czwartek, 6 września 2012

Żywiec

Żywiec


Państwo Polska
Województwo śląskie
Powiat żywiecki
Gmina gmina miejska
Aglomeracja bielska
Burmistrz Antoni Paweł Szlagor
Powierzchnia 50,54 km²
Wysokość 344 do 400 m n.p.m.
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
32 056
634,3 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 33
Kod pocztowy 34-300 do 34-330
Tablice rejestracyjne S



Żywiec na starej mapie z 1603 roku autorstwa Abrahama Orteliusa
Nazwa wywodzi się od określenia "żywiec" staropolskiego określenia żywego inwentarza co ilustruje głowa byka w herbie. Nawiązuje do powszechnej w Żywcu niegdyś hodowli bydła, owiec i trzody oraz ich uboju. Lokalna legenda głosi natomiast, że pod miastem złapano żywcem żubra i ofiarowano go księciu oświęcimskiemu, który w zamian nadał miastu herb z głową żubra na niebieskim polu. Na mapie z 1603 roku autorstwa Abrahama Orteliusa miasto nazwane jest Ziwiecz.[potrzebne źródło]

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 50,54 km²[2]. Miasto stanowi 4,9% powierzchni powiatu żywieckiego.

Według danych z roku 2002 Żywiec ma obszar 50,57 km², w tym: użytki rolne 45%, użytki leśne 17%[3].

Żywiec leży w południowej Polsce, w województwie śląskim, w głębokim obniżeniu śródgórskim – Kotlinie Żywieckiej, nad łączącymi się w pobliżu centrum miasta rzekami Sołą i Koszarawą.

Miasto graniczy z gminami: Czernichów, Gilowice, Lipowa, Łękawica, Łodygowice, Radziechowy-Wieprz, Świnna.

W latach 1945-1974 miasto administracyjnie należało do województwa krakowskiego.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.

Miasto jest głównym ośrodkiem miejskim regionu kulturowego Żywiecczyzna.

Warunki naturalne

Centrum znajduje się na wysokości około 345–350 m n.p.m. Najniżej położonymi terenami są okolice zajezdni MZK – ok. 340 m n.p.m. (poniżej maksymalnego poziomu Jeziora Żywieckiego), a najwyżej północno-wschodnie krańce, w rejonie Jaworzyny w Beskidzie Małym – ok. 830 m n.p.m. Najbardziej wyróżniające się szczyty górskie widoczne z okolic miasta to pobliski Grojec (612 m n.p.m.), Łyska (614 m n.p.m.), Pilsko (1557 m n.p.m.), Babia Góra (1725 m n.p.m.), Hala Lipowska (1324 m n.p.m.), Wielka Rycerzowa (1226 m n.p.m.), Romanka (1365 m n.p.m.), Wielka Racza (1236 m n.p.m.) oraz Skrzyczne (1257 m n.p.m.).

Do 1940 r. miejscem o najniższej zarejestrowanej temperaturze -40,6 stopni Celsjusza był Żywiec. Taka temperatura wystąpiła w 1929 r. Stracił to miano w 1940 r. na rzecz Siedlec, gdzie zarejestrowano temperaturę -41 stopni Celsjusza[potrzebne źródło].

Przyroda

Do obiektów przyrodniczych należą:

północno-zachodnie fragmenty Grojca – stanowiska bardzo rzadkich i ginących gatunków roślin, np.: obuwik pospolity – najbardziej okazały przedstawiciel rodzimych storczykowatych, tojad lisi – roślina znana w Polsce tylko z kilku stanowisk;[potrzebne źródło]
torfowisko wysokie na zachodnich zboczach Grojca, ze stanowiskiem owadożernej rosiczki okrągłolistnej;
rezerwat przyrody "Grapa", chroniący zachowane na stromych zboczach fragmenty lasów grądowych o charakterze naturalnym;
park zamkowy z licznymi okazami sędziwych, rodzimych i egzotycznych drzew, w tym wielu o randze pomników przyrody.
Podział administracyjny



Podział administracyjny miasta
Miasto dzieli się na 8 dzielnic:

Kocurów-Koleby
Moszczanica
Oczków
Podlesie
Rędzina
Sporysz
Śródmieście
Zabłocie.
Demografia[edytuj]

