środa, 26 września 2012

Głuchołazy


Głuchołazy

Państwo Polska
Województwo opolskie
Powiat nyski
Gmina Głuchołazy
gmina miejsko-wiejska
Burmistrz Edward Szupryczyński
Powierzchnia 6,83 km²
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
14 697[1]
2152 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 77
Kod pocztowy 48-340
Tablice rejestracyjne ONY
Położenie na mapie Polski


Głuchołazy
50°18′47″N 17°22′27″E
TERC
(TERYT) 5162307014
Urząd miejski
Rynek 15
48-340 Głuchołazy
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Głuchołazy w Wikisłowniku
Strona internetowa
Głuchołazy (dawniej Kozia Szyja[2], Cygenhals[3], czes. Hlucholazy, niem. Ziegenhals[4], także Bad Ziegenhals[5], łac. Capricolum) – miasto w Polsce (na Śląsku), w woj. opolskim, w powiecie nyskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Głuchołazy. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do ówczesnego woj. opolskiego.
Położone na styku Gór Opawskich (Sudety), Przedgórza Paczkowskiego (Przedgórze Sudeckie) i Płaskowyżu Głubczyckiego, nad rzeką Białą Głuchołaską.
Według danych z 30 czerwca 2008 miasto liczyło 14 835 mieszkańców[6].
W Głuchołazach były dwa drogowe przejścia graniczne: Konradów – Zlaté Hory i Głuchołazy – Mikulovice, obecnie są to miejsca umożliwiające przekraczanie granicy samochodami. 9 grudnia 2006 otwarto kolejowe przejście graniczne[7].
Spis treści  [ukryj]
1 Historia
1.1 Współczesność
2 Atrakcje turystyczne
3 Kultura
4 Miasta partnerskie
5 Ludzie związani z Głuchołazami
6 Przypisy
7 Bibliografia
8 Linki zewnętrzne
Historia[edytuj]


