor oo. franciszkanów reformatów
Kościół Świętej Trójcy i klasztor ss. benedyktynek
Kościół św. Józefa (oo. salezjanie)
Kościół i klasztor ss. karmelitanek bosych
budynek dawnego klasztoru oo. dominikanów z Bramą Rycerską
budynek dawnego klasztoru ss. dominikanek
budynek dawnego klasztoru oo. bonifratrów
Cerkwie i klasztory[edytuj]
Archikatedra bizantyjsko-ukraińska św. Jana Chrzciciela
Cerkiew bizantyjsko-ukraińska Matki Bożej Bolesnej i klasztor oo. bazylianów
Cerkiew bizantyjsko-ukraińska Wniebowstąpienia Pańskiego
Cerkiew prawosławna Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy – siedziba parafii wojskowej
Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy – siedziba parafii w dekanacie Przemyśl diecezji przemysko-nowosądeckiej
budynek dawnego Greckokatolickiego Seminarium Duchownego
Synagogi[edytuj]
Nowa Synagoga
Synagoga Zasańska
Najstarsza Synagoga – nieistniejąca
Stara Synagoga – nieistniejąca
Synagoga Tempel – nieistniejąca
Budynki użyteczności publicznej[edytuj]
gmachy Urzędu Miejskiego i Urzędu Wojewódzkiego
zabytkowa zabudowa Rynku
Dworzec kolejowy
Wieża Zegarowa – Muzeum Dzwonów i Fajek
Dom Robotniczy – Wyższa Szkoła Prawa i Administracji
Narodnyj Dim
ratusz – nieistniejący
Architektura i sztuka Secesji[edytuj]
założenie urbanistyczne w dzielnicy Zasanie – ul. Długosza, Grunwaldzka i pl. Konstytucji
wille: „Marya” przy Słowackiego 27, Poniatowskiego 25 (Zasanie)
Architektura militarna i obronna[edytuj]
fragmenty murów obronnych miasta
forty Twierdzy Przemyśl
bunkry Linii Mołotowa
Cmentarze[edytuj]
zabytkowe nagrobki na Cmentarzu Głównym
Nowy cmentarz żydowski
Stary cmentarz żydowski – nieistniejący
Cmentarz Wojskowy
Zabytkowy zespół cmentarzy wojennych Twierdzy Przemyśl 1914-1915
Cmentarz Żołnierzy Rosyjskich
Cmentarz i Mauzoleum Żołnierzy Niemieckich
Cmentarze Żołnierzy Austro-Węgierskich
Cmentarz Żołnierzy Austriackich
Pozostałości preromańskie i romańskie[edytuj]
preromańska rotunda – relikty na Wzgórzu Zamkowym, IX w.
preromańskie monasterium na Wzgórzu Zamkowym, IX w.
romańska bazylika trzynawowa, X w.
palatium książęce, X w.
Inne[edytuj]
Kopiec Tatarski
Pomnik Orląt Przemyskich
Pomnik Adama Mickiewicza w Przemyślu

Panorama z mostu Orląt Lwowskich
Gospodarka[edytuj]

Przemysł drzewny (Zakłady Płyt Pilśniowych „Fibris”), wytwórnia farb i pomocy szkolnych Pollena Astra, mechaniczny i automatyki przemysłowej (Polna, Fanina), kosmetyczny (Inglot), tkanin powlekanych (Sanwil). Ponadto ośrodek tradycyjnych rzemiosł – ludwisarstwa (Felczyński) i fajczarstwa (fajka przemyska).
Komunikacja[edytuj]

Tranzyt[edytuj]
Droga krajowa 28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Przemyśl – Medyka.
Droga krajowa 77 Lipnik – Sandomierz – Gorzyce – Stalowa Wola – Nisko – Leżajsk – Tryńcza – Jarosław – Radymno – Przemyśl.
Droga wojewódzka 884 Przemyśl – Krzywcza – Dubiecko – Dynów – Barycz – Domaradz.
Droga wojewódzka 885 Przemyśl – Hermanowice.
W budowie jest wschodnia obwodnica Przemyśla z mostem na Sanie, która pozwoli wyeliminować ruch tranzytowy z centrum miasta i ułatwi dojazd do przejścia granicznego z Ukrainą w Medyce[24].
W niedalekiej odległości od miasta budowana jest Autostrada A4, do węzła w Radymnie jest zaledwie 9 km od granic miasta.
Kolej[edytuj]


