środa, 12 września 2012

Skarszewy


Skarszewy

Państwo Polska
Województwo pomorskie
Powiat starogardzki
Gmina Skarszewy
gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie 1320
Burmistrz Dariusz Skalski
Powierzchnia 10,79[1] km²
Położenie (zasięg) 54°04′02″N 18°26′45″E
Ludność (2009)
• liczba
• gęstość
6942▲ [1]
630 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 58
Kod pocztowy 83-250
Tablice rejestracyjne GST
Położenie na mapie Polski


Skarszewy
54°04′02″N 18°26′45″E
TERC
(TERYT) 6222913094
Urząd miejski
Plac Hallera 18
83-250 Skarszewy
 Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa


Pozostałości gotyckiego zamku w Skarszewach – w znacznej części rozebranego i przebudowanego pod koniec XVIII w. na Królewsko-Pruski Magazyn Solny
Skarszewy (kaszub. Skarszewò, niem. Schöneck) – miasto w woj. pomorskim, w powiecie starogardzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Skarszewy. Na południowym obszarze miejskim Skarszew znajduje się jezioro Borówno Wielkie (rozwinięta infrastruktura turystyczno-rekreacyjna). Dawny dworzec kolejowy (zob. stacja kolejowa Skarszewy) w mieście jest punktem końcowym  Szlaku Skarszewskiego – zielonego znakowanego szlaku turystycznego.
W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. gdańskiego.
Liczba mieszkańców miasta (6942) i gminy (7196) Skarszewy, na koniec 2009 r., wyniosła łącznie 14 tys. 138 osób.
Spis treści  [ukryj]
1 Historia
2 Zabytki
3 Dzisiaj
4 Galeria
5 Zobacz też
6 Przypisy
7 Linki zewnętrzne
Historia[edytuj]