Dane Urzędu Statystycznego w Katowicach z listopada 2007 roku:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 32 242 100 16 735 51,9 15 507 48,1
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 637,57 330,9 306,6
Żydzi w Żywcu
 Oto fragment przemówienia jednego z rajców miejskich wraz z komentarzem, w wyniku którego udało się uniknąć "fatalnej w skutkach" lokalizacji dworca kolejowego bliżej centrum miasta (za Stanisławem Jeziorskim, "Dwa światy", w: Księga Pamiątkowa Gimnazjum im. Kopernika w Żywcu, s. 319)
Sławetni rajcowie! Kolej dobra rzecz, bo to bez marnowania koni zajedziesz do Bielska, Wiednia i Pesztu. Towary można sobie sprowadzać i szynki, kiełbasy z naszych prosiąt wysyłać (...) Ale z tą stacją to mi się nie widzi. Kolejami jeżdżą sobie różni ludzie i Żydzi naturalnie też (...) A co będzie jak taka Żydówka urodzi dziecko na stacji, w poczekalni, na ziemi naszego miasta?!. Nowego obywatela nam przysporzy! (...) Ja pierwszy nie zgadzam się na żadną stację w mieście (...). Poszli za nim wszyscy. Nie było ani jednego głosu sprzeciwu (...).
Historia


Ta sekcja od 2012-03 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
Średniowiecze


Wzgórze Grojec
Kolebką Żywca jest[styl do poprawy], zasiedlone w czasach starożytnych przez Celtów, wzgórze Grojec (612 m n.p.m.), gdzie istniała wczesnośredniowieczna warownia. Na początku XV wieku została przekształcona w zameczek myśliwski rozbójniczej rodziny Skrzyńskich herbu Łabędź. W 1462 r. został zniszczony przez wojska Kazimierza Jagiellończyka.

Samo miasto powstało na przełomie XIII i XIV wieku (pierwsza wzmianka o żywieckiej parafii pochodzi z 1308 r.), prawa miejskie otrzymało w 1327 r. Ówczesny Żywiec, będący częścią najpierw księstwa cieszyńskiego, a od 1317 r. księstwa oświęcimskiego (stanowiącego od 1327 r. część Korony Czeskiej), znajdował się w nieco innym miejscu – na terenie późniejszej wioski Stary Żywiec, zalanej w roku 1966 wodami Jeziora Żywieckiego .

W 1448 r., w związku z częstymi powodziami, miasto lokowano ponownie - na wyżej położonym miejscu, u ujścia Koszarawy do Soły, gdzie obecnie znajduje się jego historyczne centrum.

W 1457 r. śląskie księstwo oświęcimskie zostało sprzedane polskiemu królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, tracąc swoją niezależność i stając się integralną częścią Polski. Zamek w Żywcu, należący do książąt oświęcimskich, stał się własnością polskiego króla. Odtąd do czasów rozbiorów Żywiec należał do powiatu śląskiego.

Panowanie Komorowskich: 1467–1624


Stary Zamek – ośrodek administracyjny Państwa Żywieckiego w XVI wieku
W 1467 r. Kazimierz Jagiellończyk nadał dobra żywieckie – zwane odtąd Państwem Żywieckim – w dziedziczne władanie rodowi Komorowskich herbu Korczak. Była to nagroda za pomoc w ukróceniu rozbójniczej działalności Skrzyńskich i wsparcie w wyprawie króla na Węgry.

Piotr Komorowski, pierwszy właściciel Państwa, wkrótce zmienił orientację polityczną i poparł króla Węgier, Macieja Korwina, który sprzymierzył się z zakonem krzyżackim przeciw Polsce. W 1477 r. Kazimierz Jagiellończyk podjął przeciwko Komorowskich akcję zbrojną zakończoną m.in. zniszczeniem zamku w Żywcu. Udało im się jednak uzyskać królewskie przebaczenie i mogli dalej panować na Żywiecczyźnie.

Komorowscy władali Państwem Żywieckim jako niepodzielnymi dobrami do roku 1608, kiedy zostało podzielone między synów Krzysztofa Komorowskiego na trzy części: suskie, ślemieńskie i największe żywieckie. Właściciel tego ostatniego, Mikołaj Komorowski, okazał się utracjuszem i z powodu problemów finansowych najpierw w 1618 r. sprzedał dobra łodygowickie, a w 1624 r. – kiedy okazał się zupełnym bankrutem – wystawił całość na sprzedaż.

Panowanie Wazów: 1624-1678[edytuj]


Herb Wazów – Snopek
Wystawione w 1624 r. na sprzedaż Państwo Żywieckie kupiła za 600 000 złotych Konstancja Habsburżanka, żona polskiego króla Zygmunta III Wazy.

Królowa Konstancja zasłynęła tym, że w 1626 r. wydała zakaz osiedlania się w granicach Żywca Żydów. Nigdy nie zniesiony i przestrzegany nawet dwa czy trzy wieki później spowodował, że w obrębie miasta nie zamieszkała ani jedna żydowska rodzina. W przeciwieństwie do okolicznych wiosek (a dziś dzielnic) – Sporysza, Ispa czy Zabłocia.

Po śmierci Konstancji w 1631 r. Państwo Żywieckie odziedziczyli jej synowie, Jan II Kazimierz Waza i Karol Ferdynand Waza.

