czwartek, 27 września 2012

Czersk


Czersk

Państwo Polska
Województwo pomorskie
Powiat chojnicki
Gmina Czersk
gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie            (1386) 1926    
Burmistrz Marek Jankowski
Powierzchnia 9,73 km²
Ludność
• liczba
9802[1]
Strefa numeracyjna
(+48) 52
Kod pocztowy 89-650
Tablice rejestracyjne GCH
Położenie na mapie Polski


Czersk
53°47′34″N 17°58′26″E
TERC
(TERYT) 6222802044
Urząd miejski
ul. Kościuszki 27
89-650 Czersk
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Czersk w Wikisłowniku
Strona internetowa


Kościół św. Marii Magdaleny w Czersku


Budynek byłego sądu - obecnie Zakład Karny Czersk (po lewej stronie Autosan H9)


Ulica Rynkowa - centrum miasta
Czersk (kaszb. Czérsk) – miasto w południowej części województwa pomorskiego, w powiecie chojnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Czersk. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.
Prawa miejskie od 1 lipca 1926 roku.
Spis treści  [ukryj]
1 Historia
1.1 Starożytność
1.2 Średniowiecze
1.3 Potop szwedzki
1.4 Zabór pruski
1.5 Okres międzywojenny
1.6 II wojna światowa - działania w Czersku
2 Kalendarium
3 Zabytki
4 Infrastruktura
4.1 Transport kolejowy
4.2 Transport drogowy
5 Związani z Czerskiem
6 Czersk w twórczości
7 Miasta partnerskie
8 Zobacz też
9 Przypisy
10 Bibliografia
11 Linki zewnętrzne
Historia[edytuj]

Starożytność[edytuj]
Osadnictwo w Czersku i okolicach ma swoją genezę w kulturze wschodniopomorskiej. Znaleziska archeologiczne wskazują na to, iż na przełomie naszej ery z Tucholi przez Czersk, Rytel i Chojnice do Bałtyku biegła odnoga szlaku handlowego. Z tego okresu pochodzą także Kamienne Kręgi w Odrach.
W Czersku ustalono stanowiska archeologiczne z wczesnej epoki żelaza (ok. 500 p.n.e. - ok. 125 p.n.e.).
Średniowiecze[edytuj]
Odkryto ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego (VII-XIII wiek) choć rozwijało się ono mało intensywnie ze względu na niekorzystne położenie geograficzne tej krainy. W XII wieku Czersk wchodził w skład tzw. Zaborów, czyli obszarów leżących za borami, a te z kolei w skład kasztelanii raciąskiej. Podczas panowania książąt pomorskich osada była urządzona na prawie polskim. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1330. Za panowania Krzyżaków, od 1309 Czersk i jego okolice należały do komturstwa tucholskiego. W czasach wojny trzynastoletniej (1454-1466) okoliczni Borowiacy dostarczali żołnierzom Kazimierza IV Jagiellończyka znaczne ilości prowiantów i za to otrzymali od króla przywilej o charakterze miejskim. Po zawarciu II pokoju toruńskiego Czersk wrócił do Polski i stał się królewszczyzną (wsią królewską). Czersk należał wtedy do starostwa tucholskiego i był siedzibą sądu bartnego. W 1565 w Czersku była karczma, młyn wodny o jednym kole napędowym oraz kościół. Ludność trudniła się bartnictwem, co wynikało z dużego zalesienia okolic. Staroście bartnemu - Jakubowi Glusowi - podlegało 24 bartników z "puszczy czerskiej". Ze względu na postępujący wyrąb puszczy następował upadek bartnictwa. Bartnicy skarżyli się:

Bartnicy puszczczej mianowitej na dzierżawcę kiszewskiego, iż jemu jem puszczą wyrąbał do Gdańska na flis i szkodę temu w ich barci poczynił, gdzie jeśli tak dłużej będzie, nielza, iż muszą być puste barcie

