niedziela, 16 września 2012

Pruszcz Gdański


Pruszcz Gdański

Państwo Polska
Województwo pomorskie
Powiat gdański
Gmina gmina miejska
Aglomeracja gdańska
Prawa miejskie 1945[1]
Burmistrz Janusz Wróbel
Powierzchnia 16,47 km²
Wysokość 0,7-44 m n.p.m.
Ludność (31.03.2011)
• liczba
• gęstość
27 787 ▲[2]
1527,8 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 58
Kod pocztowy 83-000, 83-005
Tablice rejestracyjne GDA
Położenie na mapie Polski


Pruszcz Gdański
54°16′N 18°38′E
TERC
(TERYT) 6222904011
Urząd miejski
ul. Grunwaldzka 20
83-000 Pruszcz Gdański
 Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa


Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Św. (XVw.)
Pruszcz Gdański (niem. Praust, kasz. Pruszcz, Pruszcz Gduńsczi[3]) – miasto i gmina w województwie pomorskim, w powiecie gdańskim, nad rzeką Radunią, należące do aglomeracji gdańskiej, przylega od południa do Gdańska. Miasto jest siedzibą powiatu gdańskiego i gminy.
Pruszcz Gdański leży przy wylocie z Gdańska drogi krajowej nr 91 oraz głównej linii kolejowej do Warszawy. Na południe od miasta rozpoczyna się obwodnica trójmiejska, a niedaleko tego miejsca znajduje się także węzeł drogowy Pruszcz Gdański (dawniej Rusocin), stanowiący początek autostrady A1.
Według danych z 31 marca 2011 miasto miało 27 787 mieszkańców[2].
Spis treści  [ukryj]
1 Środowisko naturalne
2 Demografia
3 Ludność
4 Historia
4.1 Pradzieje na obszarze Pruszcza Gdańskiego
4.2 Średniowiecze
4.3 Czasy nowożytne do 1815 r.
4.4 Królestwo Prus i Cesarstwo Niemieckie (1815-1919)
4.5 Okres Wolnego Miasta Gdańsk i II Wojna Światowa
4.6 Czasy współczesne
4.7 Władze miasta
5 Architektura
5.1 Zabytki wpisane do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Pomorskiego
6 Gospodarka
7 Transport drogowy
8 Kolej
9 Lotnisko
10 Kultura
11 Sport i rekreacja
12 Turystyka
13 Religia
14 Przypisy
Środowisko naturalne[edytuj]

Pruszcz Gdański leży na styku Żuław Wiślanych i Pojezierza Kaszubskiego, co ma duży wpływ na zróżnicowanie typów krajobrazu w najbliższej okolicy. Przez miasto przepływa rzeka Radunia. Tutaj swój początek ma także Kanał Raduni. Zabudowa miasta skupia się głównie u podnóża Pojezierza Wschodniopomorskiego i łagodnie przechodzi ku równinie deltowej Wisły.
Według danych z 2005[4] Pruszcz Gdański ma obszar 16,47 km², w tym:
użytki rolne: 26%
użytki leśne: 0%
Miasto stanowi 2,08% powierzchni powiatu.
Demografia[edytuj]

Dane z 31 grudnia 2007[5]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 25 143 100 13 167 52,4 11 976 47,6
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 1428,6 741 687,6
(115 miejsce w Polsce)
Ludność[edytuj]

Rok Liczba ludności
1960
7 800
1970
13 100
1975
16 200
1980
18 500
1990
21 100
1995
21 200
2000
22 200
2004
23 529
2007
25 143
2008
25 626
2009
26 298
2010
26 834
2011
27 787
Historia[edytuj]

