czwartek, 27 września 2012

Czyżew


Czyżew

Państwo Polska
Województwo podlaskie
Powiat wysokomazowiecki
Gmina Czyżew
gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie 1738-1870; 2011
Burmistrz Anna Bogucka
Ludność (2008)
• liczba
2670
Strefa numeracyjna
(+48) 86
Kod pocztowy 18-220
Tablice rejestracyjne BWM
Położenie na mapie Polski


Czyżew
52°48′00″N 22°19′00″E
 Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
BIP
Czyżew (do 2011 Czyżew-Osada) – miasto[1] w Polsce położone w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Czyżew nad rzeką Brok, oddalone o 2,5 km od granicy z województwem mazowieckim.
W latach 1738-1870 miejscowość posiadała prawa miejskie (potwierdzone w 1775 roku), które odzyskała 1 stycznia 2011. Równocześnie do Czyżewa przyłączono wsie Czyżew-Stacja i Czyżew-Złote Jabłko[1][2]. Do końca 2010 roku obowiązywała nazwa Czyżew-Osada[3]. Miejscowość jest siedzibą gminy Czyżew (do 2010 jako gmina Czyżew-Osada).
Spis treści  [ukryj]
1 Historia
2 Historia kościoła
3 Obiekty zabytkowe
4 Tranzyt
5 Zobacz też
6 Przypisy
Historia[edytuj]

Nazwa Cisow występuje w dokumencie z 1187 roku Cisow...cum ecclesia wspomniane jako własność kanoników płockich (Kod. dypl. pol., I, 14)[4].
Wymieniona wśród wsi kasztelanii święckiej w inwentarzu wsi biskupstwa płockiego. W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku, który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Cysevo[5]. Prawdopodobnie zniszczona w XIII w. Ponownie zasiedlona pod koniec XIV w. Od XV w. w posiadaniu Czyżewskich herbu Pobóg. W tym czasie uzyskała prawa niemieckie potwierdzone w 1476 r. W drugiej połowie XVI w. rozpadła się na kilka wsi drobnoszlacheckich o wspólnej nazwie Czyżewo.
W większości nazwy wiosek i osad wywodziły się od nazwisk ich założycieli. I tak na przykład Czyżewo zostało założone przez Czyża. W późniejszym okresie funkcjonowania wspomnianych wsi i osad, od ich nazw wywodziły się nazwiska najbardziej znanych i wpływowych rodzin zamieszkujących określony teren. Zatem w Czyżewie mieszkali między innymi Czyżewscy[6].
Właścicielami Czyżewa była Anna Czyżewska, a od 1596 r. w posiadaniu Godlewskich herbu Gozdawa. W 1738 r. staraniem Marka i Karola Godlewskich, starościców nurskich miejscowość uzyskała przywilej na prawa miejskie, od króla Augusta III. Na prośbę kolejnej właścicielki części Czyżewa – Eleonory z Godlewskich Wodzińskiej potwierdzony został przez sejm w roku 1775[7].
Kolejnym właścicielem miejscowości została w 1779 Anna z Wodzińskich Brzostowska. Od końca XVIII wieku w posiadaniu Tadeusza Skarżyńskiego herbu Bończa, sędziego Królestwa Polskiego i posła ziemi łomżyńskiej. W 1838 w miejscowość przeszła na własność Doroty z Ośmiałowskich, która z mężem Leopoldem Sokołowskim wykupiła kolejne działy oraz folwark Czyżewo Kościelne.
W końcu XIX wieku wieś znajdowała się w powiecie ostrowskim, gmina Dmochy-Glinki, parafia Czyżewo. Osada Czyżewo posiadała w tym czasie kościół parafialny murowany, sąd gminny III okręgu, urząd gminny, szkołę początkową, synagogę i stację pocztową. W 1827 w osadzie znajdowały się 74 domy i 811 mieszkańców[8]. Przeprowadzenie w 1854 roku lini kolejowej Warszawa – Petersburg przyczyniło się do wzrostu liczby osób[7]. W 1860 było – 1508 mieszkańców, w tym 1462 żydów, a w 1890 – 1984 mieszkańców i 121 domów[8]. W 1899 roku Czyżew liczył 2300 mieszkańców w tym 94 % narodowości żydowskiej[9].
Uwłaszczenie miejscowości nastąpiło w roku 1864, a w roku 1870 utrata praw miejskich. W tym czasie istniały dwie synagogi. Na prostokątnym rynku, obecnie przeciętym drogą krajową 63, do około roku 1900 znajdowały się drewniane kramnice[10].
W 1921 r. wyszczególniono:
osadę miejską Czyżewo. Naliczono tu 199 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym i 3 inne zamieszkałe oraz 1835. mieszkańców (847. mężczyzn i 988 kobiet). Narodowość polską zgłosiło 240 osób, a 1595 żydowską
stację kolejową Czyżewo, gdzie znajdowało się 37 budynków mieszkalnych z 311. mieszkańcami (132. mężczyzn i 179 kobiet). Narodowość polską podało 211 osób, a 100 żydowską
Czyżewo Kościelne: osadę młynarską i wieś. Łącznie było tu 21 budynków mieszkalnych i 200. mieszkańców (100. mężczyzn i 100 kobiet). Narodowość polską podało 141 osób, a 59 żydowską[11].
Do 1948 roku miejscowość była siedzibą gminy Dmochy-Glinki. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.