Tę sekcję należy dopracować zgodnie z zaleceniami edycyjnymi:
kompletny brak linków wewnętrznych, zdarzają się też błędy.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości prosimy usunąć szablon {{Dopracować}} z kodu tego artykułu.
Na początku XIII wieku po obu stronach granicy śląsko-morawskiej rozwijała się akcja osiedleńcza biskupa wrocławskiego Wawrzyńca oraz margrabiego morawskiego Władysława Henryka. Uwagę obu ściągnął na siebie rejon Głuchołazy – Zlaté Hory, gdyż w tej okolicy znaleziono złoto i założono kopalnie tego metalu. Około 1220 r. margrabia morawski zagarnął gwałtem kopalnię biskupią, którą badacze lokalizują bądź w samych Zlatych Horach, bądź w jednej z sąsiednich wsi. Biskup, który nie mógł poradzić sobie z potężniejszym sąsiadem, wniósł skargę do papieża: uzyskał on w Rzymie dwukrotnie dekret nakazujący zwrot zagarniętej posiadłości, nie wiemy jednak, czy naprawienie krzywdy rzeczywiście nastąpiło.
W każdym bądź razie biskup chciał zapobiec na przyszłość dalszym zaborom i uszczupleniu swych posiadłości. Jak informuje nas późniejszy dokument (z 1263 r.), upoważniał on rycerza Witygona do przeprowadzenia akcji kolonizacyjnej w dolinie Białej Głuchołaskiej w celu zabezpieczenia granic biskupstwa. W wyniku tej akcji założono warowne miast Głuchołazy. Lokacja miasta nastąpiło bądź około 1220 r. bądź też dopiero w dziesięć lat później. W źródłach miasta ukazuje się po raz pierwszy w 1249 r. Lokacji dokonano za zgodą księcia śląskiego. Głuchołazy lokowano na prawie flamandzkim – tym samym, na jakim lokowana została Nysa.
W 1428 r. miasto spalili husyci. W czasie anarchii feudalnej, jaka zapanował na Śląsku po wojnach husyckich, Głuchołazy dwukrotnie zagarniali śląscy i czescy rycerze – zbójcy (1444 i 1445), przy czym dopuszczano się rabunków i gwałtów. Z rąk napastników wykupił miast władca Głogówka książę Bolko V, który trzymał je przez pięć lat tytułem zastawu (1445-1450), zanim zdołał odzyskać Głuchołazy prawowity posiadacz – biskup wrocławski. W 1460 r. wielkie szkody wyrządziła wielka powódź. W siedemdziesiątych latach XV wieku ziemię nyską spustoszyły wojska króla węgierskiego Macieja Korwina, przy czym zapewne ucierpiały i Głuchołazy.
O życiu gospodarczym miasta w tym okresie mamy bardzo skąpe informacje. Najwcześniej ukazują się w źródłach najpospolitsze rzemiosła. Dokument z 1263 r. wspomina o piekarstwie, rzeźnictwie i szewstwie przy czym z odnośnej wzmianki wynika, że rzemiosłami tymi trudniono się w mieście od czasu lokacji. Tenże dokument wymienia dwa młyny. W późniejszych źródłach mówi się o przedstawicielach niektórych innych rzemiosł. Cześć mieszkańców Głuchołaz trudniła się eksploatacją pokładów złotodajnych; w 1263 r. mieszczanie uiszczali należne od nich biskupowi czynsze w złocie. Górnictwo złota kwitło jeszcze w połowie XV wieku. Jako poważne źródło utrzymania występowało rolnictwo. Miasto właściwe miało zarys owalny. Uplasowało się ono w osłoniętej przed wiatrami kotlinie; średnie wzniesienie wynosi 275 m nad poziom morza. Rozplanowanie miasta reprezentuje tzw. typ śląski (owalnicowate rozdwojenie drogi prowadzącej przez miasto i umieszczenie placu targowego w środku tego rozdwojenia). Pierzeje placu targowego są zorientowane według czterech stron świata: plac ten ma pokaźne rozmiary (125 X 75 m, cała powierzchnia 0,93 ha). Pierzeje miały osobne nazwy: Kościelna, Dolna, Słoneczne i Cienista. Boczne ulice wpadają do rynku pod kątem prostym (najstarsza nazwa ulicy ukazuje się w zachowanych źródłach z 1317 r.). Całość rozplanowania cechuje daleko idący schematyzm. Panuje szeregowy układ parcel budowlanych; ilość domów mieszczańskich wynosiła około 100. Jako budulec panowało drewno; jest wątpliwe, czy w tym okresie istniały w Głuchołazach prywatne domy murowane (brak piwnic gotyckich). W tych warunkach wielkie pożary nie należały do rzadkości; i tak w 1498 r. spłonęła połowa domów w Rynku.
