piątek, 7 września 2012

Wisła



Wisła

Państwo Polska
Województwo śląskie
Powiat cieszyński
Gmina gmina miejska
Aglomeracja bielska
Założono XVII wiek
Prawa miejskie 1962
Burmistrz Jan Poloczek
Powierzchnia 110,17 km²
Wysokość 430 m n.p.m.
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
11 233
102,4 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 33
Kod pocztowy 43-460
Tablice rejestracyjne SCI
Położenie na mapie Polski


Wisła
49°38′50″N 18°52′03″E
TERC
(TERYT) 2243203031
SIMC 0927091
Urząd miejski
pl. B. Hoffa 3
43-460 Wisła
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Wisła w Wikisłowniku
Strona internetowa


Widok z szlaku prowadzącego z Wisły Głębce na Stożek


Wisła na mapie powiatu


Jednostki pomocniczne miasta Wisła
Wisła (cz. Visla, niem. Weichsel) – miasto i gmina w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w Beskidzie Śląskim. Ośrodek wypoczynkowy, turystyczny, sportowy i luteranizmu w Polsce. Na terenie miasta swoje źródła ma największa polska rzeka o tej samej nazwie – Wisła.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 11 233 mieszkańców[1].
Do 1954 roku była siedzibą gminy Wisła. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego. Historycznie leży na Śląsku Cieszyńskim.
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Podział administracyjny
3 Demografia
4 Wspólnoty wyznaniowe
5 Komunikacja
6 Historia
6.1 Historia wsi
6.2 Wisła jako miejscowość wypoczynkowa
7 Zabytki
8 Sport i rekreacja
8.1 Piesze szlaki turystyczne
9 Współpraca międzynarodowa
10 Ludzie związani z Wisłą
11 Przypisy
12 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]

Położone jest w głębi Beskidu Śląskiego, na północy sąsiaduje z gminą Brenna i Ustroniem, na północnym-wschodzie ze Szczyrkiem, na wschodzie z gminą Lipowa, Radziechowy-Wieprz i Milówka, na południu z gminą Istebna, na zachodzie z Republiką Czeską.
Centrum Wisły położone jest na wysokości 430 m n.p.m. Otaczające je grzbietowiska przewyższają doliny o 300 do 600 m.[potrzebne źródło]
Najwyższe wzniesienia: Barania Góra (1220 m n.p.m.) i Stożek Wielki (978 m n.p.m.).
Ze źródeł na Baraniej Górze wypływają potoki Czarna i Biała Wisełka, które po połączeniu się i przyjęciu wód potoku Malinka tworzą rzekę Wisłę[2].
Według danych z roku 2002 Wisła ma obszar 110,26 km², w tym: użytki rolne: 19%, użytki leśne: 74%[3].
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 110,17 km²[4]. Miasto stanowi 15,1% powierzchni powiatu.
Podział administracyjny[edytuj]

Od 25 stycznia 1991 r. miasto podzielone jest na 7 jednostek pomocniczych – osiedli[5]:
Centrum (nr 1)
Obłaziec (nr 2)
Jawornik (nr 3)
Głębce (nr 4)
Malinka (nr 5)
Czarne (nr 6)
Nowa Osada (nr 7)
Ponadto wyróżnia się jednostki strukturalne[6]:
Obłaziec (A)
Bukowa (B)
Jawornik (C)
Zdejszy (D)
Centrum (E)
Partecznik (F)
Jarzębata (G)
Dziechcinka (H)
Jurzyków (I)
Łabajów (J)
Głębce (K)
Kopydło (L)
Gościejów (Ł)
Nowa Osada (M)
Malinka (N)
Czarne (O)
Inne: Cieńków, Gahura, Tokarnia;
Demografia[edytuj]

Dane z 31 grudnia 2006[7]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 11 410 100 5914 51,9 5496 48,1
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 104 53,9 49,9
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