Dworzec kolejowy
Miasto ma stację kolejową Przemyśl Główny oraz przystanek kolejowy Przemyśl Zasanie.
Kultura i rozrywka[edytuj]

Ośrodki kultury[edytuj]
Centrum Kulturalne (Klub „Piwnice”)
Przemyskie Centrum Kultury i Nauki „Zamek”
Młodzieżowy Dom Kultury
Wojskowy Ośrodek Kultury
Dom Kultury „Kolejarz”
Teatr[edytuj]
Teatr „Fredreum” na Zamku Kazimierzowskim – Towarzystwo Dramatyczne im. Aleksandra Fredry
Kino[edytuj]
Kino „Centrum”
Galerie sztuki[edytuj]
Państwowa Galeria Sztuki Współczesnej
White Photo Gallery – Galeria Fotografii
Galeria Fotografii przy MKK „Niedźwiadek”
Galeria ZAMEK
Galeria GALICJA
Antyki i Dzieła Sztuki
Muzea i Archiwa[edytuj]


Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej – dekonstruktywizm
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej
Muzeum Dzwonów i Fajek
Muzeum Historii Miasta Przemyśla
Muzeum Archidiecezjalne im. św. Józefa Sebastiana Pelczara
Ekspozycja Muzealna Kaponiera 8813 – prywatne
Muzeum Twierdzy Przemyśl - nieistniejące
Fort VIII „Łętownia”
Fort VII 1/2 „Tarnawce” w Ostrowie
Ukraińskie Regionalne Muzeum „Strywihor” – nieistniejące
Archiwum Państwowe
Biblioteki[edytuj]
Przemyska Biblioteka Publiczna im. Ignacego Krasickiego
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Józefa Gwalberta Pawlikowskiego w Przemyślu
Biblioteka Naukowa Towarzystwa Przyjaciół Nauk
Centrum Handlowe[edytuj]
Galeria Sanowa
Cykliczne imprezy kulturalne[edytuj]


Neogotycki kościół oo. Salezjanów
Wielokulturowy Festiwal „Galicja” (organizator: Fundacja „Dziedzictwo” przy współpracy UM Przemyśl)
Dni Patrona Miasta „Wincentiada” (organizator: Przemyskie Centrum Kultury i Nauki)
Turniej Satyry im. Ignacego Krasickiego „O Złotą Szpilę” (organizator: CK Przemyśl) – konkurs stworzony i prowadzony przez Barbarę Płocicę, założeniem turnieju jest wyłonienie najlepszych satyryków w czterech konkurencjach: teatralnej, recytacji, literackiej i plastycznej.
Festiwal „Agora” (organizator: CK Przemyśl)
Noc Iwana Kupały* (organizator: Związek Ukraińców w Polsce Koło w Przemyślu)
Podkarpacki Jarmark Turystyczny (otwarcie sezonu turystycznego w województwie)
Barbarossa – inscenizacja walk o miasto z okresu II wojny światowej
Święto mleka
Święto wina i miodu
Jarmark Turystyczny
Salezjańskie Lato Muzyczne
Jesień Muzyczna
Polsko – Ukraiński Festiwal Jazzowy „Jazz Bez”
Przemyska Wiosna Fredrowska
Film i fotografia[edytuj]
Promocja Filmu Polskiego (organizator: Wydział Kultury UM Przemyśl)
Maraton Filmowy „Z Przemyślem w tle” (organizator: Kino „Kosmos”)
Festiwal Filmów Niezależnych w Przemyślu "CK OFF"
Literatura[edytuj]
Przemyska Wiosna Poetycka (organizator: PCKiN)
Turniej Wierszy Jednego Poety (organizator: Przemyska Biblioteka Publiczna)
Muzyka i taniec[edytuj]