Kościół parafialny wzniesiono wkrótce po lokacji miasta. Świadczy o tym wezwanie św. Wawrzyńca – zapewne nadane na cześć biskupa – założyciela. Pierwsza wzmianka źródłowa stwierdzająca fakt jego istnienia pochodzi z 1285 r. Można przyjąć, że fara głuchołaska była od początku murowana; wskazuje na to zachowany do dnia dzisiejszego portal romański, który powstał przypuszczalnie około 1250 r. W 1428 r. kościół spłonął w czasie najazdu husytów; z 1452 r. mamy wiadomość o trwającej odbudowie świątyni. Konsekracja odbudowanego kościoła nastąpiła między rokiem 1456 a 1467. w pobliży fary mieściło się probostwo oraz szkoła parafialna. Przy kościele też stały ławki mięsne (wiadomość z 1380 r.).
Miasto pomyślane od chwili założenia jako warownia pograniczna musiało być umocnione. Początkowo opasano je wałem ziemnym, palisadą i fosą. W 1344 r. Głuchołazy występują jako miasto posiadające wieże obronne, musiało więc wtedy już mieć fortyfikacje murowane. Istniały dwie bramy miejskie: Nyska (pierwsza wzmianka z 1315 r.), później zwana Dolną (1374 r.), i Górna, wzmiankowana w 1418 r. Fortyfikacje miejskie w początkach XVII wieku były zaniedbywane i zrujnowane (według informacji z lat 1603 i 1622). Około 1600 r. staraniem wójta została wzniesiona baszta przy bramie Górnej, zachowana do dnia dzisiejszego. W 1552 r. wzniesiono staraniem wspomnianego już burmistrza Kirchnera ratusz renesansowy w zachodniej części rynku. Był to czworokątny budynek z kamienia łamanego, piętrowy, ze sklepioną piwnicą, podcieniami i drewnianymi schodami zewnętrznymi; dach zdobiła wieżyczka. Na piętrze mieściły się sala posiedzeń rady, kasa i pomieszczenia dla pisarza miejskiego. Pod schodami ulokowano po stronie wschodniej dwa sklepy, po stronie zachodniej zaś – wozownię. Tenże burmistrz Kirchner zbudował browar miejski.
W 1618 r. kościół parafialny otoczono murem, który zbudował ówczesny wójt własnym kosztem. Plebanię w 1581 r. bądź zbudowano na nowo bądź też kapitalnie wyremontowano. W końcu XVI lub na początku XVII wieku powstał nowy murowany budynek szkolny. Pierwsze lata wojny trzydziestoletniej nie były zbyt uciążliwe dla miasta. W 1622 r. mieszczaństwo zdobyło się nawet na wykupienie wójtostwa, jednakże cesarz nie zatwierdził tego aktu i przekazał wójtostwo jezuitom; chodziło zapewne o wzmocnienie ich pozycji w toku akcji rekatolizacyjnej. W latach 1625–1627 w mieści grasowała zaraza; do tej klęski dołączyły się przemarsze wojsk katolickich i protestanckich połączone z gwałtami i rabunkami oraz zmuszanie mieszczaństwa do przyjęcia katolicyzmu w ramach tzw. kontrreformacji (1626-1627). Podobne klęski przyniósł 1632 r.; również w ostatniej fazie wojny dał się miastu we znaki kilkakrotny kwaterunek wojsk. Po zakończeniu działań wojennych miasto cieszyło się przez blisko 100 lat pokojem. Z 1655 r. mamy wiadomość o zatargu między radą miejską a pospólstwem. Stosunki miasta z biskupem wrocławskim po zwycięstwie kontrreformacji układały się poprawnie. W 1684 r. przeszedł przez Głuchołazy pułk Lubomirskiego wracający z wyprawy wiedeńskiej, przy czym żołnierze źle potraktowali ludność wsi podmiejskich. W 1741 r. wkroczyły do Głuchołaz wojska pruskie. W czasie rokowań pokojowych w roku następnym król pruski starał się specjalnie o zapewnienie sobie posiadania miasta jako ważnego punktu strategicznego (jedna z bram Śląska). Podczas trzech wojen śląskich mieszkańcy Głuchołaz ucierpieli wskutek kwaterunków wojsk pruskich i austriackich. Po zaborze pruskim zniesiono samorząd miejski i wprowadzono magistrat złożony z osób mianowanych przez władze rządowe. Biskup wrocławski jako pan miasta, traci wszelkie znaczenie. Po rozwiązaniu zakonu jezuitów rząd pruski przejął wójtostwo głuchołaskie i w 1787 r. sprzedał je w ręce prywatne.