 Osobny artykuł: Struktury wyznaniowe w Wiśle.
Wisła, zamieszkała przez Górali śląskich, jest jednym z największych ośrodków luterańskich w Polsce i jedynym miastem, w którym ludność tego wyznania stanowi większość[8]. Prócz luteran miasto zamieszkują katolicy oraz wyznawcy kościołów ewangelikalnych. Działalność kaznodziejską prowadzą także Świadkowie Jehowy, zbierający się w swoich Salach Królestwa[9].
Według spisu ludności dokonanego w końcu XIX wieku w Wiśle żyło 3980 protestantów, 240 katolików i 41 Żydów[10]. Kościoły ewangelikalne zostały założone na początku XX wieku przez powracających emigrantów z Ameryki.
Komunikacja[edytuj]

W Wiśle znajduje się Dworzec PKS, należący do sieci hipermarketów "Intermarche". Do 21 lutego 2011 właścicielem budynku był cieszyński PKS, jednakże przewoźnik ten musiał dworzec sprzedać, ponieważ generował on straty w wysokości ok. 800 tys. zł rocznie. Obecnie na dworcu zatrzymują się autobusy firmy PKS Cieszyn Sp. z o.o. kursujące do: Cieszyna, Bielska-Białej, Wisły Czarnego, Wisły Malinki, Szczyrku Białego Krzyża, Wisły Łabajowa, Wisły Jawornika, Jaworzynki i Koniakowa. Z Wisły kursują również pośpieszne i przyśpieszone autobusy do Krakowa (PKS w Cieszynie Sp. z o.o.), Katowic (PKS w Cieszynie Sp. z o.o. i PKS w Katowicach S. A.), Lublina (PKS Wschód S. A. - oddział w Lublinie), Warszawy (PPKS w Radomiu Sp. z o.o.) oraz sezonowo (w okresie wakacji) do Kołobrzegu (naprzemiennie PKS w Cieszynie Sp. z o.o. i PKS Veolia Transport Kujawy Sp. z o.o. - oddział w Kołobrzegu). Przez Wisłę (z przystanku Wisła/Centrum usytuowanego obok dworca PKS) kursują autobusy TRANSKOM Skoczów Sp. z o.o. do Skoczowa oraz autobusy prywatnego przewoźnika jakim jest WISPOL - do Cieszyna, Koniakowa i Wisły Malinki.
Historia[edytuj]

Historia wsi[edytuj]
Historia dzisiejszej Wisły sięga przełomu XVI i XVII wieku, kiedy to pojawili się tu pierwsi osadnicy. Byli to drwale pracujący na rzecz książąt cieszyńskich, dostarczający drewna opałowego i gontów na potrzeby zamku w Cieszynie. Prawie równocześnie osiedlali się tu Wołosi (zwani tutaj Wałachami), przynosząc ze sobą kulturę pasterską, a szałaśnictwo stało się wkrótce podstawą życia miejscowej ludności. Wisła od chwili ukształtowania się jako wieś feudalna związana była z Cieszynem. Pierwszy dokument wspominający wieś pochodzi z 1615 roku. Nakazuje on wójtowi z Cisownicy, by dostarczył od młynarza z Wisły 32 kopy gontów na folwark w Bobrku koło Cieszyna.
W 1643 r., z polecenia księżnej Elżbiety Lukrecji Cieszyńskiej, nowa wieś została wpisana do urbarza Księstwa Cieszyńskiego. Liczyła wtedy 30 osadników, którym określono powinności na rzecz dworu w Cieszynie. Najstarsza księga gruntowa Wisły z 1644 r. przynosi informację o zamknięciu drewnianego kościoła ewangelickiego, co świadczyć może o tym, że od samego początku Wisła była wsią protestancką.
W połowie XVII wieku szybko wzrastała liczba osadników, szukających tu schronienia przed prześladowaniami religijnymi kontrreformacji i uciskiem ekonomicznym, który wzmagał się na nizinnych terenach Księstwa Cieszyńskiego od momentu przejęcia tych ziem przez Habsburgów w 1653 r. Pewną ulgę przyniósł dopiero tzw. patent urbarialny cesarzowej Marii Teresy Habsburg z 1771 r., który ograniczył pańszczyznę i poprawił pozycję prawną chłopów. Patent religijny cesarza Józefa II z 1783 r. nadał równe prawa religijne protestantom, co w późniejszym okresie pozwoliło im na wystawienie kościoła. W tymże 1783 r. powstała pierwsza szkoła we wsi; pierwszym nauczycielem został Paweł Welszar.