W okresie potopu szwedzkiego Żywiec znalazł się na linii frontu. Posłowie szwedzcy zażądali hołdu i wysokich kontrybucji, grożąc w przeciwnym razie spaleniem miasta. Szlachta wraz z mieszczaństwem i góralami postanowiła nie dopuścić do wkroczenia wojsk szwedzkich. W dolinie Soły w Międzybrodziu i w Bramie Wilkowickiej utworzono fortyfikacje. 8 marca 1656 r. w Mikuszowicach Krakowskich miała miejsce wielka polsko-szwedzka bitwa zakończona zwycięstwem Szwedów. Miasto zostało zdobyte, splądrowane i w znacznym stopniu zniszczone.

Panowanie Wielopolskich: 1678-1838[edytuj]


Herb Wielopolskich – Starykoń
W 1678 r. Państwo Żywieckie kupił – też za 600 000 złotych – od Wawrzyńca Wodzickiego, dzierżawiącego dobra Wazów po śmierci Jana Kazimierza w 1672 r., kanclerz wielki koronny Jan Wielopolski herbu Starykoń.

Panowanie Wielopolskich – obejmujące cały wiek XVIII – nie zostało zapamiętane zbyt dobrze. Był to czas gospodarczej stagnacji i pogarszania się sytuacji chłopstwa. Państwo Żywieckie dwukrotnie uległo uszczupleniu w wyniku podziałów spadkowych. W połowie XVIII wieku składało się z miasta Żywca i sześciu kluczy: sporyskiego, jeleśniańskiego, wieprzskiego, starożywieckiego, lipowskiego i węgierskogórskiego.

Na plus można Wielopolskim zaliczyć[styl do poprawy] dbałość o żywiecki zamek. Rozbudowali go oni w stylu barokowym i założyli 25-hektarowy park zamkowy.

W 1772 r., w wyniku I rozbioru Polski, cały obszar Państwa Żywieckiego, znalazł się w granicach Austrii, wchodząc w skład kraju koronnego Galicja i Lodomeria.

Postacią XVII- i XVIII-wiecznego Żywca był żyjący w latach 1658–1729 Andrzej Komoniecki przez czterdzieści lat pełniący funkcję wójta. Stworzył on monumentalną kronikę miejską, "Chronografia albo Dziejopis Żywiecki", w której szczegółowo opisał dzieje miasta i regionu od 1400 do 1729 r. "Dziejopis" jest głównym źródłem historycznym dot. czasów średniowiecznych i nowożytnych. Jego rękopis znajduje się w Muzeum Miejskim, trzykrotnie – w 1938, 1987 i 2005 r. – został też wydany drukiem.

Panowanie Habsburgów: 1838-1944[edytuj]
W 1838 r. nie mogący zapanować nad ubożeniem majątku Adam Wielopolski wystawił Państwo Żywieckie na sprzedaż. Kupił je książę cieszyński, arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg, i włączył w skład Komory Cieszyńskiej.

Przedsiębiorczość cieszyńskich Habsburgów, którzy tworzyli wiele zarządzanych przez Komorę zakładów przemysłowych i rozwijali gospodarkę leśną, spowodowała, że Księstwo Cieszyńskie wraz z Państwem Żywieckim należało do najbardziej dochodowych majątków szlacheckich w Austrii.



Zabytkowe zabudowania browaru


Dworzec kolejowy
XIX wiek to okres szybkiej industrializacji okolic Żywca. W samym mieście żadne większe zakłady nie powstały – centrum przemysłowym regionu były wsie, dzisiejsze dzielnice, Zabłocie i Sporysz. W 1856 r. z inicjatywy Albrechta Fryderyka Habsburga na południowych krańcach Zabłocia powstał Browar Arcyksiążęcy – wizytówka miasta i obecnie drugi co do wielkości producent piwa w Polsce. Inne wielkie zakłady tamtych czasów to założona w 1837 r. w Sporyszu Huta Fryderyka przekształcona w 1910 r. we fabrykę śrub (obecnie Żywiecka Fabryka Śrub "Śrubena"), założona w 1885 r. w Zabłociu Fabryka Wyrobu Masy z Drzewa na Papier (dziś Fabryka Papieru "Solali"), założona w Zabłociu w 1902 r. Fabryka Maszyn braci Wróblów (obecnie Ponar Żywiec) i założona w Zabłociu w 1921 r. Fabryka Skór i Pasów "Siła" (później Południowe Zakłady Przemysłu Skórzanego, upadłość w 1999 r.)

W 1878 r. Żywiec uzyskał połączenie kolejowe z Bielskiem-Białą i Czechowicami-Dziedzicami poprzez odnogę Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda. W 1884 r. miasto zostało połączone Koleją Transwersalną ze wszystkim ważniejszymi miejscowościami po północnej stronie Karpat. Stację, ze względu na sprzeciw żywieckich radnych, ulokowano w Zabłociu.