W XVII wieku we wsi powstał browar i Czersk stał się siedzibą tzw. Ekonomii Czerskiej, która była dzierżawiona m.in. przez Raczyńskich herbu Nałęcz, Kilińskich herbu Junosza, a od połowy XVII wieku przez Łukowiczów, którym nadano Ekonomię w wieczyste użytkowanie.
Potop szwedzki[edytuj]
W latach 1655-1660 Czersk podupadł, w wyniku zniszczeń wojennych Potopu szwedzkiego. Miejscowa ludność wraz z proboszczem - ks. Gradzikowskim - musiała kryć się przed Szwedami w pobliskich lasach. Dla odbudowy zrujnowanego miasta przyczynić się miało uzyskane od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego prawo odbywania jarmarków w Czersku.
W administracji kościelnej Czersk wraz ze Starogardem[2] stanowił odrębny dekanat z siedzibą w Czersku. W wieku XVII i XVIII w Czersku istniała szkółka parafialna.
Zabór pruski[edytuj]
W 1809 w Czersku, za zgodą właściciela dóbr czerskich Jana Warsza (Nepomuka Wazy) Dembińskiego, zorganizowano szkołę dla dzieci z tej wsi i okolic, fundując pensję nauczycielowi. Nauka odbywała się głównie w zimie, a dzieci czytały różne podręczniki gromadzone przez nauczyciela. Jan Dembiński na podstawie zarządzeń państwowych z 1816 przyznał prawo własności 16 gburom w zamian za pracę na jego gruntach przez określoną liczbę dni w tygodniu. Warunki te przez gburów nie zostały przyjęte i proces regulacji stosunków chłopskich w Czersku został zakończony w 1856, a nawet jeszcze w 1916 była rozpatrywana sprawa uprawnień tychże 16 gburów czerskich do połowu ryb.
21 lutego 1832 w Czersku zatrzymał się na nocleg jeden z pierwszych oddziałów Powstania listopadowego maszerujący z Tczewa. Oddział liczył 120 szeregowych i 40 oficerów pod dowództwem Wincentego Pola. Wydarzenie to Wincenty Pol upamiętnił w swoim wierszu.
W latach 1828-1830 dokonano przebudowy tzw. traktu napoleońskiego przechodzącego przez Czersk wyznaczając tę szosę na trasę poczty królewskiej. W 1867 we wsi powstała pierwsza apteka, w 1870 uruchomiono ekspedycję pocztową z telegrafem zajmującą się również przewozem podróżnych, a w latach 1871-1873 przez Czersk wybudowano dwutorową linię kolejową z Berlina do Królewca i Gdańska w ramach sieci Preußische Ostbahn. Czersk uzyskał połączenie ze Szlachtą, a przez nią Laskowicami i Skórczem. Do Szlachty pierwszy pociąg ruszył 20 sierpnia 1908. Czersk stał się ośrodkiem przemysłu drzewnego. Jego rozwój ekonomiczny zaowocował tym, że w 1880 w Czersku był już Bank Ludowy, Spółka Rolniczo-Handlowa, a obok młyna wodnego - tartak (zwany wówczas piłą), cegielnia i browar. W ciągu roku odbywały się cztery wielkie targi kramne i na bydło.
Na przełomie XIX i XX wieku w Czersku powstała Fabryka Maszyn Rolniczych Victoria. Właściciele tej i innych fabryk i zakładów wyzyskiwali pracujących w nich robotników, co doprowadziło do fali strajków w latach 1904-1910. W tym okresie dochodziło także do strajków szkolnych. W strajku szkolnym od 5 listopada 1906 do 18 kwietnia 1907 wzięło udział 207 uczniów. Dwóch z nich - inicjatorzy strajku przeciwko nauce religii w języku niemieckim Władysław Narloch i Antoni Wiśniewski otrzymali karę chłosty po 12 kijów.
Miasto zwiększało liczbę mieszkańców w tamtym okresie przyrost był kilkusetprocentowy i przedstawiał się następująco:
Rok Liczba mieszkańców
1871 1 800
1885 2 700
1895 3 308
1898 4 190
1900 5 361
1910 7 100
1911 8 000
1914 8 300
Okres międzywojenny[edytuj]
Na mocy traktatu wersalskiego w dniu 20 stycznia 1920[3] (albo 29 stycznia 1920[4]) do Czerska wkroczyły wojska polskie, przejmując wieś w posiadanie polskie. W Czersku utworzono gminę jednostkową, a pierwszym sołtysem i wójtem (komisarycznym) został Józef Ostrowski. W dniu 14 maja 1926 ukazało się Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 kwietnia 1926 r. o zezwoleniu gminie wiejskiej Czersk w powiecie chojnickim w województwie pomorskim na przyjęcie ustroju według pruskiej ordynacji miejskiej dla sześciu prowincyj wschodnich z dnia 30 maja 1853 r. (Dz. U. z 1926 r. Nr 48, poz. 289) i zgodnie z wyznaczonym tam terminem 1 lipca 1926 Czersk otrzymał prawa miejskie. Pierwszym stałym burmistrzem był wybrany przez Radę Miejską Paweł Trybull. W 1927 w Czersku - już jako mieście - powstał Okręgowy Pomorski Inspektorat Straży Granicznej. Liczba mieszkańców miasta wynosiła:
Rok Liczba mieszkańców
1925 7 675
1931 7 843
1939 9 000
W latach międzywojennych w Czersku funkcjonowało kilka fabryk mebli. Około 80% produkcji tych fabryk kierowane było na rynki Śląska i Warszawy, w mieście działała tez odlewnia żelaza, wspomniana już fabryka maszyn rolniczych, 8 tartaków, 3 młyny parowe i jeden wodny oraz 2 browary. w mieście odbywały się systematycznie duże targi i jarmarki.
15 października 1928 oddano do eksploatacji linię kolejową z Czerska do Bąka, będący zarazem dogodnym połączeniem do Gdyni. W latach 1928-1929 wybudowano betonową szosę łączącą Czersk z Tucholą. W mieście powstawały nowe domy prywatne i komunalne. Zmodernizowano gazownię, założono system kanalizacji, uregulowano stosunki wodne.
Dotychczasowa szkoła prywatna o profilu czteroklasowym została przekształcona w sześcioklasową szkołę wydziałową. Do dwóch szkół 7-klasowych uczęszczało łącznie 813 dziewcząt i chłopców. W Czersku znajdowała się też ochronka i szkoła zawodowa. W Czersku funkcjonowała drukarnia i w mieście wychodziły następujące gazety:
Tytuł Lata wydawania częstotliwość
Czersker Wochenblatt 1898-1902[5] tygodnik
Głos Ludu 1922-1931 3 razy w tygodniu
Głos Drobnych Rolników i Osadników 1931 bez ustalonej częstotliwości
Goniec Pomorski 1922-1923 bez ustalonej częstotliwości
Echo Borów Tucholskich 1928-1939 3 razy w tygodniu
Istotną część mieszkańców Czerska stanowili Niemcy - w 1910 r. 30% ogółu ludności, w 1934 r. około 12%. Zajmowali oni w mieście silną pozycję ekonomiczną, będąc w posiadaniu około połowy jego zakładów przemysłowych. Sytuacja ta, szczególnie w kontekście złych stosunków polsko-niemieckich i bliskości granicy, powodowała poważne napięcia społeczne.
Nocą z 23 na 24 sierpnia 1939 na Pomorzu zarządzono niejawną, alarmową mobilizację. Do Czerska przybyli rezerwiści z okolicznych wsi i utworzono Batalion Obrony Narodowej Czersk, któremu nadano kryptonim 85. Baonu Piechoty. Jednostka ta po zmobilizowaniu liczyła około 900 żołnierzy (bez artylerii) i następnie weszła w skład Grupy Operacyjnej Czersk, której główny trzon stanowiła Pomorska Brygada Kawalerii. 28 sierpnia 1939 Grupa Operacyjna Czersk pod dowództwem gen. Stanisława Grzmot-Skotnickiego przeniosła miejsce dowodzenia z Tucholi do Czerska. Gen. Grzmot-Skotnicki oprócz Grupy Operacyjnej Czersk miał także w dyspozycji 81. Dywizjon Pancerny (stanowiący odwód dowódcy) oraz 1. pluton Eskadry towarzyszącej.
II wojna światowa - działania w Czersku[edytuj]
W pierwszym dniu wojny, w godzinach 16-17, Batalion Obrony Narodowej Czersk odpierał napór nieprzyjaciela na stanowiskach obronnych rejonu Chojnice - Jezioro Charzykowskie. W wyniku zmasowanej ofensywy sił niemieckich wycofano się rejon wsi Mylof. Straty własne wynosiły około 50-60%. W takim stanie nastąpiło wycofanie wojsk polskich w okolice Błądzimia i częściowe rozproszenie w Borach Tucholskich. Utrudnieniem były silne bombardowania samolotów niemieckich - znaczna część żołnierzy dostała się do niewoli niemieckiej.
Wojska niemieckie weszły do Czerska 3 września 1939 około godziny 10. Niemieckim komendantem miasta został Gross, który zorganizował aparat okupacyjnego terroru - placówki służby bezpieczeństwa, policji ochronnej (Schutzpolizei), żandarmerii (komendant Korsanke) i Gestapo. Rozebrano synagogę zbudowaną w 1868, a nazwę miasta zmieniono na Heiderode (25 kwietnia 1942).
Okupant przystąpił do systematycznej likwidacji polskiej inteligencji i osób, które zostały uznane za niebezpieczne dla III Rzeszy. 18 października 1939 za współpracę z partyzantami demonstracyjnie zamordowano rodzinę Jana Kiedrowskiego ze Strugi, a 4 listopada dokonano masowej egzekucji 28 mieszkańców Czerska w lesie pod Łukowem. Niemcy wywłaszczali Polaków i zsyłali ich do obozów koncentracyjnych.
Kalendarium[edytuj]



