niedziela, 23 września 2012

Jasło


Jasło

Państwo Polska
Województwo podkarpackie
Powiat jasielski
Gmina gmina miejska
Prawa miejskie 1365
Burmistrz Andrzej Czernecki
Powierzchnia 36,52 km²
Wysokość 225 do 380 m n.p.m.
Ludność (2011)
• liczba
• gęstość
37 071[1]
1031,5 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 13
Kod pocztowy 38-200, 38-201, 38-211
Tablice rejestracyjne RJS
Położenie na mapie Polski


Jasło
49°44′52″N 21°28′17″E
TERC
(TERYT) 3182505011
SIMC 0953059
Urząd miejski
Rynek 12
38-200 Jasło
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Jasło w Wikisłowniku
Strona internetowa


Park Miejski wraz z pomnikiem jego założyciela


Płyta rynku latem


Deptak i zabytkowe kamienice w Jaśle


Neogotycka kaplica cmentarna


Mury miejskie w Jaśle


Fontanna w Parku Miejskim


Budynek Zespołu Szkół nr 4 z 1905 roku


Pałac Sroczyńskich. Miejsce urodzenia Hubala


Wnętrze jasielskiej Kolegiaty


I LO w Jaśle, dawne gimnazjum


Jasło w powiecie


Pomnik św. Antoniego Padewskiego – patrona Miasta Jasła
Jasło – wymowa ?/i miasto powiatowe w południowo-wschodniej części Polski, w województwie podkarpackim, siedziba powiatu jasielskiego, położone w obrębie Dołów Jasielsko-Sanockich. Znajduje się ono na wysokości od 225 do 380 m n.p.m.[2] na przecięciu rzek Wisłoki, Ropy oraz Jasiołki.
Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 37 071 mieszkańców.
Patronem miasta jest św. Antoni z Padwy[3].
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
1.1 Struktura powierzchni
1.2 Demografia
1.3 Toponimia
2 Historia
2.1 II wojna światowa
3 Architektura
4 Znani jaślanie
5 Komunikacja
6 Edukacja
7 Administracja
8 Opieka zdrowotna
9 Wspólnoty religijne
10 Miasta partnerskie
11 Przypisy
12 Zobacz też
Położenie[edytuj]