Był to też czas gwałtownej urbanizacji. Większość zabudowy mieszkalnej centrum pochodzi z II poł. XIX i początku XX wieku. Powstały też liczne gmachy użyteczności publicznej, jak ratusz, Zarząd Dóbr Arcyksiążęcych, c. k. Wyższa Szkoła Realna czy Szkoła Panieńska. Habsburgowie zmienili oblicze zespołu zamkowego – przebudowali zamek w stylu neogotyckim, zbudowali neoklasycystyczny pałac zwany Nowym Zamkiem i przekomponowali park w stylu angielskim.



Karol Stefan Habsburg
W 1867 r. powstał powiat żywiecki, do 1920 r. i w latach 1932-1951 obejmujący również znaczną część ziemi suskiej.

W 1895 r. Państwo Żywieckie odziedziczył Karol Stefan Habsburg, który zapoczątkował żywiecką linię Habsburgów. Zaskakująca jest ich przynależność narodowa. Mimo że Habsburgowie są rodem niemieckim, przedstawiciele linii żywieckiej konsekwentnie deklarowali swoją polskość i prowadzili propolską politykę. Karol Stefan był prezes Polskiej Akademii Umiejętności, a przed i w czasie I wojny światowej był głównym pretendentem do tronu niepodległego Królestwa Polskiego, które miałoby powstać. Po 1918 r. żywieccy Habsburgowie wystąpili o obywatelstwo polskie, dzięki czemu mogli zachować swoje posiadłości (w 1919 r. trafiły automatycznie pod zarząd państwowy). W okresie międzywojennym część z tych terenów podarowali państwu (np. stoki Babiej Góry, gdzie powstał park narodowy, czy majątek w Lipowej, z którego do dziś korzysta PAN).

W 1929 r. do Żywca włączono wieś Stary Żywiec, w 1939 r. na niecałe 5 lat częścią miasta stało się również Zabłocie.

W okresie II wojny światowej znalazł się w granicach III Rzeszy, w prowincji górnośląskiej. Ostatni właściciel Państwa Żywieckiego, Karol Olbracht Habsburg, odmówił podpisania volkslisty. W efekcie dobra przeszły pod zarząd państwowy, a sam arcyksiążę został internowany w Cieszynie, skąd dzięki interwencji władz Szwecji (jego żona była Szwedką) wyjechał do Skandynawii. W 1940 r. na Żywiecczyźnie przeprowadzono Aktion Saybusch – wysiedlenie ok. 20 000 osób do Generalnego Gubernatorstwa. Ich miejsce mieli zająć koloniści niemieccy przesiedlani ze wschodu i południa Europy w ramach akcji kolonizacyjnej zwanej Heim ins Reich (pol.Dom w Rzeszy). Jednak mimo akcji propagandowej nie znalazło się zbyt wielu chętnych do zamieszkiwania w ubogich, wiejskich chałupach. Po wojnie większość mieszkańców powróciła w okolice Żywca.

W 1944 r. na podstawie dekretu o reformie rolnej Państwo Żywieckie – po 477 latach istnienia – definitywnie przestało istnieć.

Dzieje po 1944 r.[edytuj]


Zniszczenia w dzielnicy Rudza
W marcu 1945 r. miały miejsce krwawe walki o miasto. Walki i ostrzał artyleryjski Armii Czerwonej spowodowały poważne zniszczenia w dzielnicach Rudza i Stary Żywiec. Wycofujące się wojska niemieckie wysadziły most kolejowy i dwa mosty drogowe, a także podpaliły dworzec kolejowy.

W 1950 r. granice Żywca rozszerzono o Zabłocie, Sporysz i Kocurów. W 1976 r. częścią miasta stała się Moszczanica i Rędzina, w 1991 r. – Oczków, a w 2001 r. – Podlesie.

W 1966 r. na poprzez spiętrzenie wód Soły zaporą w Tresnej utworzono zbiornik retencyjny Jezioro Żywieckie. Decyzję o jego budowie podjęto po katastrofalnej powodzi w 1958 r., kiedy pod wodą znalazło się m.in. centrum Żywca. Powstanie jeziora spowodowało zalanie dzielnicy Stary Żywiec, wsi Zadziele i części wsi Zarzecze oraz Tresna.

Zarówno w okresie przed- jak i powojennym Żywiec należał do województwa krakowskiego. W latach 1975–1999 miasto i okolica wchodziły w skład województwa bielskiego, następnie zostały włączone do województwa śląskiego.

W 2000 r. do Żywca powróciła Maria Krystyna Altenburg, urodzona w 1923 r. córka Karola Olbrachta Habsburga – ostatniego właściciela Państwa Żywieckiego. Zamieszkała w wydzielonym jej przez władze mieszkaniu w Nowym Zamku.