Fontanna na rynku w centrum miasta
XIII w. – pierwsze wzmianki o miejscowości (nazwa Czirsk)
1309 – wejście pod panowanie zakonu krzyżackiego
1382 – lokacja wsi na prawie chełmińskim
1466 – na mocy II pokoju toruńskiego włączenie w obszar Prus Królewskich
XVII w. – wieś została zniszczone podczas wojen szwedzkich
1772 – wejście w obszar zaboru pruskiego
1873 – uzyskanie połączenia kolejowego, w wyniku czego następuje rozwój miasta i zapoczątkowanie rozwoju przemysłu drzewnego
1913 – zakończenie budowy obecnego kościoła parafialnego
1920 – ponownie w granicach Polski
1924 – wizyta prezydenta Stanisława Wojciechowskiego
1926 – nadanie praw miejskich
6 sierpnia 1928 – wizyta prezydenta Ignacego Mościckiego
1939-1945 – wcielenie do III Rzeszy (26 października 1939), egzekucje mieszkańców
25 kwietnia 1942 – okupacyjna administracja III Rzeszy wprowadza dla miasta okupacyjną nazwę niem. Heiderode
21 lutego 1945 – wyzwolenie spod okupacji hitlerowskiej przez żołnierzy Armii Czerwonej
1994–2002 – przebudowa centrum miasta
Zabytki[edytuj]