Kościół farny w 1729 r. został zbudowany na nowo staraniem biskupa wrocławskiego, otrzymując postać obecną. Przy tej sposobności plebania otrzymała komin murowany zamiast drewnianego. Stary budynek plebani, który nie miał szczytu, lecz przedstawiał się jako dom kalenicowy, był w 1776 r. silnie zrujnowany. Wzniesiono go na nowo w 1780 r. wykorzystując częściowo stare mury. Druga połowa XIX wieku, to systematyczny rozwój Głuchołaz jako uzdrowiska (Bad Ziegenhals). Początkowo w latach 70. XIX wieku metody lecznicze stosowane w kurorcie opierały się o wzór metody opracowanej przez Vincenza Priessnitza z sąsiedniego Gräfenbergu (ob. Lásne Jesenik), w której wykorzystywano głównie polewanie zimną wodą, okłady, zawijanie i obmywanie ciała chłodną wodą. Jednak już 15 lat później w Głuchołazach stosowano z powodzeniem metodę opracowaną przez ks. Sebastiana Kneippa, dzięki czemu dokonał się nieoczekiwany rozwój lecznictwa w tym mieście. W Głuchołazach jako pierwsi metodę tę wprowadzili dr Harebolla i dr Michalke, lekarze sanatorium Juppenbad (1877 r.), którzy leczyli m.in. otyłość, bóle nerwowe, niedokrwistość, czy choroby układu oddechowego. Metodę Kneippa stosowano także w sanatorium Ferdinandbad (1882 r.), gdzie głównym lekarzem był dr Florian. W sanatorium tym stosowano kąpiele galwaniczne, okłady lodem, oraz wstrząsy elektryczne (elektrostymulacje). Głównym miejscem, gdzie stosowano wodolecznictwo kneippowskie było sanatorium Franzensbad (1891 r.). Lekarzem prowadzącym był tam dr Sappelt, uczeń samego S. Kneippa.
W głuchołaskim uzdrowisku duże znaczenie lecznicze zyskały sobie również kąpiele w wywarze z igliwia sosnowego i w miazdze drzewnej, które po licznych próbach po raz pierwszy wprowadził dr Sappelt w sanatorium Franzensbad oraz dr Florian w sanatorium Ferdinandsbad. W Głuchołazach, jako jedynym uzdrowisku na Śląsku, leczono także osoby z uzależnień, m.in. od morfiny, kokainy, alkoholu, lekarstw, jak również chorych z niedożywienia oraz zaburzeniami przemiany materii, a także ludzi potrzebujących wypoczynku i nerwowo chorych. Głównie byli to pacjenci z zaburzeniami układu nerwowego, chorujący na neurastenie, histerie, hipochondrie, fobie, neurozy, natręctwa, łagodne rozstroje nerwowe oraz z chorobą Basedowa, pląsawicą (chorobą św. Wita) oraz zewnętrznymi i centralnymi niedowładami. W latach 20. XX wieku w górnej części Zdrojnika powstał Szpital Przeciwgruźliczy. Była to Prowincjonalna Lecznica dla chorych na gruźlicę krtani, a następnie gruźlicę płuc dla całego Górnego Śląska. Pierwszym lekarzem naczelnym był dr Hans Piontek, jednak największą sławę i znaczenie przyniósł szpitalowi dr Ludger Rickmann, naczelny lekarz w latach 30. Walory uzdrowiska Bad Ziegenhals można było streścić w trzech słowach: powietrze, światło i dieta. Były one skutecznym środkiem leczniczym na przełomie XIX i XX wieku, ale i dzisiaj stosuje się je w tej miejscowości przeciwko reumatyzmowi, cukrzycy, artretyzmowi, gruźlicy oraz chorobom układu oddechowego i układu krążenia.
Zakłady przemysłowe zaczęły powstawać w pięćdziesiątych latach XIX wieku; chodzi o wytwórnie, dwie cegielnie – miejską i prywatną, fabrykę szali, dywanów i koców, fabrykę wyrobów dziewiarskich, fabrykę zapałek. Uprzemysłowienie poczyniło dalsze postępy po włączeniu Głuchołaz do sieci kolejowej. Zainteresowanie przedsiębiorców wzbudziło wykorzystanie w celach przemysłowych rozległych lasów okolicznych. Na tym podłożu rozwinęły się największe przemysłowe zakłady głuchołaskie; fabryka celulozy (założona 1893 i papiernia; obok nich powstało w tym samym czasie kilkanaście mniejszych zakładów obróbki drzewa. Spośród innych przedsiębiorstw wyróżniała się rozmiarami fabryka guzików założona w 1910 r. Pozostałe placówki (fabryki maszyn, zakłady chemiczne, obuwnicze itd.) były niewielkie, zatrudniające po kilkudziesięciu robotników. Przemysł głuchołaski doznał ciężkich ciosów w czasie światowego kryzysu gospodarki kapitalistycznej. Pod rządami Hitlera otoczono go opieką ze względu na położenie nadgraniczne (oddziaływanie na Niemców sudeckich); następnie przyszła koniunktura wojenna połączona z przestawieniem produkcji na użytek wojska.