Późnobarokowy kościół oo. Franciszkanów
Jazz Bez... – Mikołajki jazzowe (organizator: CK Przemyśl)
Jazz nad Sanem (organizator MKK „Niedźwiadek”)
Świętojańska noc jazzowa (organizator: PCKiN)
Ogólnopolski Festiwal Kapel Podwórkowych (organizator: CK Przemyśl)
Przemyska Jesień Muzyczna (organizator: Towarzystwo Muzyczne w Przemyślu)
Dni Muzyki Oratoryjno-Kantatowej (organizator: CK Przemyśl)
Festiwal „Ghitaralia” (organizator Zespół Państwowych Szkół Muzycznych)
Międzywojewódzki Przegląd Dziecięcych Zespołów Tańca Ludowego „Taneczny Krąg” (organizator: CK Przemyśl)
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Akordeonowej.
Salezjańskie Lato Muzyczne
Muzyka Młodych u Franciszkanów
Plastyka[edytuj]
Międzynarodowe Biennale Malarstwa „Srebrny Czworokąt” (organizator: Państwowa Galeria Sztuki Współczesnej w Przemyślu)
Teatr[edytuj]
Biesiada Teatralna w Horyńcu-Zdroju – Konfrontacje Zespołów Teatralnych Małych Form (organizator: CK Przemyśl)
Przegląd Teatralny „Antrakt” (organizator: CK Przemyśl)
Przemyska Jesień Teatralna (organizator: CK Przemyśl)
Przemyska Wiosna Fredrowska (organizator: PCKiN)
Kluby taneczne[edytuj]

Ta sekcja wymaga określenia jasnych kryteriów wyboru.
Kryteria powinny być poparte źródłami, nie mogą naruszać zasady neutralnego punktu widzenia, należy też unikać próżnych wyrażeń takich jak "znani", "najlepsi" itd. Kryteria możesz omówić w dyskusji artykułu.
Zobacz też: Zasady tworzenia list.
Neo Club w podziemiach DH Szpak
Grota
Forteca
Klub Iluzja
Japa
Opieka zdrowotna[edytuj]

Szpitale publiczne[edytuj]
Szpital Wojewódzki w Przemyślu
Wojewódzki Podkarpacki Szpital Psychiatryczny
Szpital Miejski z Przychodnią w Przemyślu (dawniej Szpital Wojskowy nr. 114)
Edukacja[edytuj]



Pałac Lubomirskich - eklektyzm (ob. siedziba PWSW)


Modernistyczny Dom Robotniczy obecnie WSPiA
 Osobny artykuł: lista szkół w Przemyślu.
Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Przemyślu
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Przemyślu
Wyższa Szkoła Gospodarcza w Przemyślu
Wyższe Seminarium Duchowne w Przemyślu
Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu
Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Przemyślu
Kolegium Nauczycielskie im.Aleksandra Fredry w Przemyślu
Sport[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Sport w Przemyślu.
Kluby sportowe[edytuj]
Miejski Klub Sportowy Polonia Przemyśl – piłka nożna (III liga – grupa lubelsko–podkarpacka)
Klub Sportowy Czuwaj Przemyśl – piłka nożna (IV liga – podkarpacka)
AZS Czuwaj Przemyśl – piłka ręczna (PGNiG Superliga)
Tempo 5 Przemyśl – lekkoatletyka
NURT POSIR Przemyśl – tenis stołowy (II liga)
ORKA Przemyśl – pływanie
Przemyska Szkoła Bokserska NIEDŹWIADKI – boks
POSiR Przemyśl – narciarstwo
Przemyskie Towarzystwo Cyklistów – kolarstwo
Klub Strzelecki „Twierdza” LOK Przemyśl – strzelectwo
Szkoła Tańca „A-Z” Przemyśl – taniec
Powiatowy Szkolny Związek Sportowy
Międzyszkolny Klub Sportowy JUVENIA
Powiatowe Szkolne Towarzystwo Sportu i Rekreacji
Klub Żeglarski OPTY przy MZK sp. z o.o.
Stowarzyszenie Karate SAIHA KYOKUSHINKAI-IFK
Przemyski Klub SHORIN – RYU Karate
Przemyska Reprezentacja Maratończyków
Sportowo-Kulturalny Klub Szachowy Przemyśl
Obiekty sportowe[edytuj]


