czwartek, 6 września 2012

Zgorzelec



Zgorzelec

Państwo Polska
Województwo dolnośląskie
Powiat zgorzelecki
Gmina gmina miejska
Założono X wiek
Prawa miejskie 1303
Burmistrz Rafał Gronicz
Powierzchnia 15,88 km²
Ludność (2011)
• liczba
• gęstość
32 525 ▲[1]
1 995,2 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 75
Kod pocztowy 59-900 do 59-903
Tablice rejestracyjne DZG
Położenie na mapie Polski


Zgorzelec
51°09′01″N 15°00′31″E
TERC
(TERYT) 5020125021
SIMC 0936546
Urząd miejski
ul. Domańskiego 7
59-900 Zgorzelec
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Zgorzelec w Wikisłowniku
Strona internetowa
Zgorzelec (łac. Gorlicium, niem. Görlitz ?/i, grnłuż. Zhorjelc, dlnłuż. Zgórjelc cz. Zhořelec) – miasto i gmina przygraniczna w województwie dolnośląskim, w polskiej części Łużyc Górnych, na prawym brzegu Nysy Łużyckiej, w Obniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim. Przed 1945 stanowiło prawobrzeżną część miasta Görlitz.
Zgorzelec jest siedzibą gminy wiejskiej Zgorzelec oraz powiatu zgorzeleckiego. Miasto należy do Związku Miast Polskich.
Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 32 525 mieszkańców.
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Demografia
3 Toponimia
4 Historia
4.1 Kalendarium
4.2 Ciekawostki
5 Gospodarka i infrastruktura
6 Komunikacja
7 Architektura
8 Edukacja
9 Opieka zdrowotna
10 Kultura i sztuka
10.1 Instytucje kulturalne
11 Sport i rekreacja
11.1 Kluby i zespoły
12 Media lokalne
13 Turystyka
14 Wspólnoty wyznaniowe
15 Współpraca międzynarodowa
16 Panoramy miasta
17 Zobacz też
18 Przypisy
19 Bibliografia
20 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]

Według danych z roku 2002[2] Zgorzelec ma obszar 15,86 km² (1586 ha), w tym:
użytki rolne: 40%
użytki leśne: 3%
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 15,88 km²[3]. Miasto stanowi 1,89% powierzchni powiatu.
W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.
Demografia[edytuj]

 Osobny artykuł: Ludność Zgorzelca.
Dane z 30 czerwca 2010[4]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 31 684 100 16 776 52,9 14 908 47,1
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 1995,2 1056,4 938,8
Toponimia[edytuj]

Nazwę miasta utworzono najprawdopodobniej od czasownika "gořeti" tj. gorzeć, palić, płonąć – pierwotnie osadnictwo wiązało się z wypaleniem lasu.
Nazwy pojawiające się w najstarszych dokumentach[5]
Villa Goreliz – (1071) najstarsza pisemna wzmianka o Görlitz / Zgorzelcu jest w dokumencie wystawionym przez cesarza Henryka IV. Zgodnie z jego wolą biskupowi miśnieńskiemu Benonowi zostało przekazanych z rąk banity o imieniu Ozer osiem "łanów królewskich" w "Villa Goreliz" (Gorelic) (ok. 192÷432 ha)[6]


Widok miasta "Gorlitz" od wschodu, 1575


Mapa miasta "Goerlitz" i jego przedmieścia z 1750
Yzcorelik, Yzcorzelik – (1126) - Bitwa pod Chlumcem
Drewnow, Drzewniow, Yzhorelik – (1131)
Gorliz, Gorlic – (1238)
Zgorliz – (1241)
Goerlitcz, Goerlitz – (1266)
Gorlicz – (1301)
Gorlitz – (1322) - (Askańczycy ?)
Gerlicz – (1378) - (Luksemburgowie ?)
Gurlicz – (1384, 1456) - ziemie Korony czeskiej (Wacław IV Luksemburski, Zygmunt Luksemburski, Albrecht II Habsburg , Władysław Pogrobowiec)
Garlicz – (1429)
Gorlicze – (1430)
Gorlitcz – (1434, 1475)
Ghorlitz – (1443)
Gorlitzsch – (1488 - Węgry - Maciej Korwin, Władysław II Jagiellończyk)
Gorlytz (1511 - Ludwik II Jagiellończyk)
Gorlicium, Gorlcia – używane były także formy zlatynizowane
Ost-Görlitz[7] – (do 1946) nazwa prawobrzeżnej części miasta.
Görlitz Moys – (od 1 czerwca 1929 do 14 marca 1947) nazwa prawobrzeżnej południowej dzielnicy miasta.
Zgorzelice - nazwa polskiej części miasta w latach 1945-1946[8].
Zgorzelec – obecna nazwa polskiej części miasta wprowadzona po II wojnie światowej obowiązująca od 19 maja 1946[9]
Zgorzelec Ujazd – nazwa południowej dzielnicy miasta obowiązująca od 15 marca 1947[10] (Obecnie administracyjna nazwa Zgorzelec).
Historia[edytuj]

