poniedziałek, 24 września 2012

Iłża


Iłża

Państwo Polska
Województwo mazowieckie
Powiat radomski
Gmina Iłża
gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie 1239-1867, 1921
Burmistrz Andrzej Moskwa
Powierzchnia 15,83 km²
Ludność (2009)
• liczba
• gęstość
5.336
323,5 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 48
Kod pocztowy 27-100
Tablice rejestracyjne WRA
Położenie na mapie Polski


Iłża
51°09′44″N 21°14′13″E
TERC
(TERYT) 1142125034
Urząd miejski
Rynek 11
27-100 Iłża
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Iłża w Wikisłowniku
Strona internetowa
Iłża – miasto w południowej części województwa mazowieckiego, w powiecie radomskim i jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Iłża. Położone na północnym krańcu Wyżyny Kieleckiej, historycznie w Małopolsce.
Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 5121 mieszkańców[1].
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Demografia
3 Historia
4 Przemysł i usługi
5 Zabytki i atrakcje turystyczne
6 Szlaki turystyczne
7 Kultura
8 Administracja
9 Sport
10 Ciekawostki
11 Zobacz też
12 Przypisy
13 Bibliografia
14 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]

Miasto położone jest nad rzeką Iłżanką w południowej części województwa mazowieckiego, przy północnym krańcu Przedgórza Iłżeckiego – północny kraniec miasta leży już na Równinie Radomskiej[2]. Znajduje się ok. 130 km od Warszawy i ok. 30 km na południe od Radomia.
Przez miasto przebiega droga krajowa nr 9, która jest częścią trasy europejskiej.
Historycznie należy do Małopolski. Leżało w ziemi sandomierskiej, następnie w województwie sandomierskim. Do 1975 miasto należało do powiatu iłżeckiego w województwie kieleckim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. radomskiego.
Demografia[edytuj]


Historia[edytuj]