Stok narciarski w Przemyślu
Strzelnica LOK (pneumatyczna i kulowa) ul. Słowackiego 40
Przemyski Park Sportowo Rekreacyjny (POSiR) ul. Sanocka 4
Stok Narciarski w Przemyślu (POSIR)
Sztuczne Lodowisko (POSIR) ul. Sanocka 2
Kryta Pływalnia (POSIR) ul. 22 Stycznia 6
Hala sportowa POSiR ul. Mickiewicza 30
Korty Tenisowe (KS Czuwaj) ul. 22 Stycznia 6
Skate Park (POSIR) ul. Sanocka 2 (zlikwidowany)
Stadion Miejskiego Klubu Sportowego „Polonia” ul. Sanocka 18
Stadion Klubu Sportowego „Czuwaj” ul. 22 Stycznia 6
Stadion szkolny „Juvenia” ul. Dworskiego 98 (lekkoatletyczny)
Boiska do siatkówki plażowej (Wyb. Ojca Świętego – plaża miejska)
Boisko ORLIK ul. Dworskiego 96
Inne[edytuj]
Spływy kajakowe Doliną Sanu
Capoeira – Brazylijska sztuka walki ( Grupa Axe Capoeira - Sekcja Przemyśl)
Religia[edytuj]

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]
 Osobny artykuł: Struktury wyznaniowe w Przemyślu.
Katolicyzm
Kościół rzymskokatolicki
Kościół greckokatolicki
Cerkiew Prawosławna
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (2 parafie, w tym 1 wojskowa)
Protestantyzm
Kościół Ewangelicko-Metodystyczny
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
zbór w Przemyślu
Kościół Chrześcijan Baptystów
Kościół Zielonoświątkowy
Inne
Świadkowie Jehowy[25] – trzy zbory, Sala Królestwa
Świecki Ruch Misyjny "Epifania" – zbór w Przemyślu[potrzebne źródło].
Współpraca międzynarodowa[edytuj]


Ta sekcja od 2011-09 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
Miasta i gminy partnerskie[edytuj]
 Paderborn, Niemcy (1993)
 okręg South Kesteven, Wielka Brytania (1993)
 Lwów, Ukraina (1995)
 Kamieniec Podolski, Ukraina (1997)
 Eger, Węgry (2003)
 Truskawiec, Ukraina (2004)
 Mościska, Ukraina (2008)
 Humenné, Słowacja (2010)
Media[edytuj]

Telewizja[edytuj]
Toya
Radio[edytuj]
Radio Eska Przemyśl
Prasa[edytuj]
Życie Podkarpackie
Pogranicze - niewydawany już tygodnik
Przemyski Przegląd Kulturalny
Nasz Przemyśl
Gazeta Przemyska
Konik Polny
Moja Praca
Osoby związane z Przemyślem[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Przemyślem.
Honorowi Obywatele Miasta[26][edytuj]
Papież Jan Paweł II
Przemysław Bystrzycki
Józef Michalik
Zbigniew Brzeziński
Leonard Chrzanowski
Heidi Wernerus-Neumann
Wilhelm Lüke
Tadeusz Bałdowski
Bolesław Taborski
Emil Czerny
Maria Teresa Wolfs-Monfils
Ignacy Tokarczuk
Władysław Dec
Tadeusz Niemiec
Stanisław Zarych
Bronisław Żołnierczyk
Henryk Jaskuła
Dominik Białas
Ciekawostki[edytuj]

Nazwa miasta Przemyśla pojawia się w jednej z najpopularniejszych rosyjskich piosenek z okresu I wojny śwatowej zatytułowanej Galicyjskije Polja[27].

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1