Pierwsze wzmianki o ziemiach, na których ulokowano później Schöneck (nazwa Skarszewy, zapisana jako Skarschow, pojawia się dopiero u schyłku średniowiecza, w 1471 r.[2]) pochodzą z 1198 r., kiedy tereny te pomorski książę Grzymisław podarował rycerzom Zakonu św. Jana Jerozolimskiego (joannitom). Istnieje jednak pogląd, że przed rokiem 1000 na Paninej Górze, 5 km od Skarszew, znajdował się główny ośrodek plemienny Wierzyczan[3].
Prawa miejskie miasto otrzymało około 1320 r. Było to jedyne miasto joannickie na całym Pomorzu Gdańskim. Po lokacji miasta utworzono w Skarszewach siedzibę komandorii i baliwatu (okręgu administracyjno-wojskowego) Zakonu św. Jana Jerozolimskiego[4]. W 1370 r. joannici sprzedali Skarszewy i Neu Wartenberg (obecnie Czarnocin) za przeszło 10 tysięcy grzywien pruskich Zakonowi Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (Krzyżakom).
Ówczesne Skarszewy były otoczone murem z bramami, zaś w ich północno-zachodniej części znajdował się zespół zamkowy, składający się z zabudowań gospodarczych oraz piętrowego, wzmocnionego dwiema wieżami zamku w stylu gotyckim na cyplu stromego wzgórza schodzącego do Wietcisy. Od strony miasta strzegła wjazdu gotycka brama i sucha fosa. Kompleks zamykał kamienno-ceglany mur obronny. Takie położenie powodowało, że w przypadku obsadzenia zamku dużą załogą był on trudny do zdobycia. Poniżej zamkowego wzgórza, na wyspie, znajdowało się podzamcze z młynem, browarem, karczmą, foluszem i kuźnią.
W wyniku wojen polsko-krzyżackich miasto było dwukrotnie palone – w 1433 r. przez husytów i w 1462 r. przez Polaków. Ostatecznie w 1466 r. ziemie te, na mocy II Pokoju toruńskiego, przeszły pod polskie panowanie. Od 1613 r. miasto zostało nobilitowane do roli stolicy województwa pomorskiego[potrzebne źródło] i siedziby sądu grodzkiego. Ze względu na wysoki procent ludności niemieckojęzycznej już w XVI w. rozpowszechnił się tu luteranizm. 23 lutego 1629 r. Szwedzi ograbili i spalili znaczną część zabudowy Skarszew wraz z zamkiem (odbudowano go dopiero na przełomie XVII i XVIII wieku).
Wyrazem napięć religijnych w dawnej Rzeczypospolitej były wydarzenia z 1741 r. W pierwsze święto wielkanocne w skarszewskim zborze luterańskim, wskutek pękania drewnianej konstrukcji empor, doszło do paniki – zginęło kilku wiernych, a wielu zostało rannych. Zbór został zamknięty i zakazano odprawiania w nim nabożeństw. W tej sytuacji, z obawy przeszkód ze strony katolickiej, przygotowano potajemnie w Gdańsku elementy budowlane i przewieziono je do Skarszew na 131 wozach, w eskorcie setki udających robotników gdańskich żołnierzy i licznej rzeszy rzemieślników. Po dotarciu na miejsce, mimo blokad i protestów, w ciągu 24 godzin, z 14 na 15 września 1741 r., rozebrano stary zbór i wybudowano nowy z tzw. "muru pruskiego"[5]. W l. 1762-1765 w miejscowym sądzie grodzkim praktykował Józef Wybicki.
Miasto zostało przyłączone do Prus w wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 r. Liczyło wówczas 1005 mieszkańców. W nocy z 28 na 29 stycznia 1807 r. doszło w Skarszewach do starcia wojsk pruskich z liczącym kilkuset jeźdźców oddziałem żołnierzy polskich w służbie cesarza Francuzów, pod dowództwem majora Ulatowskiego. Atak Prusaków zakończył się zdobyciem miasta[6]. Pod władzą Prus Skarszewy znajdowały się od 1772 do 1920 r.
W II poł. XIX w. doszło do wyraźnego rozwoju miasta, do czego przyczyniły się poważne inwestycje infrastrukturalne. W latach 1884-1885 wybudowano przez Skarszewy linię kolejową Pszczółki – Kościerzyna. W 1905 miasto otrzymało kolejne, bezpośrednie połączenie ze Starogardem Gdańskim. W 1886 r. powstało pierwsze lokalne czasopismo, niemieckojęzyczny Schoenecker Anzeiger. W 1858 r. Skarszewy miały 2272 mieszkańców, w 1885 r. 2925 (48% protestantów, 45% katolików, 5% żydów), a w 1910 już 3495.
Skarszewy zostały ponownie przyznane Polsce na mocy traktatu wersalskiego i zajęte przez wojsko polskie 30.01.1920 r. Pierwsza wizyta generała Hallera w Skarszewach miała miejsce 3 lutego 1920 r., co upamiętniono srebrną tabliczką na magistrackim fotelu, na którym zasiadał w ratuszu. Miasto odwiedził w 1923 r. prezydent Stanisław Wojciechowski, zaś w 1927 r. prezydent Ignacy Mościcki. W okresie międzywojennym ludność niemiecka, choć zredukowana do roli mniejszości, nadal odgrywała istotną rolę w życiu miasta, co w napiętej sytuacji politycznej końca lat 30. doprowadziło do zaogniających się konfliktów na tle narodowościowym.
Miasto zostało zajęte przez oddziały niemieckie już 2 września 1939 r. W czasie okupacji niemieckiej okolice Skarszew były największym miejscem kaźni obywateli polskich w skali całego powiatu kościerskiego. Największe nasilenie egzekucji miało miejsce w październiku 1939, gdy formacje Gestapo, Selbstschutzu oraz SS wymordowały ok. 360 Polaków[7] ze Skarszew i okolicznych miejscowości. niemieccy naziści wymordowali także, niewielką już wtedy, społeczność żydowską z tego miasteczka, oraz obozujących w okolicy Cyganów.
 Osobny artykuł: Zbrodnia w Skarszewach.
Mimo że wojsko niemieckie w 1945 r. nie podejmowało obrony Skarszew, sowieckie samoloty kilkakrotnie zbombardowały miasto. Spowodowało to, razem ze skutkami celowych podpaleń przez czerwonoarmistów po zajęciu miasta 8 marca 1945 r., zniszczenie Skarszew sięgające 40% zabudowy[8]. Rok 1945 przyniósł też ostateczny koniec wieloetnicznego charakteru miasta.
W 1991 r. ostatecznie zamknięto linię kolejową do Starogardu Gdańskiego, podobny los spotkał połączenia do Kościerzyny i Pszczółek (2001-2002 r.). Wszystkie linie kolejowe zostały już obecnie rozebrane.
W 2012 r. do miasta włączono obszar 116,53 ha (Pólko, wcześniej część wsi Bolesławowo)[9].
Zabytki[edytuj]