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 36,52 km²[4]. Miasto stanowi 4,41% powierzchni powiatu.
Części miasta: Błonie, Bryły, Brzyszczki, Gamrat, Gądki, Gliniczek, Górka, Hankówka, Kaczorowy, Kowalowy, Krajowice, Niegłowice, Nowy Żółków, Podzamcze, Sobniów, Ulaszowice, Warzyce.
W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa krośnieńskiego.
Struktura powierzchni[edytuj]
Według danych z roku 2002[5] Jasło ma obszar 36,65 km², w tym:
użytki rolne: 68%
użytki leśne: 5%
Demografia[edytuj]
Dane z 26 lutego 2009[6]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 37 743 100 19 732 52,1 18 011 47,9
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 1031,5 536,9 494,6
Według danych GUS z 31.12.2006, miasto liczyło 37 562 mieszkańców.
Toponimia[edytuj]
W pierwszych źródłach nazwa pojawia się w 1262 w postaci Jasieł[7]. W XIV-wiecznym dokumencie lokacyjnym występuje nazwa w jęz. niemieckim Jessel, Ieschil (1325)[8]. Nazwa jest pochodzenia słowiańskiego i pochodzi od nazwy rzeki przepływającej przez miasto; przypuszczalnie powstała od wyrazu jasny (błyszczący)[7], a konkretnie od prasłowiańskiego (J)ě(d)s z przyrostkiem ъlъ, co odpowiada polskim elementom: Jeś- || Jaś- i przyrostkowi -eł; jasieł „jasny, czysty”[9].
Wyraz „jesło” w okresie przedpolskim oraz staropolski wyraz „jasło” oznaczał „żłób” i pochodzi od czasownika „jeść” (utworzony na tej samej zasadzie jak słowo „mydło” od czasownika „myć”). Wyraz nie występuje w języku polskim, jedynie jej rzadko używane zdrobnienie „jasełka”.
Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: Historia Jasła.
Po raz pierwszy nazwę Jasła zapisano w zabytku średniowiecznym, opiewającym Miracula Sancti Stanislai, wymieniając w nim również imiona jaślan, a wśród nich Gotszalka, noszącego tytuł archiprezbitera jasielskiego. Istotnym szczegółem w okresie rozwoju posiadłości klasztornych w powiecie jasielskim jest to, że wśród nich znalazło się również Jasło. Pierwszą wzmiankę o tym znajdujemy w roku 1262, w przywileju Bolesława Wstydliwego dla klasztoru cysterskiego w Koprzywnicy. Nadaje on osadzie Jasiel przywilej skarbowy i sądowy. Z innych dokumentów wynika, że cystersi otrzymać musieli tę osadę już w tzw. Fundatio primaeva, czyli w roku 1185. W każdym razie w połowie XIII wieku Jasło – zwane wtedy Jasiel lub Jasioł było osadą o niemałym znaczeniu gospodarczym. Tu mianowicie znajdowało się jedno z ważnych małopolskich targowisk.
Organizacja miejska Jasła, której skąpe ślady spotykamy w źródłach u schyłku XIV wieku i później, zawdzięczała swój początek dokumentowi Kazimierza Wielkiego wystawionemu w Sanoku 26 kwietnia 1366 roku. Tym dokumentem nadał król miasteczku Jasłu prawo niemieckie. W 1367 zwolnił je od ceł, zaś w 1368 dokonał formalnej zamiany miasta z cystersami. Zamiana ta została ostatecznie załatwiona w roku 1374 przez Elżbietę, królową regentkę, która dała cystersom odszkodowanie w postaci miasteczka Frysztak i wsi sąsiednich: Glinik i Kobyle. Połączenie części królewskiej i zakonnej miasta zostało w ten sposób zalegalizowane i stworzyło nowe podstawy organizacyjne miasteczka.
Parafia powstała w Jaśle przed 1325 rokiem, wcześniej Jasło należało do parafii w Zręcinie. Parafię jasielską niewątpliwie uposażyli biskup krakowski i król Władysław Łokietek. Pleban jasielski posiadał jako uposażenie nadany mu – być może w roku 1366 – folwark, przynajmniej jednołanowy z rolami i trzema sadzawkami, a ponadto pobierał dziesięcinę i meszne.
W latach 1648-1772 Jasło przeżywało okres upadku. Kilkukrotne okupacje Jasła: najpierw w roku 1655 przez wojska szwedzkie, potem w 1657 r. przez oddziały siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego, a na początku XVIII w. ponownie przez wojska szwedzkie Karola XII, zrujnowały miasto doszczętnie. W dobie konfederacji barskiej w latach 1768-1772, miasto znowu było narażone na zniszczenia ze strony swoich i Rosjan.
II połowa XIX wieku to czas autonomii, zarazem okres rozwoju miasta – powstają obiekty użyteczności publicznej, Kasa Oszczędności, Sąd Rejonowy, w 1896-1897 zostaje założony Park Miejski.
Ważnym wydarzeniem w historii miasta było założenie w roku 1868 gimnazjum (obecnie I LO).
We wrześniu 1900 roku Jasło wizytował cesarz austro-węgierski Franciszek Józef.
W roku 1910 został założony klub piłkarski Czarni Jasło.
II wojna światowa[edytuj]
Dnia 9.07.1943 oddział Armii Krajowej pod dowództwem por. Zenona Soboty „Korczaka” dokonał napadu na więzienie w Jaśle. Członkowie AK przebrani w mundury niemieckie oraz mówiący po niemiecku wprowadzili w błąd strażników więziennych, dostając się do wnętrza budynku po czym rozbroili ich. Uwalnili 120 więźniów[10]. Akcja zakończyła się sukcesem i więźniowie znaleźli schronienie w okolicznych lasach.
Wrzesień i październik 1944 roku to w Jaśle czas nasilenia się niemieckiego terroru i początek akcji wysiedleńczej w rejonie. Wysiedlono najpierw mieszkańców okolicznych wiosek znajdujących się w strefie przyfrontowej, a 13 września zaczęto wysiedlać ludność z Jasła. Po wysiedleniu mieszkańców Niemcy rozpoczęli rabunek i niszczenie opustoszałego miasta. Podpalali i wysadzali w powietrze budynki publiczne i domy prywatne – było to działanie systematyczne i zaplanowane.
Do Jasła zniszczonego w 97% wkroczyli 16 stycznia 1945 roku rosyjscy żołnierze z 76 Pierekopskiej Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej pod dowództwem płk. Fiodora Bolbata. Po wojnie miasto zostało odbudowane.
10 kwietnia 2010 roku w katastrofie samolotu pod Smoleńskiem zginął, pochodzący ze Święcan koło Jasła senator Stanisław Zając. Uroczystości pogrzebowe, w których wziął udział m.in. Marszałek Senatu Bogdan Borusewicz odbyły się w kościele farnym 25 kwietnia tegoż roku.
4 czerwca 2010 roku Jasło nawiedziła powódź, która swoim zasięgiem objęła 1/3 miasta (głownie osiedla: Gądki, Rafineryjne i Mickiewicza). Ewakuowano ponad 1300 osób.
Architektura[edytuj]