Cmentarz parafialny św. Marii Magdaleny - ul. Królowej Jadwigi[6].
Kościół neogotycki św. Marii Magdaleny wzniesiony w latach 1910-1913, halowy, trójnawowy, na planie krzyża, z wieżą o wysokości 40 metrów. Barokowy ołtarz Trójcy Świętej fundowany w 1611, pochodzący pierwotnie z katedry pelplińskiej, którego centralnym elementem jest obraz Trójcy Świętej pędzla Hermana Hana. Ołtarz Świętego Krzyża w stylu rokokowym z 1766, ołtarz Świętego Michała Archanioła z połowy XVIII wieku, drewniana chrzcielnica w stylu rokokowym z 1766, kropielnice – romańska z XIII wieku i gotycka z XV wieku. Organy w stylu baroku nadwiślańskiego z 1913.
Plebania przy kościele zbudowana w 1828 z cegły, z cechami klasycystycznymi. Budynek parterowy, wolno stojący, na planie prostokąta. Na osi budynku, od frontu niewielka sień. Dach dwuspadowy z tzw. powieką, kryty dachówką.
Modernistyczny ratusz z ok. 1926 z cechami neogotyckimi, z wykuszem, zwieńczony szczytem.
Zespół sądu grodzkiego (obecnie Zakład Karny Czersk) wybudowany w latach 1911-1913 wraz z budynkiem sędziego.
Szkoła ewangelicka (obecnie Zespół Szkół im. Jana Pawła II) z lat 1896-1897.
Szkoła (obecnie Zespół Szkół Licealnych) z początku XX wieku.
Dom dla małych dzieci (obecnie przychodnia lekarska) z 1914.
Zespół dworca kolejowego - dworzec z ok. 1900, budynek ekspedycji, dwie wieże ciśnień, 6 domów pracowniczych przy ul. Kolejowej.
Budynek poczty z ok. 1900.
Zajazd (obecnie restauracja) z końca XIX.
Infrastruktura[edytuj]