Henryk Jastrzembski: "Góral z Wisły" (1840)
W tym okresie działało w Wiśle 15 spółek sałaszniczych, zajmujących się wypasem (głównie owiec). Jednak najbliższe półwiecze miało przynieść praktycznie całkowity upadek sałasznictwa w Beskidzie Śląskim. XIX wiek to stopniowy rozwój Wisły. W 1824 r. wzniesiono nowy, już murowany budynek szkolny, istniejący do dnia dzisiejszego. Wybudowano drogę łączącą Wisłę z Ustroniem (1837 r.). W 1838 r. oddano do użytku murowany kościół ewangelicki, do którego w latach 1861-1863 dobudowano wieżę. W roku 1856 r. swój kościół otworzyli także katolicy.
Już od początku wieku zjeżdżali się w okolicę miłośnicy wypraw turystycznych, udający się do źródeł rzeki Wisły. W 1810 r.14 sierpnia pierwszą udokumentowaną wycieczkę na szczyt Baraniej Góry odbył późniejszy książę pszczyński Ludwig von Anhalt-Köthen-Pless. W 1843 r. źródła Wisły zwiedził Wincenty Pol – geograf i poeta w jednej osobie. Wycieczki tego typu stały się jeszcze bardziej popularne w drugiej połowie wieku.
W tym samym czasie postępował upadek gospodarki pasterskiej w Beskidach. Wiązało się to z uruchomieniem pod koniec XVIII wieku hut na terenie Śląska Cieszyńskiego, które potrzebowały do swej produkcji wielkich ilości drewna. Książę Albert Sasko-Cieszyński zapoczątkował nowy okres gospodarki leśnej w Beskidzie Śląskim. Z Saksonii sprowadził służbę leśną oraz rozpoczął ograniczanie dotychczasowych swobód góralskich. Stopniowo usuwano górali ze śródleśnych łąk i rozpoczęto proces zalesiania, co w konsekwencji doprowadziło do całkowitego upadku pasterstwa. Dotrwało ono tylko w formie szczątkowej do połowy XX wieku.
Wisła jako miejscowość wypoczynkowa[edytuj]
Od drugiej połowy XIX wieku, okolice Wisły odwiedzane są przez coraz większą liczbę podróżników. Za odkrywcę Wisły na szeroką skalę trzeba uznać pochodzącego z Radomia Bogumiła Hoffa. Ten badacz kultury ludowej, współpracownik Oskara Kolberga, odwiedził wieś w 1882 r. i zachwycony jej urokiem zaczął propagować jej walory w prasie i wśród przyjaciół. W 1885 r. na gruncie, który ze względu na niską cenę, za jaką go nabył, nazwał "Bożym Darem", wybudował pierwszą willę wypoczynkową "Warszawa". Wkrótce dzieło Hoffa przejął znany warszawski uczony, filozof i psycholog – dr hab. Julian Ochorowicz. Wybudował on kilka następnych drewnianych pensjonatów, np.: "Maja" i "Sokół" oraz "Placówka", które zaprojektował architekt syn Bogumiła Hoffa – Bogdana murowana "Ochorowiczówka" istnieje do dnia dzisiejszego na ul. Ochorowicza (na Dzielnicach).
Do Wisły zaczęli zjeżdżać letnicy. W lipcu 1896 r. dzięki Julianowi Ochorowiczowi który prowadził praktykę psychologiczną, odwiedziła Wisłę – na jeden dzień – Maria Konopnicka, która zatrzymała się wówczas nie rzucając podejrzeń w Jaworzu szukając niby pokoju na dłuższy pobyt. Zniechęciły ją jednak prymitywne warunki, jakie panowały ówcześnie, skoro w liście do córki z 17 lipca pisała: "...pierwsza rzecz, mimo wszystko, do Wisły, bo tania. I prawda, tania zupełnie, ale pokoiki zupełnie pod dachem, bez podbitek, tak że żywica od gorąca topnieje na belkach (...)". Kilka lat później, w 1902 r., Konopnicka, zauroczona beskidzkim krajobrazem, zaakceptowała projekt ofiarowania jej przez naród polski domu właśnie w Wiśle. Jednak willa Ochorowicza, którą planowano zakupić dla poetki, nie spełniła przyjętych wymagań.