Zabytki chronione prawnie w Jaśle:
kolegiata pw. Wniebowzięcia NMP – kościół farny najstarszy zabytkowy kościół w mieście z XV, XVIII, XIX wieku, a także dzwonnica kościelna z połowy XIV, XV wieku. Budynek z kamienia w stylu gotyckim, był wielokrotnie niszczony; numer rejestru: 109/ZN/56 z 19.12.1956,
kościół pw. św. Stanisława Biskupa wybudowany w latach 1892-93. Wcześniej stanowił kaplicę gimnazjalną. Inicjatorami budowy byli: ówczesny dyrektor szkoły Klemens Sienkiewicz, jego żona Hermina oraz grono nauczycielskie[11]. W latach 70. w Jaśle wprowadzono nowy podział na parafie. Przekształcono kaplicę w nowy kościół (skrzyżowanie ulic Czackiego i Mickiewicza); numer rejestru: A-371/98 z 6.07.1998,
cmentarz przy ul. Zielonej, założony w 1784 roku; numer rejestru: A-101 z 23.09.1986,
dom przy ul. Kazimierza Wielkiego 1 z XIX w.; numer rejestru: A-380 z 3.09.1968,
dom przy ul. 3 maja 23 z początku XX w.; numer rejestru: A-165 z 14.06.2006,
Szkoła Wydziałowa Męska wraz z internatem z 1906 r. (ul. Marchlewskiego 20), od roku 1906 do 1939 mieściła się tam Szkoła Wydziałowa Męska, 1945-1962 najpierw gimnazjum, a potem przekształcone z niego I Liceum Ogólnokształcące im. Króla Stanisława Leszczyńskiego, od 1962-Liceum Ekonomiczne, Szkoła Handlowa, obecnie dodatkowo Filia Akademii Ekonomicznej w Krakowie, IV Liceum Ogólnokształcące i inne instytucje; numer rejestru: A-113 z 6.10.1987,
dom z oficyną przy Rynku 14 z 2. połowy XVIII; numer rejestru: A-35 z 26.06.2001,
dom przy ul. Staszica 8 z końca XIX w.; numer rejestru: A-260 z 14.02.1992,
dom przy ul. Staszica 12 z XIX w.; numer rejestru: A-126 z 1.11.1988,
zespół pałacowy z 2. połowy XIX, obejmujący neogotycki pałac Sroczyńskich z 1858 oraz zabytkowy park, mieści się w dzielnicy Jasło-Gorajowice. Budynek pałacu jest siedzibą Zespołu Szkół Medycznych; numer rejestru: A-348 z 3.09.1968,
zespół dworski obejmujący dwór wybudowany w latach 1730-32 następnie przebudowany w 2. połowie XIX w. oraz park z przełomu XVIII/XIX, mieści się w dzielnicy Jasło-Niegłowice, przy ul. Gajowej; numer rejestru: A-120 z 10.08.1988,
Obiekty historyczne:
figura św. Jana Nepomucena z 1770 na środku rynku,
kaplica cmentarna z lat 1859-72 w stylu romańskim,
fragmenty murów miejskich znajdujące się przy placu Bartłomieja z Jasła obok ZUS-u,
współczesny kościół wizytek na miejscu kościoła zburzonego przez hitlerowców na wzgórzu zwanym Górką Klasztorną (nazwa ta początkowo potoczna pojawiła się po przybyciu do Jasła sióstr wizytek w 1903 roku, obecnie jest używana również w materiałach urzędu miejskiego[12]), lub też Miejską Górą,
obelisk wzniesiony w 500. rocznicę zwycięstwa grunwaldzkiego na tymże wzgórzu,
park miejski założony przez nauczyciela Teodora Bernardzikiewicza; znajduje się tam pomnik Tadeusza Kościuszki z 1879, grób Nieznanego Żołnierza z 1894, oraz altanka z maszkaronem zbudowana z okazji odwiedzin miasta przez cesarza Franciszka Józefa w 1900 roku,
kamienice w Rynku, najstarsza pod nr 14 z piwnicami na wino z XVIII w.,
Muzeum Regionalne w Jaśle przy ul. Kadyiego 11 w domu darowanym przez lekarza okulistę dr. Stanisława Kadyiego.
budynek poklasztorny oo. Franciszkanów przy ul. Mickiewicza 4, do roku 1965 pełniący tymczasowo funkcję kościoła, obecnie mieści Poradnię Rejonową. Podczas remontu w 2006 roku odkryto i odrestaurowano zabytkowe malowidło przedstawiające Matkę Boską.
kościół oo. Franciszkanów pw. św. Antoniego Padewskiego – w okresie międzywojennym znajdował się przy ul. Mickiewicza. Po jego zniszczeniu w czasie II wojny światowej zakonnicy zrezygnowali z odbudowy ruin, tylko rozpoczęli przygotowania do budowy w nowym miejscu na rogu ulic 3 maja i Chopina. Do roku 1965 tymczasowo funkcje kościoła spełniał budynek klasztorny przy ul. Mickiewicza 4, obecnie znajduje się w nim Poradnia Rejonowa. W roku 1965 oddano do użytku największy w Jaśle kościół. Na froncie wykonano płaskorzeźby świętych zasłużonych dla Kościoła. Jeszcze przed beatyfikacją znalazła się tam figura oo. Maksymiliana Kolbego. Mieści się w nim sanktuarium patrona Miasta Jasła – św. Antoniego Padewskiego.
Znani jaślanie[edytuj]