Pradzieje na obszarze Pruszcza Gdańskiego[edytuj]
Pierwsi osadnicy na terenie zajmowanym przez dzisiejsze miasto pojawili się ok. VI w p.n.e. Dzięki niedalekiej odległości od morza, osada praktycznie od razu znalazła korzystne warunki do rozwoju. W okresie świetności Imperium Rzymskiego, osada była jednym z kluczowych portów przy dawnym ujściu Wisły. To właśnie tu kwitło wytwórstwo oraz docierała większość ekspedycji kupieckich, przemierzających szlak bursztynowy. Do dziś podczas prac archeologicznych na stanowiskach zlokalizowanych w bezpośredniej bliskości miasta archeolodzy odnajdują groby, urny pogrzebowe, wyroby z brązu, szkła czy bursztynu, a także rzymskie czy arabskie monety.
Średniowiecze[edytuj]
Średniowiecze to okres pomorskich książąt i lokalnego rycerstwa władającego osadami w sąsiedztwie Pruszcza. W przekazach historycznych znajdują się liczne historie dotyczące miejscowych wielmożów – Bartłomieja i Piotra z Rusocina, Jarosława z Osieka czy Chwalimira i Wojciecha Stefanowiców. W 1367 nastąpiła lokacja wsi na prawie niemieckim, co w przypadku Pruszcza oznaczało przeorganizowanie istniejącej tu wcześniej osady. W okresie świetności zakonu krzyżackiego, rycerze Zakonu Krzyżackiego, poczynili w mieście szereg inwestycji, stwarzając z pruszczańskiej wsi zaplecze dla warownego Gdańska. Krzyżacy nadali Pruszczowi też znaczące przywileje. W czasie wojny trzynastoletniej w Pruszczu stacjonowały wojska polskie, a po skończonej wojnie miejscowość weszła w skład gdańskiego patrymonium miejskiego.
Czasy nowożytne do 1815 r.[edytuj]
Pruszcz przez cały czas należał do Gdańska i z tego tytułu m.in. płacił daniny na rzecz miasta. Do dzisiejszych czasów zachowały się dokumenty dokładnie inwentaryzujące pruszczański majątek, np. w 1793 w Pruszczu było 295 koni, 53 byków, 119 krów (w tym 113 mlecznych), 26 cielaków, 294 świnie, 74 warchlaki oraz 10 uli pszczelich. Leżącą w strategicznym punkcie podczas drogi do Gdańska, często odwiedzały koronowane głowy. Wśród dostojników którzy zawitali do Pruszcza, bądź spędzili w nim kilka nocy znaleźli się m.in. Zygmunt I, Zygmunt August, Zygmunt III Waza, Jan Kazimierz, Stanisław Leszczyński czy August II. Kolejne konflikty zbrojne pozostawiały po sobie w Pruszczu liczne ślady. Wieś często była zapleczem dla kolejnych armii. W kronikach miasta zachowały się wzmianki o wielkim pożarze z 1801. Również początek XIX wieku odcisnęły na Pruszczu piętno. W 1807, w pruszczańskim kościele żołnierze francuscy urządzili magazyn prochu. Stąd też marszałek Lefebvre kierował zdobywaniem Gdańska. W czerwcu 1812 przez wieś przedefilował sam Napoleon Bonaparte. W 1813 po klęsce Napoleona, Pruszcz powrócił pod panowanie pruskie.
Królestwo Prus i Cesarstwo Niemieckie (1815-1919)[edytuj]