W czerwcu i lipcu 1900 r. przebywał w Wiśle Bolesław Prus, który zamieszkał w drewnianej willi Ochorowicza, nazwanej na pamiątkę tego wydarzenia "Placówką". Rok później, jesienią 1901 r., bawił tu Władysław Reymont, który w willi Ochorowicza (w "Placówce" lub "Jaskółce") pisał fragmenty swoich "Chłopów". Sam Ochorowicz osiadł w Wiśle w 1899 r. i mieszkał z przerwami do 1913 r., prowadząc tu m.in. swe eksperymenty parapsychologiczne. W latach 1909 – 1912 mieszkała tu również Stanisława Tomczykówna – słynne "medium" Ochorowicza.
Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 555 budynkach we Wiśle na obszarze 11002 hektarów mieszkało 4685 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 42,6 os./km². z tego 248 (5,3%) mieszkańców było katolikami, 4422 (94,4%) ewangelikami a 15 (0,3%) wyznawcami judaizmu, 4622 (98,7%) było polsko-, 60 (1,3%) niemiecko- a 1 czeskojęzycznymi[11]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 645 a mieszkańców do 4688 osób[12].
W 1911 r. za namową Juliana Ochorowicza oraz dzięki zabiegom Bogdana Hoffa uruchomiono w centrum wsi nowoczesny zakład kąpielowy. Latem 1911 r. przebywało w Wiśle około 300 gości i z tego względu Rząd Krajowy w Opawie oficjalnie uznał wieś za letnisko. Wkrótce oddano do użytku wodociąg samociśnieniowy i kanalizację, a przeprowadzone badania wykazały niezwykłą czystość miejscowego powietrza i wody.
W 1914 Mieczysław Orłowicz w swoim słynnym przewodniku tak opisywał Wisłę[13]:
Doliną rzeki Wisły wiedzie stąd [z Ustronia] droga do wsi Wisły, liczącej 4000 m. polskich górali wyznania ewangelickiego, popierających Ślązakowców. Jest to największe polskie letnisko Śląska, przybywa tu ok. 600 gości z całej Polski. Istnieje hotel Piast z restauracyą i Zakładem hydropatycznym, pensyonat p. Wiśniewskiej w willi Dziechcinka, nadto szereg innych pensyonatów i will, przeważnie stawianych w stylu zakopiańskim. Okolica bardzo ładna, wycieczki w dolinę i do źródeł Wisły na Baraniej Górze i na Czantoryę.
Zakrojony na szeroką skalę rozwój miejscowości nastąpił w okresie międzywojennym i wtedy też Wisła nabrała cech uzdrowiska. Wzniesiono istniejące do dziś budynki Urzędu Gminy z pocztą, Dom Zdrojowy z salą kinową, czy nową szkołę. Zbudowano basen kąpielowy i skocznię narciarską w Głębcach oraz około 100 nowych willi. W 1927 r. otwarto nową drogę z Cieszyna do Wisły, a Jan Molin uruchomił przewozy autobusowe z Wisły do Cieszyna i Katowic. W 1929 r. do centrum Wisły dotarła linia kolejowa. W 1931 r. władze wojewódzkie przekazały prezydentowi RP wraz z honorowym obywatelstwem Wisły rezydencję na Zadnim Groniu (tzw. Zameczek Prezydencki). Wybudowano ją ze składek społeczeństwa śląskiego. W 1932 r. przedłużono linię kolejową do Głębiec oraz oddano do użytku drogę z Wisły do Istebnej. Jako ośrodek letniskowy Wisła wyprzedziła pobliski Ustroń i była jedną z najpopularniejszych miejscowości tego typu w Polsce. Jako ośrodek narciarski ustępowała tylko Zakopanemu.