Zwyczaje miejskie[edytuj]


Ta sekcja od 2011-08 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
Stroje miejskie. Obyczaje miejskie wywodzą się z lat prosperity miasta w XV i XVI w. Żywiec jako lokalne miasto handlowe miał prawo urządzania jarmarków i pobierania myta przy przekraczaniu rzeki Soły. Także handlarze ciągnący tędy na Węgry lub do Krakowa musieli wystawiać w mieście swoje towary. Z okresu tego datują się stroje miejskie różniące się całkowicie od stroju górali żywieckich. Należy pamiętać, że stroje miejskie są reliktem ustroju stanowego miejskiego i jako takie nie maja odpowiednika w ogólnoludowych strojach opisywanych przez Kolberga czy innych etnografów. Nie jest to strój góralski i nie jest on także strojem regionalnym. Jest to strój związany z jednym tylko miejscem: z Żywcem i jest to strój wyłącznie miejski to znaczy używany przez mieszczan tego miasta. Przywiązanie do niego zaś wskazuje na wielkie przywiązanie i siłę lokalnych tradycji.

Strój męski jest ascetycznie skromny i prosty, i obejmuje czarny lub brązowy płaszcz wełniany, rogatywkę z błękitnym lub czerwonym otokiem, koszulę, czarne spodnie, buty skórzane w kolorze czarnym do połowy łydki. Częścią stroju jest pas, którym przepasywano mężczyznę, zwykle jedwabny i bardzo długi i drogi, choć pozbawiony dodatkowych ozdób. Używano pasów w kolorach żółtym, zielonym, czerwonym lub niebieskim. Pomimo skromnego wyglądu pas o którym mowa był najdroższym elementem stroju męskiego, jego wartość przewyższała cały koszt stroju kobiecego.

Strój żeński jest niezwykle reprezentacyjny i bogaty. Kobieta ubierała na siebie wielką rozmaitość spódnic, ostatnią zwykle jedwabną lub brokatową w kolorze zielonym, czerwonym lub niebieskim oraz białą bluzkę. Na taki "podkład" nakładano koronkową spódnicę, koronkową kryzę i kamizelkę. Na głowie noszono czepek wyszywany perłami, cekinami i innymi ozdobami, obrębiony koronką kolorze takim jak spódnica. Do dzisiaj zachowały się takie stroje i można je oglądać zwykle przy okazji uroczystości miejskich lub kościelnych.

Szczególnie mocne przywiązanie do tradycji i konserwatyzm mieszczan żywieckich, a zwłaszcza ich duma przejawia się w stosowanej terminologii wobec mieszkańców miasta. Mieszkańcami tymi w czasach historycznych mogli być tylko wybrani, wykluczano więc Żydów, Romów czy po prostu ludzi biednych, nie posiadających fachu czy szczególnych umiejętności. Tym, których dopuszczono do zamieszkania w obrębie miasta, nadawano następujące nazwy:

Putosze – dawny patrycjat miejski. Były to rody bogate i zwykle piastujące urzędy miejskie. Nazwa putosz pochodzi od słowa puta, czyli duma lub buta jak w słowie butność i doskonale charakteryzuje osoby uważające się za putoszy. Strój miejski żywiecki jest właśnie strojem putoszów. Do najbardziej znanych rodzin mieszczańskich należeli Studenccy, Jeziorscy, Miodońscy, Obtułowiczowie, Staszkiewiczowie i wielu innych.
Szczupok – określenie osób mieszkających w Żywcu, lecz nie posiadających znacznego majątku lub nie piastujących urzędów. Szczupokiem mógł być każdy, kto nie był putoszem, lecz mieszkał w mieście na tyle długo, aby nie pamiętano, że jest obcy, co zwykle wymagało kilku pokoleń. Możliwy i do pomyślenia w razie wielkiej miłości byłby mezalians pomiędzy rodziną szczupacką a putoszowską.
Przystoc to oczywiście każda osoba obca zamieszkująca w mieście. Pamiętano obce pochodzenie zwykle przez kilka pokoleń, po czym zależnie od majątku i znaczenia rodziny takie stawały się bądź częścią patrycjatu (wymagało to jednak większej liczby pokoleń) bądź szczupokiem.
gorol lub górol to oczywiście każdy z mieszkańców wsi żywieckich tłumnie zjeżdżających do miasta na jarmarki i w poszukiwaniu zarobku.
Obchody rozmaitych świąt w mieście takich jak święta kościelne, bale noworoczne i inne uroczystości, zwykle uświetniały tańce. Były to tańce typowo polskie jak polonez, mazur, ale także inne jak hajduki czy polki.

W kulturze miejskiej obecny jest lokalny zwyczaj, zwany dziadami żywieckimi (lub inaczej jukacami, jukocami).