Transport kolejowy[edytuj]


Dworzec kolejowy w Czersku
Przez miasto przebiegają dwie linie kolejowe:
linia kolejowa nr 203 z Tczewa do Kostrzyna nad Odrą – dwutorowa linia niezelektryfikowana tzw. Ostbahn.
linia kolejowa nr 215 z Laskowic Pomorskich do Bąka – jednotorowa linia niezelektryfikowana.
Do dyspozycji podróżnych jest stacja kolejowa Czersk. Miasto posiada bezpośrednie połączenia kolejowe z Tczewem, Chojnicami, Laskowicami, Bydgoszczą, Gdynią, Kościerzyną. Pociągi zapewniają Arriva RP i PKP Przewozy Regionalne[7].
 Osobny artykuł: Czersk (stacja kolejowa).
Transport drogowy[edytuj]
Przez teren miasta przebiegają następujące drogi:
Droga krajowa nr 22: Grzechotki - Malbork - Starogard Gdański - Czersk - Chojnice - Człuchów - Wałcz - Gorzów Wielkopolski - Kostrzyn nad Odrą (główna droga przebiegająca przez miasto i gminę – popularnie zwana berlinką), stanowiąca połączenie Czerska z Trójmiastem, Piłą i Koszalinem.
Droga wojewódzka nr 237: Mąkowarsko - Tuchola - Czersk, stanowiąca połączenie z Bydgoszczą.
Komunikację autobusową w Czersku i okolicy zapewniają przedsiębiorstwa PKS Chojnice i PKS Starogard Gdański. Miasto posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Gdańskiem, Bydgoszczą, Chojnicami, Tucholą, Starogardem Gdańskim, Tczewem, Czarną Wodą oraz mniejszymi miejscowościami w bliskiej okolicy.
Związani z Czerskiem[edytuj]

Mieczysław Piechowski – dziennikarz i polski działacz patriotyczny.
Wincenty Pol – wizytę w Czersku upamiętnił w wierszu "Nocleg w Czersku", patron tutejszego liceum ogólnokształcącego.
Lidia Główczewska – działaczka ruchu oporu podczas II wojny światowej i była więźniarka niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof.
Czersk w twórczości[edytuj]


Nocleg w Czersku
Hej panowie rodacy!
Wszak i w Czersku tu ludzie,
Wszak i my tu Polacy,
Prosimy spocząć po trudzie...
Krzyczy dziewcząt gromada,
My się za was modlili,
A tu chłopak powiada,
My już kosy ostrzyli.

— Wincenty Pol
Miasta partnerskie[edytuj]

 Boizenburg/Elbe[potrzebne źródło]
Zobacz też[edytuj]

Cmentarz żydowski w Czersku

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1