niedziela, 16 września 2012

Pisz


Pisz

Państwo Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat piski
Gmina Pisz
gmina miejsko-wiejska
Założono 1367
Prawa miejskie 1645
Burmistrz Jan Alicki
Powierzchnia 10,08 km²
Wysokość ok. 115 m n.p.m.
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
19 439
1926 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 87
Kod pocztowy 12-200
Tablice rejestracyjne NPI
Położenie na mapie Polski


Pisz
53°37′N 21°48′E
TERC
(TERYT) 6283716034
Urząd miejski
ul. Gizewiusza 5
12-200 Pisz
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Pisz w Wikisłowniku
Strona internetowa
Pisz (wymowa ?/i (dawniej Jańsbork albo Jansbork, niem. Johannisburg, prus. Pīsis) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pisz, położone w południowo-wschodniej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, nad jeziorem Roś i nad wypływającą z niego rzeką Pisą. Miasto otacza Puszcza Piska. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. suwalskiego.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 19 439 mieszkańców[1].
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 10,08 km²[2].
Gmina Pisz jest największą obszarowo gminą w Polsce – 634 km². Około 2/3 jeziora Śniardwy leży w jej granicach.
Spis treści  [ukryj]
1 Historia
2 Zabytki
3 Wspólnoty wyznaniowe
4 Sport
5 Współpraca międzynarodowa
6 Urodzeni w Piszu
7 Zobacz też
8 Przypisy
9 Bibliografia
10 Linki zewnętrzne
Historia[edytuj]

ok. 160 r. – informacja o Galindach w pracy geografa z Aleksandrii Klaudiusza Ptolemeusza
1254 – Papież Innocenty IV nadał Galindię we władanie książętom mazowieckim
1255 – Książę kujawski Kazimierz zrzekł się Galindii na rzecz Zakonu krzyżackiego
1343 – częściowe wytyczenie granicy z Mazowszem
1344/1345 – wzniesienie zamku obronnego na prawym brzegu rzeki Pisy,
1361 – oblężenie i spalenie zamku przez księcia litewskiego Kiejstuta,
1366 – ponowny szturm i zburzenie zamku przez Litwinów,
1367 – Komtur bałgijski Ulryk Fricke nadał prawa bartne osadzie przy zamku Johannisburg
1379 – Ziemię Piską odwiedził Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Winrich von Kniprode
1422 – początek planowego osadnictwa na terenie powiatu piskiego,
Pisz powstał jako osada bartnicza, funkcjonująca jako wieś zagrodnicza, zasiedlona wolnymi pruskimi, posiadającymi prawo bartnictwa, rybołówstwa i myślistwa. Na początku XV w. (1424 r.) pojawiła się w dokumentach wzmianka o sołtysie, co wskazywałoby na funkcjonująca już wieś. Wspomniany sołtys wymieniany jest także jako starosta bartny w 1450 r. Prawdopodobnie w tym czasie w pobliżu zamku funkcjonowały już karczmy i kramy rzemieślnicze.
1449 – Potwierdzone istnienie kościoła i szkoły, budowa mostu zwodzonego na Pisie,
1451 – pobyt w Piszu wielkiego mistrza Ludwika von Erlichshausena; nieudana próba lokacji miasta. Przywilej lokacyjny nadawał 200 łanów na prawie chełmińskim, a sołtysem i zasadźca jednocześnie był niejaki Wawrzyniec Allwun i otrzymał 30 łanów i trzy parcele w mieście. Na utrzymanie plebana wyznaczono 10 łanów. Mieszkańcy lokowanego miasta otrzymali 110 łanów wolnych od obciążeń oraz 50 łanów czynszowych, dla których wyznaczono 10 lat wolnizny. Wojna trzynastoletnia uniemożliwiła zasiedlenie miasta i nadanej ziemi.
1455 – powstanie chłopskie podczas wojny trzynastoletniej, zajęcie zamku piskiego przez powstańców
1519-1521 – ostatnia wojna polsko-krzyżacka; zajęcie zamku przez oddział polski pod dowództwem Jerzego Talfusa,
1525 – Sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego; początki luteranizmu na Mazurach,
1639 – pobyt w Piszu króla polskiego Władysława IV,
1645 – Pisz otrzymał prawa miejskie nadane przez elektora Fryderyka Wilhelma,
1656-57 – częściowe zniszczenie ziemi piskiej przez Tatarów w okresie potopu szwedzkiego,
1658 – osiedlenie arian na Ziemi Piskiej,
1665 – synod ariański w Kotle,
1694 – pożar Pisza,
1697-98 – rozbudowa zamku
1698 – konferencja na zamku piskim króla Augusta II i elektora brandenburskiego Fryderyka I Hohenzollerna. Podczas "wielkich łowów" towarzyszących wizycie padły ostatnie żubry w Puszczy Piskiej,
1709-11 – epidemia dżumy (w Piszu zostało przy życiu 14 mieszkańców),
1709 i 1734 – pobyt w Piszu króla Stanisława Leszczyńskiego,
1794 – działania wojenne związane z powstaniem kościuszkowskim,
1798 – rozpoczęto prace przy uspławnianiu rzeki Pisy
1803 – rozwiązanie parafii ariańskiej w Kosinowie,
1805 – powstanie zakładu hutniczego przerobu rudy darniowej w Wądołku (działał do 1889 r.),
1806-13 – przemarsze wojsk francuskich i rosyjskich w epoce napoleońskiej,
1809-1814 – okres wojen napoleońskich (ograbienie miasta i okolic),
1813 – pobyt w Piszu cara Aleksandra I,
1814 – uruchomienie żeglugi z Pisza do Rynu i Gdańska,
1818 – Pisz został siedzibą powiatu,
1830 – organizowanie się ochotniczych oddziałów wojskowych na terenie ziemi piskiej wspierających powstanie listopadowe w Polsce,
1843 – odbudowa zniszczonego kościoła w Piszu,
1856 – powstanie w Piszu straży pożarnej,
1863 – udział mieszkańców ziemi piskiej w powstaniu styczniowym,
1884-1885 – połączenie kolejowe Pisza z Olsztynem i Ełkiem,
1900 – budowa ratusza,
1901 – w parafii piskiej mieszkało 5000 Polaków i 3800 Niemców,
1903 – oddanie do użytku cegielni silikatowej,
1905 – budowa linii kolejowej Pisz – Orzysz,
1907 – założenie wodociągu i gazowni,
1908 – otwarcie szpitala powiatowego; budowa linii kolejowej Pisz – Dłutowo,
1910 – w powiecie piskim 33.344 osoby zadeklarowały jako ojczysty język polski, zaś 16 379 osób – język niemiecki,
1913 – powstanie rzeźni miejskiej,
1914 i 1915 – dwukrotna okupacja Pisza przez Rosjan podczas I wojny światowej,
1920 – plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu; w powiecie piskim za Niemcami pada 33.817 głosów, za Polską – jedynie 14
1925 – zbudowanie podstacji elektrowni,