Zamek w Iłży


Iłża w 1655 roku, rycina Erika Dahlbergha


Iłża


Widok na miasto


Widok na wieżę od strony zalewu


Widok z wieży na zalew
Iłża istniała już we wczesnym średniowieczu, od XII wieku do 1789 własność biskupów krakowskich. Osada zniszczona w 1241 i 1260 w czasie najazdów tatarskich. Prawa miejskie przez 1294 na prawie magdeburskim. Już w XIII wieku istniał tu gród obronny, a około 1340 wzniesiono tu z miejscowego kamienia zamek staraniem biskupa Jana Grota, z czasem rozbudowywany. Miasto stanowiło centrum biskupiego klucza dóbr iłżeckich obejmującego w 1645 roku 2 miasta i 23 wsie.
W XV wieku zasłynęła ceramika iłżecka i powstał miejscowy cech garncarzy. Rozwój miasta w XVI-XVII wieku w związku z ogólnym rozwojem handlu w kraju, a samo miasto znajdowało się na szlaku handlowym z głębi kraju w kierunku do portów na Wiśle w Solcu, Zawichoście i Sandomierzu i dalej do Gdańska.
W 1576 miasto zyskało ratusz na rynku, który w XVII wieku zyskał wieżę wzniesioną z nakazu biskupa Marcina Szyszkowskiego. Na iłżeckim zamku gościli polscy królowie: Władysław Jagiełło, Aleksander Jagiellończyk, Zygmunt III Waza i Władysław IV, a także biskupi, uczeni i wybitni humaniści, jak choćby Jan Kochanowski. W XVII wieku nadal kwitło tu garncarstwo, w latach 1615-1619 miejscowi kupcy dostarczyli kupcom krakowskim 312 transportów garnków.
Upadek miasta rozpoczął potop szwedzki i najazd wojsk Jerzego II Rakoczego w latach 1655-1660, w wyniku czego miasto i zamek uległy zniszczeniom. 17 lipca 1789 r. Iłża przeszła na własność skarbu państwa. Po III rozbiorze Polski w zaborze austriackim, w latach 1809-1815 w Księstwie Warszawskim, a po jego upadku w Królestwie Kongresowym w zaborze rosyjskim aż do 1915 r.
W 1823 roku w Iłży osiedlił się Żyd z Anglii, Levi Selig Sunderland, który założył tu słynną fabrykę fajansu. W 1831 w czasie powstania listopadowego miasto ponownie ulega zniszczeniom w czasie zwycięskiej dla powstańców bitwy stoczonej tu 9 sierpnia 1831 r. W 1850 powstaje tu gmina żydowska i w 1857 jest tu już 521 Żydów, czyli 26% ówczesnej ludności miasta. W 1864 dochodzi tu do bitwy w czasie powstania styczniowego dnia 17 stycznia 1864. W ramach sankcji carskich za udział mieszkańców w powstaniach miasto traci prawa miejskie w 1867 roku. Pomimo tego jako osada jest siedzibą powiatu iłżeckiego utworzonego w 1866 roku. W 1870 powstaje tu synagoga w Iłży, a w 1897 Żydzi stanowią już 49% ogółu mieszkańców. W 1903 w wyniku pożaru przestaje istnieć fabryka fajansu. W czasie rewolucji 1905 roku Iłża znalazła się w granicach tzw. Republiki Ostrowieckiej.
W 1915 w czasie I wojny światowej miasto znów ulega zniszczeniom w czasie walk rosyjsko-niemieckich, gdzie w rejonie Iłży i Pakosławia walczy Legion Puławski. W 1918 z podupadłego miasta przeniesiono siedzibę powiatu iłżeckiego do Starachowic. W 1921 miasto odzyskuje prawa miejskie i w okresie międzywojennym odbudowuje się i rozwija.
W czasie wojny obronnej w 1939 w dniach 8-9 września ma miejsce bitwa z Niemcami polskiego Zgrupowania Południowego Armii Odwodowej Prusy, w wyniku której zostają rozbite polskie dywizje. W 1941 powstaje tu żydowskie getto, zlikwidowane w 1942 przez wywóz do obozu zagłady w Treblince. W okresie okupacji hitlerowskiej rozwija się miejscowy ruch oporu - powstaje Oddział Iłżecki ZWZ AK, mieściła się tu też Komenda Obwodu BCh o kryptonimie 3. Silne wpływy mieli tu też komuniści z GL i AL (organizacja Świt). Partyzanci z AL zajmują Iłżę w dniach 16-17 maja 1944 i przeprowadzają akcję zaopatrzeniową. 16 stycznia 1945 r. wkroczyły do miasta wojska radzieckie Pierwszego Frontu Białoruskiego. W 1945 kadry nowej władzy ludowej w Radomiu pochodziły właśnie z oddziałów AL i GL rejonu iłżecko-starachowickiego.
W okresie powojennym miasto kolejny raz podnosi się ze zniszczeń, a silne tradycje garncarskie kultywuje Spółdzielnia Chałupnik, która eksportuje swoje wyroby m.in. do Australii, Francji, USA, ZSRR i RFN. Miasto jednak pozbawione jest przemysłu i jako znajdujące się na uboczu już w okresie PRL powoli się wyludnia na rzecz Starachowic.
Od 1987 odbywają się tu Dni Leśmianowskie dla upamiętnienia związków wybitnego poety Bolesława Leśmiana z tym miastem oraz jego twórczości. Od 1997 w ruinach zamku biskupiego w Iłży odbywa się corocznie turniej rycerski (początek maja), a w lipcu, w Domu Kultury - Festiwal Folkloru im. Józefa Myszki.
Przemysł i usługi[edytuj]

W Iłży swoje siedziby mają:
Bank Spółdzielczy
Bank Śląski
Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska
Zabytki i atrakcje turystyczne[edytuj]