 Osobne artykuły: Obóz jeniecki w Görlitz (1914-1919), Stalag VIII A i Układ zgorzelecki.
 Zobacz też: Związek Sześciu Miast, Miejski Dom Kultury w Zgorzelcu, Tramwaje w Zgorzelcu i Most staromiejski Zgorzelec-Görlitz.
Kalendarium[edytuj]
okolice obecnego Zgorzelca początkowo zamieszkiwali Bieżuńczanie (Besunzane civitates II), oraz Milczanie (Milzane civitates XXX) wymienieni w połowie IX wieku w nocie "Geograf Bawarski" sporządzonej dla Ludwika Niemca[11][12][13][14].
871 - 894 - Teren państwa wielkomorawskiego (mapa).
na przełomie X i XI w. gród Serbołużyczan zajęty i włączony do Polski wraz z Łużycami przez Bolesława I Chrobrego; po jego śmierci przejściowo pod panowaniem margrabiów brandenburskich, następnie Czech
1071 – Pojawia się najstarsza pisemna wzmianka o Zgorzelcu w dokumencie wystawionym przez cesarza Henryka IV. Zgodnie z jego wolą biskupowi miśnieńskiemu Benonowi zostało przekazanych z rąk banity o imieniu Ozer osiem "łanów królewskich" w "Villa Goreliz" (Gorelic)[6]
1076 – osada wraz ze wschodnią częścią Łużyc Górnych przyłączona do Czech


Zgorzelec – ul. Warszawska
1131 – powstał gród nad Nysą Łużycką z polecenia czeskiego księcia Sobiesława
1303 – prawa miejskie[15]
1319-1329 – miasto pod panowaniem Henryka I Jaworskiego (mapa)
1346-1815 – miasto-członek górnołużyckiego Związku Sześciu Miast
1377 – powstało oddzielne księstwo Görlitz utworzone przez króla czeskiego i cesarza niemieckiego Karola IV, z Janem Zgorzeleckim jako księciem
1466 – pod panowaniem króla węgierskiego Macieja Korwina (mapa .)
1561 - (mapa).
1618-1648 – zniszczenia w czasie wojny trzydziestoletniej
1635-1815 – z Łużycami Górnymi we władaniu książąt saskich (mapa . . .)
1815 – po kongresie wiedeńskim włączony został do Prus i stał się częścią prowincji Śląsk (Schlesien),
od 1848 połączenie kolejowe z Węglińcem, od 1865 z Lubaniem i Jelenią Górą
w czasie II wojny światowej 1939–45 obóz dla jeńców – podoficerów i szeregowych różnej narodowości (Stalag VIII A), przez który wg szacunków przeszło ponad 100 tysięcy więźniów, a zginęło kilka tysięcy jeńców – głównie radzieckich i włoskich;
kwiecień 1945 – zacięte walki o sforsowanie Nysy Łużyckiej na północ od Zgorzelca w okolicach wsi Prędocice (Toporów), miasto nie zostało dotknięte bezpośrednimi działaniami wojennymi. Wysadzenie wszystkich mostów na Nysie Łużyckiej przez oddziały SS
1945 – ustalenie granicy na Nysie Łużyckiej w wyniku czego prawobrzeżna część miasta zostaje włączona do Polski; wysiedlenie dotychczasowej ludności do Niemiec
1948 – data powstania obowiązującej nazwy miasta (zamiast Zgorzelice)
6 lipca 1950 podpisano tu układ zgorzelecki między PRL a NRD uznający formalnie granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej
Po II wojnie światowej osiedlono tu (oraz w Policach w woj. zachodniopomorskim) dużą kolonię greckich i macedońskich uchodźców (głównie komunistycznych partyzantów), którzy szukali schronienia w Polsce po greckiej wojnie domowej 1946-1948. Łącznie ich liczba sięgała 14 tysięcy osób. Wielu z nich wróciło do Grecji po upadku dyktatury wojskowej i amnestii dla uczestników wojny.
Dziś w mieście odbywa się festiwal piosenki greckiej (→ Eleni) pod patronatem ambasady greckiej organizowany przez Nikosa (Nikolaosa) Rusketosa.
1959-1965 – niedaleko Zgorzelca zlokalizowano odkrywkową Kopalnię Węgla Brunatnego Turów oraz Elektrownię Turów.
1998 – 5 maja proklamowano powołanie wraz z Görlitz Europamiasta Zgorzelec/Görlitz (Europastadt Görlitz/Zgorzelec)
2004 – miasta Görlitz i Zgorzelec ubiegały się wspólnie o przyznanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury (w 2006 roku przegrały z miastem Essen)
2010 - 7 sierpnia na skutek katastrofalnej powodzi, której skutkiem było również przerwanie zapory wodnej na rzece Witka i zniszczenie miejscowości Bogatynia zostały zalane nadrzeczne ulice miasta.
Ciekawostki[edytuj]
Barwy herbu i flagi Zgorzelca (niebiesko-żółte) są identyczne jak we fladze Górnych Łużyc, na terenie których Zgorzelec leży.
Światową sławę zdobył Jakub Böhme (1575-1624), mieszkaniec Zgorzelca, mistyk, myśliciel i teolog, który zapoczątkował nowożytną filozofię niemiecką. Jego pierwsze dzieło jest znane pod tytułami Morgen Rothe im Auffgang lub Aurora, czyli Jutrzenka o poranku. 7 stycznia 2006 roku, z powodu zainteresowania Jakubem Böhme miasto, jak i sąsiednie Görlitz, odwiedził Nicolas Cage[16].
Przez Zgorzelec prowadzą szlak Via Regia oraz dwa szlaki pątnicze: Wielkopolska i Dolnośląska Droga św. Jakuba, które przez Most staromiejski łączą się z europejską siecią dróg św. Jakuba (his. Camino de Santiago).
W 1945 roku, w wyniku ustalenia granicy na Nysie Łużyckiej stał się niezależną jednostką administracyjną. Wcześniej był wschodnim przedmieściem Görlitz.
Według Marcina Kromera małopolskie miasto Gorlice zostało założone w XIV wieku przez osadników z Görlitz, chociaż istnieje wiele innych hipotez dotyczących etymologii nazwy tego miasta[17].
Gospodarka i infrastruktura[edytuj]