Cukrownia w Pruszczu Gdańskim zbudowana w 1881 (zdjęcie z 2010)
Pruskie panowanie poluzowało więzi łączące Pruszcz z Gdańskiem. Uwłaszczono chłopów, miasto przestało być właścicielem gruntów w Pruszczu. Zniesiono również opłaty na rzecz Gdańska. W 1801 wieś uległa pożarowi (z wyjątkiem kościoła). Od 1818 Pruszcz wchodził w skład powiatu gdańskiego wiejskiego (Danziger Landkreis) i stał się stosunkowo ważnym ośrodkiem administracyjnym - w latach 1824-1844 mieściła się tutaj siedziba landrata powiatu gdańskiego, przeniesiona następnie do Gdańska. W 1820 w Pruszczu mieszkało 740 osób, w 1848 już 1556. W latach 1875-1880 Pruszcz był miejscowością o najszybciej rosnącej liczbie ludności spośród wszystkich miast i gmin ówczesnej prowincji Prusy Zachodnie. W pierwszej połowie XIX wieku w Pruszczu zaczęły się liczne inwestycje, a także modernizacja dotychczasowej infrastruktury. Pojawiły się nowe drogi, czy linia kolejowa czy mostki na Raduni. Rozpoczęto również intensywne prace przeciwpowodziowe na Kanale Raduni. Przełom XIX i XX wieku to kolejne inwestycje, brukowanie dróg, zakładanie linii telefonicznych czy elektrycznego oświetlenia ulic. W 1881 z inicjatywy dra Hermanna Wiedemanna powstała w Pruszczu cukrownia – największy zakład przemysłowy na tym terenie. Miejscowość stała się też ośrodkiem handlowym.
Okres Wolnego Miasta Gdańsk i II Wojna Światowa[edytuj]
Po zakończeniu I wojny światowej Pruszcz znalazł się w granicach utworzonego w 1920 Wolnego Miasta Gdańska. Od maja 1933, gdy wybory w Wolnym Mieście Gdańsku wygrali hitlerowcy, jej przedstawiciele pojawili się także w pruszczańskiej administracji. Po 1939 Niemcy dokonali korekt administracyjnych i włączyli Pruszcz do powiatu Gdańsk-Wieś. W dniu 1 kwietnia 1942 na mocy rozporządzenia MSW Rzeszy z dnia 26 marca tego roku przyłączono gminę Pruszcz do Hanzeatyckiego Miasta Gdańska[6][7].
Już od połowy sierpnia 1939 Niemcy zaczęli aresztować przedstawicieli mniejszości polskiej w Pruszczu i okolicach. Łącznie represjom poddano 200 osób, część z nich trafiła do hitlerowskich obozów zagłady. Administracja nazistowska utworzyła tu podobóz kobiecy Praust obozu koncentracyjnego KL Stutthof, znajdujący się na terenie powstałego wtedy lotniska. W styczniu 1945 przez Pruszcz przeszła część więźniów z tzw. marszu śmierci z ewakuowanego obozu koncentracyjnego Stutthof. 24 marca 1945 wojska radzieckie zdobyły Pruszcz. Miasto zostało włączone do Polski, zamieszkującą go ludność niemiecką wysiedlono.
Czasy współczesne[edytuj]
Po zakończeniu II wojny światowej wszystkie akty urzędowe władz okupacyjnych zostały uznane za niebyłe i Pruszcz ponownie stał się samoistną jednostką administracyjną. Jak dotąd nie udało się znaleźć dokumentu urzędowego nadającego Pruszczowi status miasta. Natomiast począwszy od 1945 zaczyna się pojawiać regularnie na wykazach urzędowych miast[8].
Od 1945 na obrzeżach Pruszcza zaczęły powstawać mniejsze lub większe warsztaty czy zakłady produkcyjne. Z biegiem lat w mieście pojawiało się coraz więcej inwestycji, choć niektóre z nich, jak chociażby kanalizacyjno-wodociągowe trwały aż do wczesnych lat 90-tych ubiegłego wieku. Od początku XXI wieku w mieście realizowanych jest wiele dużych inwestycji jak całkowita przebudowa centrum miasta (tzw. "Nowe Centrum Pruszcza"), budowa Międzynarodowego Bałtyckiego Park Kulturowego, powstanie szeregu centrów logistycznych czy budowa obwodnicy miasta. W latach 2008-2010 wydatki inwestycyjne miasta na infrastrukturę techniczną wyniosły w przeliczeniu na jednego mieszkańca 1637,24 zł, co było najwyższym wskaźnikiem na terenie województwa.
W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa gdańskiego.
Władze miasta[edytuj]
Burmistrzowie miasta:
1990-1994 Jan Józef Konopka
1994-1998 Waldemar Dowgiert (zastępca: Władysława Bogacka)
1998-2002 Andrzej Gajos (zastępca: Roman Ciesielski)
od 2002 Janusz Wróbel (zastępcy: Zygmunt Rzaniecki (do 2004r.), Kazimierz Kloka (do 2006), Ryszard Świlski i Andrzej Szymański (2006-2010), Wojciech Gawkowski i Jerzy Kulka (od 2010))
Przewodniczący Rady Miasta:
1990-1991 Jerzy Roman
1991-1994 Jan Malek
1994-1998 Roman Ciesielski
1998-2002 Jan Malek
2002-2010 Jarosław Wasilewski
od 2010 Stefan Skonieczny
Architektura[edytuj]