Zamek w Iłży - na Górze Zamkowej pozostałości kamiennego zamku biskupów krakowskich, wzniesionego około 1340 r. przez biskupa Jana Grota, przekształconego około 1560 r. w renesansową rezydencję
okrągła wieża bez szczytu z końca XIII wieku lub I poł. XIV wieku,
podstawa kwadratowej wieży z XIV wieku,
ślady wjazdu - filary mostu wjazdowego,
jedna ściana zewnętrzna z kluczowymi strzelnicami.
Końcowa stacja Starachowickiej Kolei Wąskotorowej - stacja znajduje się ul. Błazińskiej - można do niej dotrzeć kierując się z centrum miasta droga krajową nr 9 w kierunku Starachowic i Rzeszowa. Kolejką wąskotorową można dojechać do Centrum Edukacji Leśnej Nadleśnictwa Marcule gdzie znajduje się popularne pośród turystów arboretum (kolekcja drzew i krzewów występujących w polskich lasach). Kolej wąskotorowa kursuje w każdą niedzielę od 1 maja do 30 września[3][4].
Kościół farny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - pierwotnie wzniesiony w 1326 r., ponownie w 1603 z fundacji Marcina Szyszkowskiego, wielokrotnie niszczony i restaurowany:
wczesnobarokowe ołtarze (boczny - marmurowy, przeniesiony z katedry wawelskiej),
w nawie głównej stiukowa dekoracja sklepienia z XVII wieku,
piękne portale: piaskowcowe i kamienne z kartuszami herbowymi oraz marmurowy portal wejściowy do kaplicy z 1629 r.,
marmurowa tablica inskrypcyjna w późnorenesansowym obramowaniu z piaskowca,
późnorenesansowa kaplica św. Krzyża, zbudowana z ciosów w 1629 r.,
pięciokondygnacyjna barokowa dzwonnica z 1758 r.
zabudowania parafialne z XVII wieku, w bibliotece 150 tomów starodruków z XV-XVIII wieku o tematyce teologicznej
Kościół Św. Ducha z 1448, odbudowany 1922, z łamanego kamienia
dawny budynek szpitalny z 1754 w miejscu poprzedniego z XV wieku, od 1980 Muzeum Regionalne
cmentarz parafialny na wzgórzu Św. Leonarda - czynny od 1832 z mauzoleum poległych w 1939
grodzisko Kopiec Tatarski przy drodze do Chwałowic
Mury obronne - brak śladów
Cmentarz żydowski z XIX wieku, zdewastowany w 1942
Szlaki turystyczne[edytuj]

Iłża jest punktem początkowym  żółtego szlaku turystycznego prowadzącego do Starachowic.
Kultura[edytuj]

W Iłży praktykowane jest od XVII wieku barabanienie, z krótką przerwą w czasie stanu wojennego.
W Iłży działa Artystyczna Pracownia Rzeźby i Konserwacji Zabytków "Kamar", która wykonała odlewy m.in. wykonanej w Orońsku Kwadrygi Apollina nad wejście do gmachu Teatru Wielkiego w Warszawie, pomnik Jana III Sobieskiego w Wilanowie, pomnik Fryderyka Chopina w Paryżu oraz pomnik Józefa Piłsudskiego w Płocku.
Administracja[edytuj]

Iłża jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[5].
Sport[edytuj]

W mieście siedzibę ma klub piłkarski Polonia Iłża, występujący w IV lidze mazowieckiej, posiadający także sekcję bokserską. Działa również młodzieżowy klub siatkarski Volley Iłża.
Ciekawostki[edytuj]

Na wakacje przyjeżdżał tu Bolesław Leśmian, spokrewniony przez matkę z rodziną Sunderlandów - właścicieli fabryki fajansu. Tu też poznał jedną z 3 miłości swojego życia - Dorę Lebenthal. W Iłży znajdował się słynny malinowy chruśniak.
Zobacz też[edytuj]

Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Iłży
Iłża (stacja kolejowa)
Józef Myszka

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1