Pamiątka dla Prezydenta RP
13 października 2007 honorowe obywatelstwo gminy odebrał podczas specjalnej uroczystości Prezydent RP Lech Kaczyński[12].
1 stycznia 2011 po ponad 140 latach Czyżew odzyskał prawa miejskie.
Szczegółowa historia dotycząca miejscowośći znajduje się na stronie Urzędu Miasta[13].
Historia kościoła[edytuj]

Pierwotna parafia pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła i Anny erygowana w 1. połowie XV w. W 1487 r. w związku z remontem wzmiankowany cieśla Grzegorz z Ciechanowca. Kolejny kościół drewniany około 1590. Następny wzniesiony w 1697 przez proboszcza Aleksandra Godlewskiego, konsekrowany w 1710, dotrwał do roku 1800. W jego miejsce powstała drewniana kaplica zrujnowana i zapieczętowana w roku 1855, zawalona przez wichurę w roku 1858. W tym samym roku poświęcenie kamienia węgielnego pod murowany neorenesansowy kościół parafialny (1869-1874), według projektu Leonarda Markoniego. Kościół zbudowany staraniem proboszcza Tomasza Godlewskiego, dzięki pomocy materialnej kolejnych dziedziców Gostkowa- Stanisława Budziszewskiego i Józefa Małowieskiego. Konsekrowany w 1883. W tym czasie zmieniono patronów parafii na św. Piotra i Pawła[14].
 Zobacz też: Dekanat Czyżew i Parafia św. Apostołów Piotra i Pawła w Czyżewie.


Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Czyżewie
Obiekty zabytkowe[edytuj]



Budynek dworca kolejowego w Czyżewie


Drewniana willa przy ul. Mazowieckiej 12
kościół par. p.w. śś. Piotra i Pawła, Rynek, 1874
synagoga, ul. Piwna / Polna, 4 ćw. XIX w.
park dworski, 2 poł. XIX w.
willa, drewn., ul. Mazowiecka 12, pocz. XX w.
cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej[15].
cmentarz grzebalny założony w roku 1860
kaplica cmentarna z roku 1868 jako grobowa Józefa Małowieskiego
grobowiec Stolzmanów z trzeciej ćwierci XIX w.
grobowiec Godlewskich z 1863 r.
krypta Sutkowskich z końca XIX w. z herbem Pobóg
inne nagrobki z końca XIX w.
krzyż przydrożny 1895 r. fundacji Jana Brulewskigo[16]
Tranzyt[edytuj]

Czyżew leży na trasie drogi krajowej 63 oraz drogi wojewódzkiej 690.
Z Czyżewa można dojechać do miejscowości:
Zaręby Kościelne
Andrzejewo
Wysokie Mazowieckie (poprzez Rosochate Kościelne)
Kołaki Kościelne (poprzez Rosochate Kościelne i Jabłonkę Kościelną)
Klukowo
Brulino-Lipskie
W dzielnicy Czyżew-Stacja znajduje się dworzec PKP, skąd można dojechać do Warszawy, Białegostoku, Katowic czy innych miast.
Komunikacja PKS umożliwia dojazd wielu miejscowości województwa podlaskiego oraz niektórych miejscowości województwa mazowieckiego.
Zobacz też[edytuj]

Stary cmentarz żydowski w Czyżewie
Nowy cmentarz żydowski w Czyżewie

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1