Nowoczesne środki komunikacyjne docierają zresztą do Głuchołaz z opóźnieniem. Dopiero w 1850 r. zbudowano szosę prywatną prowadzącą do miasta Jesenik; szosa powiatowa powstała w 1872 r. Połączenie kolejowe z Nysą miasto uzyskało w 1875 r., przy czym dworzec kolejowy stanął w dość dużej odległości od miasta. W tym samym roku zbudowano linię kolejową do Karniowa, zaś na przełomie lat 1887/1888 – kolej do Jesenika. W 1914 r. przedłużono linię kolejową do kąpieliska. Nowoczesne wyposażenie miasta ukazuje się w Głuchołazach z pewnym opóźnieniem (oświetlenie ulic – 1847 r., gazownia – 1873 r., nowy wodociąg – 1903 r., kanalizacja i elektryfikacja po 1920 r.).
W 1867 r. zbudowano kościół ewangelicki przy dzisiejszej ulicy Bohaterów Warszawy. Mury miejskie początkowo starano się zachować. W 1820 r. przebito w nich w nich dwie nowe bramy: Ceglaną na wschodzie i Bielską (inaczej zwaną Wodną) na zachodzie. W trakcie odbudowy po pożarze 1834 r. przystąpiono do likwidacji umocnień średniowiecznych. W 1838 r. rozebrano bramę Dolną wraz z basztą, około zaś 1840 r. zaczęto burzyć mury miejskie. W 1854 r. zniknęła brama Ceglana, w 1860 r. – bramy Górna i Wodna. Na podstawie zezwolenia rządowego z 1860 r. rozebrano prawie w całości dawne mury obronne i wieże. Zachowano natomiast basztę bramy Górnej; w 1903 r. otrzymała ona hełm.
Odgłosy wojny dotarły w okolice Głuchołaz dopiero w drugiej połowie 1944r. W sierpniu zarządzono w regionie nyskim i jesenickim obowiązkowe kopanie okopów, a 13 września radzieckie samoloty zbombardowały składy amunicji w Mikulovicach. Następny nalot na położone po dzisiejszej czeskiej stronie granicy: Mikulovice, Pisečną i Česką Ves miał miejsce 12 grudnia. Nie wyrządził co prawda większych strat, spowodował jednak niepokój, a nawet panikę wśród mieszkańców. Miesiąc później, w obawie przed nadciągającym frontem, cywilna ludność została wywieziona na terytorium Protektoratu Czech i Moraw, niektórzy trafili aż pod Pragę. Od 24 marca linia frontu aż do końca wojny, czyli do 8 maja 1945 r. przebiegała wzdłuż rubieży: Biała Nyska – Bodzanów – Głuchołazy, pozostawiając wojska rosyjskie w odległości ok. 3 km na wschód od Głuchołaz, za Nowym lasem i Charbielinem Żołnierze mieli również rozkaz wysadzania za sobą wszystkich mostów. W ten sposób, zniszczony został między innymi most Wiktorii w Głuchołazach, którym można było najszybciej przejechać na drugą stronę Białej w drodze do Jesenika. Niemieckie oddziały wycofały się z Głuchołaz 9 maja, dzień po kapitulacji III Rzeszy. Następnego dnia przyjechały tu polskie władze administracyjne na czele z Szymonem Koszykiem i Edwardem Mrożkiem. Poza mostami miasto było prawie nie ruszone. Spłonął tylko jeden z budynków przy ul. Wyszyńskiego, wcześniej jedna bomba spadła na halę Galmetu, powybijane były także okna w kamienicy przy zbiegu alei Jana Pawła II i ul. Powstańców Śląskich. W 1945 r. nastąpiła wymiana ludności, związana z przesunięciem granic politycznych. Dotychczasowa, niemiecka ludność, sukcesywnie przesiedlana była na teren zachodniej części Niemiec, głównie do miejscowości Goslar. W Głuchołazach natomiast osiedlała się ludność z dotychczasowych tzw. kresów wschodnich Rzeczypospolitej i Polski centralnej, głównie okolic Myszkowa. Uruchomiono zakłady przemysłowe, swą działalność niemal natychmiast, rozpoczęły miejscowe szpitale i sanatoria.
W 1945 przesiedlono tutaj mieszkańców, m.in. Kozowej, powiat Brzeżany, województwo tarnopolskie.[potrzebne źródło]
W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Głuchołazy, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Ziegenhals[8].
Projekt Orderu Uśmiechu stworzyła w 1967 dziewięciolatka z Głuchołaz – Ewa Chrobak, obecnie Kawaler Orderu Uśmiechu i Sekretarz Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu.
Współczesność[edytuj]