Urodzeni w Jaśle:
Bartłomiej z Jasła – filozof, teolog, reformator Akademii Krakowskiej
Antoni Barwiński – sportowiec, piłkarz, reprezentant Polski
Rafał Bernacki – sportowiec, piłkarz ręczny, reprezentant Polski
Seweryn Bieszczad – malarz początku XX wieku
Henryk Dobrzański – major WP, olimpijczyk, dowódca partyzancki II wojny światowej
Ryszard Drozd – szachista
Zbyszko Cyganiewicz – polski zapaśnik
Karol Józef Fischer – biskup przemyski, autor prac z zakresu liturgii
Cezary Geroń – poeta, dziennikarz
Jacek Grün – politolog, muzyk, pierwszy perkusista Budki Suflera
Józef Gryglewicz – major, lotnik Dywizjonu 300 i 301 w Anglii
Lech Haydukiewicz – polityk, pedagog, członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
Stanisław Kadyi – lekarz okulista, kolekcjoner dzieł sztuki
Janusz Kołodziej – polityk, poseł
Robert Król – poeta młodego pokolenia
Adam Loret – pierwszy dyrektor Lasów Państwowych
Elżbieta Łukacijewska – polityk, europarlamentarzysta
Jerzy Matuszkiewicz – muzyk jazzowy, saksofonista, kompozytor
Edward Miszczak – dziennikarz telewizyjny i radiowy, dyrektor programowy TVN
Karol Myśliwiec – archeolog, egiptolog, członek PAN
Józef Oberc – profesor zwyczajny, wybitny geolog
Stanisław Pawłowski – geograf i kartograf, rektor Uniwersytetu Poznańskiego
Sławomir Peszko – sportowiec, piłkarz, reprezentant Polski
Dorota Pykosz – sportsmenka, siatkarka
Gabriel Samolej- sportowiec, hokeista, olimpijczyk
Stefan Schwarz – lekarz, wykładowca, nestor polskiej ginekologii
Józef Słotwiński – reżyser, pedagog, tłumacz
Hugo Steinhaus – wybitny matematyk, aforysta
Zbigniew Skrudlik – sportowiec, szermierz florecista, dwukrotny mistrz olimpijski
Michał du Vall – profesor zwyczajny prawa, prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego
Mieczysław Wieliczko - profesor historii, wybitny znawca ziemi jasielskiej, Honorowy Obywatel Miasta Jasła.
Jan Wodyński – malarz
Paweł Zagumny – sportowiec, siatkarz, reprezentant Polski
Związani z Jasłem:
Stanisław Barabasz – architekt, malarz, nestor narciarstwa polskiego
Marian Cichoń – profesor zwyczajny, kierownik jednej z katedr UE w Krakowie
Jarosław Gowin – publicysta, minister sprawiedliwości
Stefan Jaracz – aktor, pisarz i publicysta
Piotr Jaroszewicz – premier PRL w latach 1970–1980, generał dywizji WP
Tadeusz Klimecki – generał brygady WP
Stanisław Kołodziej – ksiądz, męczennik, Sługa Boży Kościoła katolickiego
Ignacy Kruszewski – polski i belgijski generał brygady, bohater narodowy
Ignacy Łukasiewicz – wynalazca lampy naftowej, farmaceuta
Zyndram z Maszkowic – rycerz spod Grunwaldu, starosta jasielski
Stanisław Pigoń – historyk literatury polskiej, wykładowca uniwersytecki
Rudolf Weigl – wynalazca pierwszej w świecie skutecznej szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu
Stanisław Zając – polityk, poseł i senator, zginął pod Smoleńskiem
Alicja Zając – działaczka samorządowa, senator
Komunikacja[edytuj]