Ratusz w Piszu
1933 – przeprowadzenie generalnego remontu kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela,
24/25 I 1945 – zajęcie Pisza przez żołnierzy Armii Czerwonej z 307 dywizji piechoty dowodzonej przez generała majora B. Dołmatowa; zniszczenie zabudowy miasta w niemal 70%
1945 – przyłączenie miasta do Polski, wysiedlenie ludności uznanej za niepolską
1945
przeniesienie siedziby starostwa z Białej Piskiej do Pisza,
otwarcie szkoły podstawowej,
uruchomienie elektrowni i poczty,
powołanie Urzędu Ziemskiego,
powołanie spisu powszechnego (w powiecie mieszkało 700 osób),
powstał PSS "Osadnik w Piszu",
1946 – powołano Powiatową Radę Narodową,
1948 – uruchomiono Piskie Zakłady Przemysłu Sklejek,
1960 – oddano do użytku budynek Domu Kultury w Piszu,
1969 – powstało Muzeum Ziemi Piskiej,
1975 – na skutek reformy administracyjnej w Polsce powiat Pisz został zlikwidowany,
1987 – w Turnieju Miast Pisz przegrał ze Słubicami,
1989 – pierwsze demokratyczne wybory do samorządu gminnego. Burmistrzem Pisza zostaje Andrzej Wróblewski. W następnych latach (do 2002) urząd ten piastuje Janusz Puchalski,
1995 – ukazał się pierwszy numer nowej edycji czasopisma popularno – naukowego "Znad Pisy",
1998 – podpisanie porozumienia o partnerstwie między Piszem a powiatem Schleswig-Flensburg;
1999 – po reformie administracyjnej ponowne powołanie starostwa powiatowego. Starostą zostaje Marek Konopka,
2000 – Radosław Sobczak z Pisza zakwalifikował się jako jedyny Polak do finału Konkursu Chopinowskiego,
2002 – 4 lipca nad Puszczą Piską przechodzi największy w historii huragan. W samym tylko Nadleśnictwie Pisz w ciągu 15 minut uszkodzonych zostaje 12 tys. ha lasów,
2002 – wybory samorządowe: burmistrzem zostaje Andrzej Szymborski, a starostą Zbigniew Włodkowski,
2004 – uruchomienie ekologicznej ciepłowni dla miasta Pisz. Jest to największa tego rodzaju ciepłownia w Polsce, która wykorzystuje tylko odnawialne źródła energii – biomasę. Inwestycja współfinansowana przez EkoFundusz.
2009 – 26 czerwca nastąpiło otwarcie nowego mostu nad Pisą[3].
Zabytki[edytuj]