Rok 1938, woźnica czekający z bryczką na turystów


Wisła – Zameczek
Okres okupacji niemieckiej należy do najtragiczniejszych w historii Wisły. Podczas II wojny światowej Wisła nosiła nazwę Weichsel O.S. (1941-45), a w 1945 Hohenweichsel. Większość pensjonatów zajęło wojsko, a wiele rodzin deportowano w głąb Rzeszy lub do Generalnego Gubernatorstwa. 3 maja 1946 grupa żołnierzy NSZ pod dowództwem Henryka Flame w celu zademonstrowania swojej siły zajęła miasto i urządziła w nim defiladę[14].
Po 1945 r. większość przedwojennych pensjonatów upaństwowiono, przekazując je m.in. FWP, a Wisła stałą się najpopularniejszym ośrodkiem wypoczynkowym dla mieszkańców Górnego Śląska. Dalszy rozwój miejscowości nastąpił w latach 60. W 1962 r. Wisła otrzymała prawa miejskie, a równocześnie zaczęły powstawać pierwsze branżowe i zakładowe domy wypoczynkowe oraz ośrodki campingowe w Kopydle, Głębcach i Malince. Następne lata to sukcesywne otwieranie kolejnych kompleksów domów wczasowych: na stokach Jarzębatej (1971 r.), ośrodka wypoczynkowego "Partecznik" na stokach Czerhli (1975 r.), a w latach 80. domów wypoczynkowych na południowych stokach Bukowej.
Równocześnie postępowały liczne inwestycje komunalne. W 1968 r. oddano do użytku drogę do Szczyrku przez Salmopol, w 1972 r. oczyszczalnię ścieków, a w 1977 r. nowoczesny ośrodek zdrowia. W latach 90. powstało wiele prywatnych pensjonatów, a w Jaworniku otwarto hotel "Stok". W 2003 r. do bazy hotelowej liczącej obecnie około 9 tysięcy miejsc noclegowych, dołączył hotel "Gołębiewski" z 562 pokojami.
Zabytki[edytuj]



Muzeum Beskidzkie w Wiśle
karczma z 1794 r., obecnie Muzeum Beskidzkie im. Andrzeja Podżorskiego (ul. Stellera). Muzeum to jest oddziałem Muzeum Śląska Cieszyńskiego.
enklawa starego budownictwa drewnianego (obok muzeum) – stoją tam: drewniana stara szkoła z 1891 r. (obecnie siedziba organizacji społecznych z terenu Wisły) oraz przeniesiona tu z Jonidła chałupa góralska z początku XX w. Obiekty te znajdują się na  szlaku architektury drewnianej woj. śląskiego.
kościół ewangelicki wybudowany w 1838 r. – przykład architektury klasycystycznej.
wieża kościelna z XVI w. na kościele pw. Znalezienia Krzyża Świętego w Wiśle Łabajowie, przeniesiona w 1983 r. z Połomi koło Wodzisławia Śląskiego. Kościół ten znajduje się na  szlaku architektury drewnianej woj. śląskiego.
stara szkoła (vis a vis kościoła ewangelickiego) wzniesiona w 1824 r., na niej tablica poświęcona kompozytorowi Janowi Sztwiertni.
hotel Piast, pierwszy hotel w Wiśle wybudowany około 1885 r.
110-letni pałacyk myśliwski Habsburgów z lat 1897-1898 r. obecnie - po przeniesieniu spod Baraniej Góry do centrum miasta - od 1987 r. siedziba wiślańskiego Koła PTTK (ul. Lipowa).
kościół katolicki z 1855 r., przebudowany i rozbudowany w 1970 r. (ul. Lipowa).
drewniane wille z początku XX w. (np. "Zacisze" i "Dąbrówka" przy al. Burschego).
Zamek Prezydenta na Zadnim Groniu wybudowany w 1930 r. według projektu architekta prof. Adolfa Szyszko-Bohusza.
Sport i rekreacja[edytuj]