Zabytki[edytuj]



Stary Zamek


Konkatedra Narodzenia NMP
zespół zamkowo-parkowy:
Stary Zamek – wzniesiony przez Komorowskich w latach 1485-1500, kilkukrotnie przebudowywany, obecny neogotycki wygląd efektem przebudowy przez Habsburgów w latach 1850-1870, siedziba Muzeum Miejskiego
Nowy Zamek – neoklasycystyczny pałac Habsburgów z lat 1893-1895, rozbudowany w latach 1906-1910
Park Zamkowy – założony przez Wielopolskich w końcu XVII w., przekomponowany w stylu angielskim przez Habsburgów na przełomie XIX i XX w.
Domek Chiński – dwukondygnacyjna XVIII-wieczna altana na parkowej wyspie
konkatedra Narodzenia NMP – powstała w połowie XV wieku, wskutek licznych przebudów mieszana stylowo (dominuje gotyk i renesans)
dzwonnica – wolnostojąca, kamienna, wzniesiona w latach 1723-1724
kościół św. Krzyża – gotycki, powstały w 1428 r., wieża z r. 1910
kościół św. Marka – neogotycki, wzniesiony w 1885 r. w miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni
cmentarz przy starym kościele św. Marka – założony w 1591 r., zamknięty w 1797 r.
cmentarz Przemienienia Pańskiego – założony w 1705 r.[4]
kościół cmentarny Przemienienia Pańskiego – barokowy, zbudowany w 1701 r.
zespół dworski w Moszczanicy:
dwór – powstał w stylu klasycystycznym w 1828 r., przebudowany w latach 1907-1910
stajnia z 1907 r.
kaplica z 1908 r.
park założony na przełomie XIX i XX w.
kaplica św. Floriana – neogotycka, zbudowana na początku XIX w. i rozbudowana w 1894 r.
Siejba – klasycystyczny budynek z końca XVIII w., obecnie siedziba Żywieckiej Biblioteki Samorządowej
cmentarz żydowski – założony w połowie XIX w.
ratusz – zbudowany w 1868 r., swoją architekturą – łączącą neorenesans i neomauretanizm – przypomina synagogę
zabudowania browaru Żywiec – neorenesansowe, wzniesione w końcu XIX wieku
dworzec kolejowy – powstał w 1878 r., przebudowany w stylu secesyjnym w 1912 r.
Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych – gmach neorenesansowy zbudowany w 1880 r., pierwotnie siedziba szkoły podstawowej
Szpital Powiatowy – zbudowany w 1888 r. w stylu neorenesansowym
Sąd Rejonowy – gmach neorenesansowy, z końca XIX w., pierwotnie siedziba Zarządu Dóbr Arcyksiążęcych
gmach "Sokoła" – secesyjny z 1904 r.
Gimnazjum nr 2 – gmach neobarokowy, wzniesiony w latach 1907-1909, pierwotnie siedziba Szkoły Panieńskiej
I Liceum Ogólnokształcące – gmach neorenesansowy, zbudowany w latach 1905-1911 dla c. k. Wyższej Szkoły Realnej
Pomnik Grunwaldzki – odsłonięty w 1910 r., zburzony w 1939 r., odbudowany w oryginalnym kształcie w 2005 r.
dawna remiza strażacka przy ul. Kościuszki – neogotycka, z 1910 r.
kaplica MB Nieustającej Pomocy – modernistyczna, powstała w 1933 r.
kościół św. Floriana – modernistyczny, zbudowany w latach 1935-1954
kościół Chrystusa Króla – modernistyczny, z lat 1953-1958
Struktury wyznaniowe[edytuj]

Na terenie miasta działają następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Parafie rzymskokatolickie
Żywiec jest siedzibą dekanatu żywieckiego, znajduje się tutaj też konkatedra diecezji bielsko-żywieckiej.

Parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Parafia Chrystusa Króla
Parafia św. Floriana
Parafia Miłosierdzia Bożego
Parafia św. Maksymiliana Kolbego
Kościoły protestanckie
Kościół Ewangelicznych Chrześcijan – zbór w Żywcu
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – zbór w Żywcu
Kościół Wolnych Chrześcijan – zbór w Żywcu
Kościół Zielonoświątkowy – zbór w Żywcu
Inne związki religijne
Badacze Pisma Świętego[potrzebne źródło]
Świadkowie Jehowy - 3 zbory: Żywiec Zachód, Żywiec-Północ, Żywiec-Południe; Sala Królestwa[potrzebne źródło]
Gospodarka[edytuj]