Kościół pw. św. Jana Chrzciciela
Pisz nie obfituje w zabytki. Częste pożary i wojny, które nawiedzały miasto, zmiotły z powierzchni ziemi budowle wzniesione w dawnych wiekach.
Najstarszym zabytkiem jest wieża kościoła pod wezwaniem św. Jana; odbudowana po pożarze z 1694 roku przetrwała w mało zmienionej formie. Na uwagę zasługują ściany z ryglówki wzniesione w 1737 roku.
Wieża jest murowana i otynkowana; składa się z trzech kondygnacji z otworem wejściowym na osi, zamykającym się półkoliście. Dach wieży, namiotowy, przechodzi w latarnię ośmioboczną. Na niej znajduje się zegar, a od 1739 roku krzyż. Hełm wieży pochodzi z czasów późniejszych. Sam kościół, wzniesiony w ostatnich latach XVII wieku, został przebudowany w 1843 roku.
We wnętrzu kościoła zachował się ołtarz główny z okresu późnego renesansu, odnowiony w 1696 roku oraz barokowa ambona pochodząca z 1701 roku. Z XVII wieku pochodzą: krucyfiks drewniany, polichromowany, polichromowany pelikan oraz chrzcielnica.
W mieście obejrzeć można ślady po byłym zamku krzyżackim przy ul. Gizewiusza. Z dawnej zabudowy miejskiej zachowały się trzy domy w stylu barokowym: parterowy przy ulicy Rybackiej 8 oraz piętrowe przy Lipowej 5 i 22 (stara numeracja). Dom przy ulicy Rybackiej pochodzi z XVIII wieku, a domy przy ulicy Lipowej z XIX wieku. Wszystkie są murowane, otynkowane, założone na planie prostokąta, dwudzielne.


Baszta
Zabytkowe domy przy ulicy Rybackiej oznaczone numerami: 9, 12, 13, 15, 16, 17, 18 i 30 pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku. Wszystkie są parterowe, murowane, tynkowane, założone na planie prostokąta.
Przy placu Daszyńskiego, z bogatej niegdyś secesyjnej zabudowy miasta pozostały jedynie dwa zabytkowe budynki (nr 8 i 14). Do rejestru zabytków wpisano neogotycki ratusz i stojący obok budynek w tym samym stylu. Wzniesiono je w 1900 roku za pieniądze pochodzące z kontrybucji po wygranej wojnie z Francją w 1871 roku. Mieści się w nim między innymi Muzeum Ziemi Piskiej, Starostwo Powiatowe i Urząd Stanu Cywilnego.
Na zapleczu ratusza znajduje się neogotycka baszta. Obok na skwerku wystawiona została tzw. Kamienna Baba – pamiątka pozostawiona przez Prusów, a odnaleziona w pobliskich Wejsunach w 1872 r. Obelisk z różowawego głazu (140 cm wys.), z niewyraźnie zarysowaną twarzą, przedstawia prawdopodobnie jakiegoś staropruskiego boga. Niedaleko placu Daszyńskiego znajduje się kościół ewangelicko-augsburski.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Na terenie miasta działają następujące kościoły i związki wyznaniowe:
Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
Kościół rzymskokatolicki
pw. św. Jana Chrzciciela
pw. Matki Miłosierdzia Ostrobramskiej
pw. św. Józefa Oblubieńca
pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
Kościół Zielonoświątkowy
Zbór w Piszu
Świadkowie Jehowy
Sala Królestwa (ul. Warszawska 46)[4]
Sport[edytuj]

W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Mazur Pisz. Aktualnie występuje w klasie okręgowej, w I grupie warmińsko-mazurskiej.
Pełna nazwa: Klub Sportowy Mazur Pisz
Rok założenia: 1951[potrzebne źródło]
Barwy: zielono-niebiesko-czerwone
Stadion: Stadion Miejski w Piszu
pojemność: 2000[potrzebne źródło]
wymiary boiska: 103 m x 67 m[potrzebne źródło]
W Piszu funkcjonuje również klub koszykarski TSK Roś.
Pełna nazwa : TSK Roś Pisz
Rok założenia : 1996[potrzebne źródło]
*Barwy : Pomarańczowy
Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie[5]:
 Niemcy Schleswig-Flensburg
 Estonia Mustvee
 Litwa Alytus
Urodzeni w Piszu[edytuj]

Jerzy Krzysztof Pisański (XVIII w.), uczony, autor pierwszej historii Prus
Gustaw Gizewiusz (XIX w.), działacz mazurski, autor głośnej pracy "Polska kwestia językowa w Prusach", współredaktor dwóch gazet wychodzących w języku polskim na Mazurach
Marek Szczech – były piłkarz, reprezentant Polski, zmarł w 2003 roku
Zbigniew Włodkowski (ur. 30 kwietnia 1961 w Piszu) – polski polityk (PSL), nauczyciel i samorządowiec, poseł na Sejm V kadencji, od 28 listopada 2007 podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej.
Gerard Skok (ur. 6 października 1930 w Łodygowie, zm. 3 grudnia 1987 w Olsztynie) – polski działacz społeczny na Mazurach, dziennikarz i polityk, poseł na Sejm PRL I i II kadencji (1952–1961) z ramienia PZPR.
Zobacz też[edytuj]

Cmentarz żydowski w Piszu
Pisz (stacja kolejowa)

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1