Zabytki wpisane do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Pomorskiego[edytuj]
kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Św. z pastorówką – ob. biblioteką publiczną, bramą cmentarną oraz terenem przykościelnym wraz z kaplicą przedpogrzebową, murem kościelnym i starodrzewem, ul. Wojska Polskiego 34 (wpis do rejestru nr 305 z 13 sierpnia 1962). Świątynię wzniesiono przed rokiem 1367 w stylu gotyckim. Budynek kościoła jest murowany z cegły, trójnawowy z gwiaździstym sklepieniem nad nawami oraz sklepieniem krzyżowym nad prezbiterium. W 1433 spalony przez husytów, w 1460 przez Krzyżaków, a w 1577 ucierpiał w czasie walk Batorego z Gdańskiem. W latach 1585 - 1945 w rękach protestantów. W 1801 jako jeden z nielicznych budynków ocalał z pożaru miejscowości, ale w 1807 pełnił krótko funkcję magazynu prochu dla wojsk napoleońskich. II wojnę światową przetrwał bez większego szwanku. 5 września 1948 został ustanowiony filią kościoła parafialnego, a 10 listopada 1980 - ośrodkiem nowo powołanej parafii katolickiej. Zachowało się wyposażenie kościoła z bogatym, rzeźbionym z drewna i polichromowanym wyposażeniem, m.in. renesansową amboną z 1578, galerią i barokowym prospektem organowym. Na osi głównego wejścia do kościoła znajduje się brama cmentarna wzniesiona w 1648. Po północnej stronie świątyni znajdziemy neogotycką kostnicę z drugiej połowy XIX w. Naprzeciwko kościoła stoi budynek dawnej plebanii wzniesionej w 1755, przed którą stoją dwa granitowe słupki w typie gdańskich przedproży z datą 1651.
dom mieszkalny, ul. Krótka nr 6 (wpis do rejestru nr 612 z 30 maja 1972)
dom mieszkalny, ul. Grunwaldzka nr 23 (wpis do rejestru nr 613 z 30 maja 1972)


Kanał Raduni
Kanał Raduni – kanał wraz z groblami, towarzysząca zabudową i zielenią na całej długości obiektu – od śluzy na zachód od Pruszcza Gdańskiego do ujścia Kanału do Starej Motławy w Gdańsku (wpis do rejestru nr 986 z 18 maja 1981)
zespół cukrowni Pruszcz – portiernia z bramami i murem, budynek biura głównego, kotłownia główna, surownia, budynek techniczno-produkcyjny, budynek filtracji, pakownia, warniki, suszarnia, magazyn cukru, miodownik, piec wapienny, kuźnia, rezydencja akcjonariusza, willa dyrektora, ul. Chopina 17 (wpis do rejestru nr 1369 z 25 sierpnia 1992)
kościół parafialny pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z działką oraz starodrzewem, ul. Chopina 3 (wpis do rejestru nr 1849 z 6 czerwca 2009)
Gospodarka[edytuj]



Nowe Centrum Pruszcza Gdańskiego
Walorem gospodarczym miasta jest zaczynająca się w pobliżu autostrada A1. Tuż przy obwodnicy Trójmiasta, w pobliżu autostrady A 1 powstała dzielnica przemysłowa – Bałtycka Strefa Inwestycyjna. Swoje magazyny i zakłady produkcyjne umieściły tu firmy z branży elektronicznej, spożywczej, magazynowej, odzieżowej i metalowej. W centrum miasta powstała nowoczesna zabudowa mieszkaniowo-usługowa, za którą miasto otrzymało Nagrodę Honorową Towarzystwa Urbanistów Polskich w ogólnopolskim konkursie na najlepiej zagospodarowaną przestrzeń publiczną w 2009.
W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Państwowe Gospodarstwo Ogrodnicze Dydaktyczno-Produkcyjne Pruszcz Gdański[9].
Transport drogowy[edytuj]