Tankofermentory browaru w Żywcu
Miasto słynie z produkcji piwa, produkowanego tu już w średniowieczu.[potrzebne źródło] Jest jednym z ośrodków przemysłowych w południowo-wschodniej części województwa śląskiego. W mieście funkcjonowało wiele zakładów rzemieślniczych, zrzeszonych od średniowiecza w cechach rzemieślniczych. Miasto było lokalnym centrum handlu, usług i administracji.[potrzebne źródło] Na przełomie XIX i XX wieku powstało tu wiele zakładów przemysłowych i produkcyjnych:

Arcyksiążęcy browar Żywiec zarejestrowany w 1856 roku.
Fabryka śrub Śrubena w 1837 roku.
Fabryka Maszyn braci Wróblów, po II wojnie światowej przekształcone w zakłady maszyn Ponar.
Papiernia Solali powstała w 1838 roku, produkująca bibułki do papierosów.
Zakłady garbarskie "Siła" (nie istnieje obecnie)
Fabryka futer "Żywieckie Zakłady Futrzarskie" (nie istnieje obecnie)
Fabryka mydła.
Famed największy polski producent sprzętu medycznego.
Pod koniec XIX wieku Żywiec uzyskał połączenia kolejowe z Bielskiem (1878) oraz ze Zwardoniem i Suchą (1884). Połączenia ze Zwardoniem i Suchą stanowią fragment tzw. kolei transwersalnej.

W 1838 powstała w Węgierskiej Górce huta żelaza, początkowo bazująca na miejscowych źródłach rudy, natomiast później przekształcona w odlewnię żeliwa, która funkcjonuje do dziś.

Turystyka i rekreacja[edytuj]



Góral w regionalnym stroju grający na dudach podczas Tygodnia Kultury Beskidzkiej w Żywcu.


Na szczycie Grojca
Żywiec jest ośrodkiem turystycznym, dzięki pobliskiemu Jezioru Żywieckiemu oraz okolicznym ośrodkom sportów zimowych w Korbielowie, Zwardoniu i Szczyrku. W pobliżu znajdują się pasma górskie: Beskid Mały, Śląski i Żywiecki. W samym mieście atrakcje turystyczne stanowi szereg obiektów zabytkowych, m.in. Stary Zamek i Pałac Habsburgów wraz z otaczającym je parkiem.

Ponadto przez samo miasto i jego okolice biegną dwa szlaki nizinne:  "Szlak Wyzwolenia Żywca" i  "Szlak Najazdu Szwedzkiego".[potrzebne źródło]

Żywiec jest jednym z głównych miast, gdzie na przełomie lipca i sierpnia odbywa się (obok Wisły i Makowa Podhalańskiego) największy i najstarszy polski festiwal folklorystyczny "Tydzień Kultury Beskidzkiej" (a w jego ramach m.in. "Festiwal Folkloru Górali Polskich" oraz "Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne"). Co roku w kategorii lokalnych zespołów folklorystycznych występują zespoły z kraju i z zagranicy (np. z Jabłonkowa, prezentujący folklor górali Śląskich zza czeskiej granicy, z Rapa Nui (Polinezja), Nowej Zelandii, Chile, Meksyku i USA, Chin, Korei, Nigerii oraz wielu krajów Europy).

Na terenie gminy działa wiele placówek kulturalnych:

Muzeum miejskie "Siejba"
Miejskie Centrum Kultury
Zespół pieśni i tańca „Ziemia Żywiecka”
Zespół pieśni i tańca Pilsko
Zespół pieśni i tańca Żywczanie
Dom Kultury "Śrubka"
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
Bractwo Rycerskie "Chorągiew Żywiecka"
Piesze szlaki turystyczne[edytuj]
 Żywiec Rynek - Trzebinia - Tokarka - Przełęcz U Poloka - Sopotnia Mała - Romanka - Schronisko "Słowianka" - Bystra
 Żywiec Oczków - Stary Groń - Kościelec
 "Szlak Wyzwolenia Żywca"[5]
 "Szlak Najazdu Szwedzkiego" Żywiec Browar - Grojec - Zamek w Żywcu - Pietrzykowice Żywieckie - Łodygowice - Wilkowice - Bielsko-Biała Mikuszowice
Sport[edytuj]

Żywiec jest ośrodkiem gry w pétanque. 0d 2003 roku na przełomie lipca i sierpnia organizowany jest w Żywcu pierwszy w Polsce Międzynarodowy Festiwal Pétanque oraz finał Mistrzostw Polski Pétanque Polskiej Federacji Pétanque[6].

Zawodnicy Żywieckiego Klubu Bulowego byli wielokrotnymi zdobywcami tytułu Mistrza Polski w pétanque: Andrzej Śliż (sześć razy), Jędrzej Śliż (sześć razy), Szymon Kubiesa (cztery razy), Katarzyna Śliż (dwa razy), Marek Lach (raz). Wielokrotnie reprezentowali Polskę na Mistrzostwach Świata i Mistrzostwach Europy.