Widok z południowego wschodu
Najważniejsze obiekty zabytkowe:
znaczne fragmenty murów miejskich z XIV/XV wieku stanowiące najokazalszą kamienną budowlę obronną z czasów średniowiecza na Pomorzu Gdańskim.


Widok z południa
od strony południowej miasta: Baszta Skazańców, Baszta Wysoka, Baszta Szkolna z wbudowanym w nią osiemnastowiecznym budynkiem i fragmenty baszt przy ulicy Rzecznej.
pozostałości gotyckiego Zamku Wysokiego z zachowanymi średniowiecznymi piwnicami i ścianami parteru.
XIV-wieczny gotycki kościół farny z barokowym wyposażeniem i interesującymi pamiątkami po rodzie Wybickich.
kościół neogotycki z 1881 r., do 1945 r. ewangelicki, zbudowany na miejscu legendarnego kościoła postawionego przez gdańszczan w ciągu 24 godzin w 1741 roku. Na dachu zakrystii znajdują się chorągiewki wiatrowe zborów wybudowanych w 1635 i 1741 roku (nieliczne zabytki z tych zborów można obejrzeć w Muzeum Skarszew, które sąsiaduje z kościołem neogotyckim).
budynek dworca kolejowego z 1885 r.


Dworzec kolejowy
cmentarz ewangelicki (luterański) z początku XVIII wieku, na rogu ul. Dworcowej i Młyńskiej, zlikwidowany w latach 70. XX w. Mur wokół cmentarza z 1856 r. i kaplica z 1910 r. Od strony południowej zachowała się w murze cmentarnym jedna XIX-wieczna, wykonana z piaskowca, płyta nagrobna. Istnienie w tym miejscu cmentarza upamiętnia płyta pamiątkowa w języku polskim i niemieckim.
bogaty zbiór zabytków w Muzeum Skarszew – Skarszewskim Centrum Ekspozycji Historycznych ul. Szkolna 9.
"Napoleoński obelisk" z tablicami pamiątkowymi w języku polskim i francuskim – znajdujący się przy zlikwidowanym w 1938 r. cmentarzu wojennym z czasów napoleońskich (róg ulicy Kościerskiej i Kleszczewskiej).
żelazny most nad Wietcisą, łączący Stare Miasto z ulicą Dworcową, zbudowany przez gdańską firmę STEIMMIG w 1887 roku (odlana z brązu tablica znamionowa tego mostu znajduje się w Muzeum Skarszew).


Mostek żelazny.
W lesie za miastem, nad jeziorem Borówno Wielkie, cmentarz nieistniejącej od 1939 r. skarszewskiej gminy żydowskiej, z częściowo zachowanymi nagrobkami (macewami).
Centrum miasta zachowało zabytkowy, średniowieczny układ przestrzenny w postaci wydłużonego prostokąta obrysu murów miejskich, opartego o dolinę Wietcisy i z nietypowo, bo peryferyjnie usytuowanym, kwadratowym rynkiem.
Dzisiaj[edytuj]

Bliskość do Gdańska, Starogardu Gdańskiego i Tczewa zwiększa liczbę ludności Skarszew. Niedawno uruchomiono kompleks sportowy z boiskami do piłki nożnej, siatkowej i koszykowej w ramach programu Orlik 2012.
Galeria[edytuj]


Rynek


Rynek


Kościół parafialny pw. św. Michała




Wnętrze kościoła pw. św. Michała








Tama.


Widok na kościół od strony tamy.
Zobacz też[edytuj]

Cmentarz żydowski w Skarszewach
Jezioro Godziszewskie
Parafia św. Michała Archanioła w Skarszewach
Synagoga w Skarszewach
Zygmunt Zieliński (burmistrz Skarszew)

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1