 Osobny artykuł: Metropolitalny Związek Komunikacyjny Zatoki Gdańskiej.
Pruszcz Gdański jest ważnym węzłem komunikacji drogowej. Łączna długość dróg w mieście wynosi 75 km. Przez miasto przebiegają drogi krajowe i wojewódzkie:
91 Cieszyn – Gdańsk (jednocześnie jest fragmentem międzynarodowej trasy E75), na terenie miasta biegnie ona ul. Grunwaldzką)
226 Przejazdowo – Horniki (na terenie miasta biegnie ona ul. Kopernika, ul. Chopina, ul. Gruwaldzką oraz ul. Zastawną)
227 Pruszcz Gdański – Wocławy (na terenie miasta biegnie ona ul. Powstańców Warszawy)
Na przedmieściu miasta rozpoczyna się obwodnica trójmiejska S6, oraz znajduje się początek autostrady A1. 16 grudnia 2011 oddano do użytku oczekiwaną od wielu lat obwodnicę miasta.
Miasto jest połączone z Gdańskiem przy pomocy autobusów miejskich: 200, 205, 207, 232, N5 oraz linii prywatnych (J, K, R, 50, 400, 401, 418, 803(3), 804, 843, 845, 850, 859, 861, 872). Okolice miasta obsługują linie Gminy Pruszcz Gdański nr 841-848 oraz linia 01.
Na obszarze miasta znajduje się 29 mostów - 12 nad Radunią, 10 nad Kanałem Raduni i 7 nad strugą Gęś[10].
Kolej[edytuj]

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 9 (Warszawa Wschodnia – Gdańsk Główny) oraz zaczyna się, obecnie nieużytkowana linia kolejowa nr 229 do Łeby. Na stacji zatrzymują się wszystkie pociągi osobowe oraz nieliczne pociągi interREGIO. Stacja Pruszcz Gdański jest również przystankiem trójmiejskiej Szybkiej Kolei Miejskiej, a miasto jest jednym z udziałowców tej spółki.
Lotnisko[edytuj]

W Pruszczu znajduje się Lotnisko Pruszcz Gdański, na którym stacjonuje 49 Pułk Śmigłowców Bojowych i z którego korzystał w czasie wizyty w Trójmieście prezydent Francji Charles de Gaulle. Port lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy znajduje się w odległości 25 kilometrów od miasta, a wygodny dojazd zapewnia obwodnica Trójmiasta.

Kultura[edytuj]

Na terenie Gminy Miejskiej Pruszcz Gdański działa od 1 grudnia 2008 samorządowa instytucja kultury – Centrum Kultury i Sportu, które powstało w wyniku połączenia zadań Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji oraz Miejskiego Domu Kultury. Podstawowym zadaniem Centrum jest wspieranie i animowanie kulturowej i sportowej aktywności mieszkańców Pruszcza Gdańskiego. W Pruszczu Gdańskim funkcjonuje Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna. Działalność kulturalna biblioteki to zarówno spotkania autorskie, biesiady literackie, jak również wystawy, wernisaże i koncerty.
Sport i rekreacja[edytuj]