Drużyny wywodzące się z Żywiecki Klub Boules zdobywały też kilkukrotnie Puchar Polski w pétanque.

Jedrzej Śliż w roku 2003 na Mistrzostwach Świata Juniorów w Brnie zdobył brązowy medal w konkurencji strzału precyzyjnego.

Edukacja[edytuj]



Gimnazjum nr 2
Szkoły podstawowe


Szkoła Podstawowa nr 4 w Żywcu
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Wojska Polskiego
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza
Szkoła Podstawowa nr 4
Szkoła Podstawowa nr 5 im. Hugona Kołłątaja
Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 1 Szkoła Podstawowa Nr 6
Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 2 Szkoła Podstawowa Nr 8 im. Orła Białego
Szkoła Podstawowa nr 9
Gimnazja
Gimnazjum nr 1 im. Jana Pawła II
Gimnazjum nr 2 im. Stanisława Staszica
Gimnazjum nr 3 im. Cypriana Kamila Norwida
Szkoły średnie
I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika
Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych
Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych
Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych
Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej
II Liceum Ogólnokształcące im. J. Komorowskiego (Nie istnieje od września 2009 r.)
Zespół Szkół Samochodowych
Zespół Szkół Agrotechnicznych i Ogólnokształcących im. J. Piłsudskiego
Szkoły wyższe
Beskidzka Wyższa Szkoła Umiejętności
Administracja[edytuj]



Ratusz
Żywiec ma status gminy miejskiej. Organem stanowiącym samorządu jest Rada Miejska w Żywcu, składający się z 21 radnych[7]. Organem wykonawczym samorządu jest Burmistrz Miasta Żywca.

Media lokalne[edytuj]

Radio:

Radio Eska Beskidy
Twoje radio Żywiec AM Żywiec
Znane osoby pochodzące z Żywca i okolic[edytuj]



Burmistrz miasta Antoni Paweł Szlagor
Stanisław Bajtlik – ur. w 1955 w Żywcu, astrofizyk, kosmolog, popularyzator nauki, pracuje w Centrum Astronomicznym im. M. Kopernika, PAN, w Warszawie
Andrzej Biegun – ur. 1955 w Żywcu, baryton, solista Opery Krakowskiej, pochodzi z Jeleśni
Wilhelm Brasse – ur. w 1917 w Żywcu, były więzień obozu Auschwitz, słynny fotograf obozowy (bohater filmu dokumentalnego "Portrecista", w którym opowiada o życiu w obozie)
Monika Brodka – ur. w 1987 w Żywcu, piosenkarka popowa/solowa
Aleksander Fiut – ur. 24 czerwca 1945 w Żywcu – polski historyk literatury, krytyk literacki, eseista.
Łukasz Golec i Paweł Golec – ur. 1975 w Żywcu, muzycy
Piotr Haczek (ur. 26 stycznia 1977 w Żywcu), polski lekkoatleta - sprinter.
Tomasz Adamek - ur. 1 grudnia 1976 w Gilowicach koło Żywca, bokser, wielokrotny mistrz świata
Krzysztof Janik (sportowiec) – ur. 9 kwietnia 1982 w Żywcu – polski rajdowiec samochodowy
Sebastian Kawa – ur. 1972, lekarz, pilot szybowcowy i samolotowy, żeglarz, szybowcowy mistrz świata, nr 1 na świecie w rankingu pilotów FAI
Kazimierz Kłósak – ur. w 1911 w Żółkwi koło Lwowa, ksiądz i filozof.
Albin Małysiak – urodzony w 1917 r. w Koconiu k. Żywca, biskup katolicki
Marek Motyka – ur. 17 kwietnia 1958 w Żywcu – polski piłkarz i trener
Wojciech Olszowski - ur. 18 marca 1916 w Żywcu, prezbiter katolicki obrządku łacińskiego
Tadeusz Pieronek – ur. w 1934 w Radziechowach koło Żywca, biskup katolicki
Tadeusz Rakoczy – ur. w 1938 w Gilowicach koło Żywca, biskup katolicki
Marcin Rozynek – ur. w 1971 w Żywcu, wokalista
Władysław Steblik - ur. 22 października 1898 w Tresnej koło Żywca podpułkownik Wojska Polskiego, uczestnik kampanii wrześniowej 1939, historyk wojskowości, autor monografii Armii Kraków
Agata Wróbel – ur. w 1981 w Żywcu, sztangistka, brązowa medalistka Igrzysk Olimpijskich w Atenach, pochodzi z Jeleśni
Marieta Żukowska – ur. 1982 w Żywcu, aktorka
Tomasz Konior – ur. 1969 w Żywcu, architekt
Zdzisław Kręcina (ur. 28 kwietnia 1954 w Żywcu) – polski działacz piłkarski.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1