Tę sekcję należy dopracować zgodnie z zaleceniami edycyjnymi:
tekst trywialny, jak z folderu reklamowego; styl bynajmniej nieencyklopedyczny.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości prosimy usunąć szablon {{Dopracować}} z kodu tego artykułu.
Dzień dzisiejszy Głuchołaz to przede wszystkim szybko rozwijająca się turystyka. Górzyste tereny z bogatą, często unikatową, florą i fauną, wiele zabytków architektury, a także przygraniczne położenie i bliskość z jednej strony jezior Nyskiego i Otmuchowskiego, z drugiej zaś pasma Jeseników tworzą z gminy centrum turystyczne południowego województwa opolskiego. Dobrze rozwinięta baza noclegowa (4,5 tys. miejsc noclegowych), gęsta sieć różnych szlaków turystycznych sprawiają, że w okolicy Głuchołaz można aktywnie spędzić czas. Ponadto lokalizacja dawnych pięciu przejść granicznych sprawia, że gmina jest ważnym, przygranicznym węzłem komunikacyjnym[potrzebne źródło].
Atrakcje turystyczne[edytuj]



Wieża Bramy Górnej
Układ urbanistyczny miasta z XIII w.;
Kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca z 1250;
Wieża Bramy Górnej z 1418;
Kościółek św. Rocha z 1350;
Kościół pw. św. Anny na Górze Chrobrego;
Kościół ewangelicki z 1865 – obecnie katolicki kościół młodzieżowy św. Franciszka;
Resztki murów obronnych;
Trasy turystyczne;
Trasy rowerowe;
Parkowa Góra.
Kultura[edytuj]

Przy Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego działa chór Capricolium.
Od 20 lat odbywają się w Głuchołazach Międzynarodowe Kursy Muzyczne[9].
Miasta partnerskie[edytuj]


Ta sekcja od 2011-09 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
Nieder-Olm, Niemcy
Jeseník, Czechy
Mikulovice, Czechy
Zlaté Hory, Czechy
Ludzie związani z Głuchołazami[edytuj]

Michał Bajor – aktor, piosenkarz, urodzony w Głuchołazach
Jakub Ćwiek – polski autor fantastyki (ur. 1982, wiceprezes Śląskiego Klubu Fantastyki)
Roman Dąbrowski – były piłkarz
Jacek Morajko – kolarz szosowy, mistrz Polski w wyścigu szosowym ze startu wspólnego (2010)
Judyta Paradzińska – aktorka Teatru im. Jana Kochanowskiego w Opolu
Ludwik Skowronek – ksiądz katolicki, działacz społeczny
Andrzej Sośnierz – lekarz i polityk, poseł na Sejm V kadencji w latach 2005–2006 oraz od 2007 VI kadencji; od 2006 do 2007 prezes Narodowego Funduszu Zdrowia

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1