Przy Centrum Kultury i Sportu w Pruszczu Gdańskim działają sekcje: tańca towarzyskiego, psich zaprzęgów, cheerleaderek, modelarnia, judo, brydża, kajakowa, koszykówki, piłki nożnej, piłkarzyków, rugby, siatkówki, szachowa, wspinaczki. Z CKiS-em współpracuje między innymi mistrz Europy w wyścigach psich zaprzęgów-Igor Tracz i wielokrotna mistrzyni Polski w tańcu towarzyskim, znana z Tańca z Gwiazdami, Agnieszka Pomorska. W Pruszczu działa również Miejski Klub Sportowy Czarni – sekcja piłki nożnej, siatkówki i rugby.
Przy Szkole Podstawowej nr 3 znajduje się basen kąpielowy. W 2012 uzyskano pozwolenie na budowę kolejnego basenu przy Zespole Szkół nr 4 na Osiedlu Wschód, którego realizacja ma się zakończyć do końca czerwca 2014 (kosztorys inwestycji opiewa na kwotę ok. 25 mln zł). W tym samym roku zbudowano kompleks sportowy przy ZSO nr 1, obejmujący pełnowymiarowe boisko do piłki nożnej ze sztuczną trawą, dwa boiska do piłki ręcznej i po jednym dla siatkówki i koszykówki wraz z oświetleniem; tartanową bieżnię lekkoatletyczną z 4 torami, skocznię w dal, kort tenisowy oraz trybuny (koszt 3,27 mln zł).
Również w 2012, na początku roku, kosztem 900 tys. zł uruchomiono sztuczne lodowisko przy SP nr 3.
W południowej części miasta, w dzielnicy Komarowo, znajduje się staw, w którym można spotkać takie gatunki ryb, jak płocie, krąpie, karasie, leszcze, ukleje, krasnopiórki i jazie.
Turystyka[edytuj]

Podczas wykopalisk archeologicznych na terenie Pruszcza odnaleziono wiele tysięcy przedmiotów przechowywanych obecnie w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku, które świadczą o tym, że w I-V w n.e. funkcjonowała tu faktoria stanowiąca zakończenie północnego odcinka szlaku bursztynowego i będąca jednym z silniejszych ośrodków nad Bałtykiem. Prace nad zrekonstruowaniem faktorii, składającej się z zespołu budynków zlokalizowanych na powierzchni 1,5ha (chata wodza - główny obiekt o funkcji wystawienniczej, hala targowa - ekspozycja archeologiczna, chata kowala i chata bursztyniarza - prezentujące miejsca życia i pracy rzemieślników z epoki wpływów rzymskich), zakończono w 2011, oddając ją do użytku 22 lipca 2011 (koszt inwestycji: 7,7 mln zł, w tym 5 mln ze środków UE). Zabudowa i aranżacja osady nawiązuje do nie zrekonstruowanej dotąd zabudowy północnych stron Barbaricum z pierwszych wieków naszej ery.


Szlak Bursztynowy w Pruszczu Gdańskim
Zrekonstruowana faktoria znajduje się na terenie 5-hektarowego Międzynarodowego Bałtyckiego Parku Kulturowyego, powstałego w 2007 w miejscu mokradeł i nieużytków nad Radunią. Znajdują się tutaj amfiteatr, ogród "Cztery pory roku", plac zabaw dla dzieci, wielofunkcyjne boisko, skate park i górka saneczkowa. W miesiącach letnich w amfiteatrze odbywają się przedstawienia teatralne (Scena letnia Teatru Wybrzeże) i koncerty muzyczne. Przez teren parku przebiega Szlak Przedwojennych Elektrowni Wodnych na rzece Raduni.
Równolegle z realizacją Faktorii powstał wiodący przez miasto ciąg pieszo-rowerowy, stylizowany na istniejący w okresie wpływów rzymskich Szlak Bursztynowy (koszt: 2,62 mln zł, z czego 1,96 mln ze środków UE). W 2011 roku wyznaczono na jego trasie dwie ścieżki dydaktyczne: Szlakiem pruszczańskich odkryć archeologicznych oraz Szlakiem Kanału Raduni, przy których ustawiono 8 tablic edukacyjnych z informacjami o historii miasta i wydarzeniach dotyczących przeszłości Pruszcza i okolic.
Na terenie lotniska od 1998 corocznie w lipcu odbywa się największy w Polsce zlot właścicieli samochodów marki Volkswagen ("VW Mania").
Religia[edytuj]

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki:
Parafia pw. bł. Michała Kozala
Parafia pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
W mieście działa także Kościół Zielonoświątkowy - protestancka wspólnota o charakterze ewangelikalnym oraz Sala Królestwa Świadków Jehowy.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1