Budowana skocznia w Wiśle Malince (widok z góry)
Ośrodek skoków narciarskich. Na jej obszarze znajdują się dwie skocznie:
Kompleks skoczni narciarskich "Centrum" w Wiśle
Skocznia narciarska w Wiśle Malince – oddana do użytku we wrześniu 2008;
Podczas IX Zimowego Europejskiego Festiwalu Młodzieży "Śląsk-Beskidy 2009" (15–20 lutego 2009) odbywały się zawody w biegach narciarskich i biathlonie, tu też odbyła się ceremonia zamknięcia.
W Wiśle i jej bliskich okolicach znajdują się 4 większe ośrodki narciarskie:
Stacja Narciarska Cieńków
Ośrodek Narciarski Nowa Osada
Stacja Narciarska Soszów w Wiśle
Ośrodek Narciarski Stożek.
Turyści wypoczywający w Wiśle mają do dyspozycji kilkadziesiąt kilometrów szlaków pieszych, 16 wyciągów narciarskich (w tym 4 krzesełkowe) z 20 km tras zjazdowych. Sportowcy, np. kadra polskich piłkarzy, wykorzystują Ośrodek Przygotowań Olimpijskich oraz miejscowe skocznie.
Piesze szlaki turystyczne[edytuj]
 Wisła dw. PKP – Jawornik – Czupel – Schronisko na Soszowie Wielkim (dojście do  Głównego Szlaku Beskidzkiego)
 Wisła Jawornik – Przełęcz Beskidek (dojście do  Głównego Szlaku Beskidzkiego)
 Wisła Obłaziec – Dobka – Orłowa – Ustroń Polana
 Wisła Dziechcinka – Jurzyków – Schronisko PTTK na Stożku – Kiczory – Jasnowice – Jaworzynka
 Wisła Dziechcinka – Kobyla – dojście do szlaku  jw.
 Istebna Bucznik – Schronisko PTTK na Stożku – Łabajów – Wisła Głębce – Przełęcz Kubalonka – Wisła Nowa Osada – Smerekowiec – dojście do szlaku  z Trzech Kopców Wiślańskich na Przełęcz Salmopolską
 Wisła Głębce – Przełęcz Łączecko – Schronisko PTTK na Stożku
 Wisła Głębce – Wisła Nowa Osada (Dom Turysty PTTK "Nad Zaporą")
 Wisła dw. PKP – Kamienny – Trzy Kopce Wiślańskie – Jawierzny – Przełęcz Salmopolska
 Wisła Gościejów – dojście do szlaku  jw.
Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Wisła posiada formalne kontakty z gminą Hukvaldy ( Czechy), co zostało stwierdzone uchwałą Rady Miasta XXXIX/228/98 r.
W roku 2002 miasta Daliat el Carmel ( Izrael) i Vatra Dornei ( Rumunia) oraz w roku 2003 Bully-les-Mines ( Francja) wystąpiły z inicjatywą nawiązania współpracy z miastem Wisła.[potrzebne źródło]
Prowadzone są również wstępne rozmowy z niemiecką gminą Willingen (Upland)[potrzebne źródło].
Ludzie związani z Wisłą[edytuj]


Tę sekcję należy dopracować zgodnie z zaleceniami edycyjnymi:
wskazać związek z Wisla (2011-10).
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się na stronie dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości prosimy usunąć szablon {{Dopracować}} z kodu tego artykułu.
 Zobacz też: kategoria:ludzie związani z Wisłą.
Adam Małysz – skoczek narciarski
Julian Ochorowicz - filozof i psycholog, współtwórca słynnego laboratorium Wundta na Uniwersytecie w Lipsku.
Jerzy Pilch – pisarz
Jan Szturc – skoczek narciarski, potem szkoleniowiec; wujek i pierwszy trener Adama Małysza.
Apoloniusz Tajner – trener skoczków narciarskich, prezes Polskiego Związku Narciarskiego.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1