W mieście działa Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej – PKS Jasło oraz Zakład Miejskiej Komunikacji Samochodowej – ZMKS Jasło.
Przez Jasło przebiegają dwie drogi krajowe: 28 oraz 73.
droga krajowa nr 28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło (obwodnica miasta) – Krosno – Sanok – Medyka.
droga krajowa nr 73 Jasło – Pilzno – Tarnów – Dąbrowa Tarnowska – Kielce – Wiśniówka
Edukacja[edytuj]

 Osobny artykuł: Lista szkół w Jaśle.
W Jaśle znajduje się kilkanaście placówek edukacyjnych oferujących naukę osobom o różnym poziomie wykształcenia. W mieście znajdują się cztery szkoły podstawowe, gimnazjum oraz pięć zespołów szkół miejskich (szkoła podstawowa oraz gimnazjum w jednym budynku)[13]. Oprócz tego na terenie Jasła znajdują się także: trzy licea ogólnokształcące oraz pięć zespołów szkół ponadgimnazjalnych. W mieście znajdują się także trzy placówki szkół wyższych.
Administracja[edytuj]

Władze miasta tworzą: przewodnicząca Rady Miasta: od 6 grudnia 2010 Elżbieta Bernal (Jaślanie), wiceprzewodniczący: Henryk Rak (Prawo i Sprawiedliwość) oraz Leszek Zduński (Platforma Obywatelska). Burmistrzem miasta jest Andrzej Czernecki (Jaślanie), a wiceburmistrzami Antoni Pikul oraz Leszek Znamirowski. W skład Rady Miasta wchodzą komitety:
Prawo i Sprawiedliwość (7 radnych)
Jaślanie (5 radnych)
Platforma Obywatelska (4 radnych)
Przymierze Samorządowe Podkarpacia (3 radnych),
Forum Jasielskie (2 radnych).
Koalicję tworzą Jaślanie, Platforma Obywatelska i Przymierze Samorządowe Podkarpacia. Opozycję tworzą: Prawo i Sprawiedliwość oraz Forum Jasielskie.
Opieka zdrowotna[edytuj]

Szpital Specjalistyczny w Jaśle
Zespół Opieki Zdrowotnej
Wspólnoty religijne[edytuj]

Jasło należy do diecezji rzeszowskiej. Na terenie miasta jest 9 parafii, które należą do dwóch dekanatów: Jasło – Zachód oraz Wschód. Taki podział funkcjonuje od lat 70. XX wieku. W parafii Wniebowzięcia NMP przy ulicy Floriańskiej znajduje się dom zakonny sióstr michalitek, którego wspólnota liczy 6 sióstr. W parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca NMP przy ul. Klasztornej znajduje się klasztor sióstr wizytek, której wspólnota liczy 15 sióstr.
W Jaśle działa Zbór „ARKA” Kościoła Zielonoświątkowego, który prowadzi swe nabożeństwa w auli Państwowej Szkoły Muzycznej I st. przy ul. Hugona Kołłątaja.
W mieście znajduje się także zbór Świeckiego Ruchu Misyjnego „Epifania” (ul. Krasińskiego) oraz Sala Królestwa Świadków Jehowy (ul. Graniczna 81)[14].
 Zobacz też: Wielka Synagoga w Jaśle.
Miasta partnerskie[edytuj]


Ta sekcja od 2011-09 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
 Makó
 Trebišov
 Bardejov
 Truskawiec
 Camposampiero
 Praga 10 (dzielnica)
 Hodonin

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1