Komunikacja[edytuj]



Widok z południa. Fragment miasta z mostem kolejowym na Nysie Łużyckiej (Linia kolejowa E 30).
Zgorzelec leży na trasie europejskiej E40, która łączy francuskie Calais z kazachskim Ridder. Jej elementem jest biegnąca od byłego przejścia granicznego w Jędrzychowicach autostrada A4. Połączona ona jest węzłem autostradowym z drogą krajową nr 94. Ważnym traktem komunikacyjnym jest również droga krajowa nr 30 łącząca Zgorzelec z Jelenią Górą. Ponadto przez samo miasto przebiega droga wojewódzka nr 317 oraz prowadząca do przejścia granicznego Bogatynia-Kunratice droga wojewódzka nr 352. Miasto posiada jedną linię autobusową nr 50, obsługiwaną przez PPKS sp. z o.o. w Zgorzelcu. Dawniej miasto posiadało sieć tramwajową, planowana jest reaktywacja tej formy transportu miejskiego.
Przez Zgorzelec przebiegają dwie linie kolejowe: Linia kolejowa E 30 (stanowiąca część III Paneuropejskiego Korytarza Transportowego z Drezna do Lwowa) oraz linia kolejowa nr 274 (Wrocław Świebodzki - Jelenia Góra - Görlitz). Na terenie miasta znajdują się dwie stacje kolejowe: Zgorzelec Miasto oraz Zgorzelec. Na terenie miasta znajdują się 3 wiadukty kolejowe oraz jeden drogowy.
Architektura[edytuj]

Zabytki w mieście:
kościół pw. św. Bonifacego z 1929-1930
Dom Kołodzieja – dom przysłupowy przy obwodnicy miejskiej
Przedmieście Nyskie – zespół architektoniczny – najstarsza część Zgorzelca od XVII w
Wieża ciśnień przy ulicy św. Jana
Dworzec PKP Zgorzelec Ujazd
dawne dwory z XVIII w.
domy mieszkalne z XVIII/XIX w.
neoromański kościół pw. św. Jana Chrzciciela z 1905-1907
monumentalny gmach Miejskiego Domu Kultury (miejsce podpisania układu zgorzeleckiego)


Miejski Dom Kultury
Dom Jakuba Böhme
wiadukt kolejowy na Nysie Łużyckiej
Dom Studzienny na Placu Pocztowym
Kruczy Folwark – Dom Pomocy Społecznej na ulicy Przechodniej
Młyn trójkołowy
Edukacja[edytuj]



LO im. Braci Śniadeckich w Zgorzelcu
przedszkola (8)
szkoły podstawowe (3) Publiczne: Numer 2, Numer 3, Numer 5
gimnazja (3) Publiczne: Numer 1, Numer 2, Numer 3. Niepubliczne: Niepubliczne Gimnazjum Łużyckie
szkoły średnie (4): LO im. Braci Śniadeckich, Zespół Szkół Zawodowych i Licealnych im. Górników i Energetyków Turowa, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. E. Plater.
szkoły wyższe (2)
szkoły muzyczne (1)
Opieka zdrowotna[edytuj]

Na terenie miasta świadczenia zdrowotne zapewniają[potrzebne źródło]:
Wielospecjalistyczny Szpital im. Jana Pawła II SP ZOZ w Zgorzelcu (17 oddziałów specjalistycznych oraz 3 poradnie ogólne)
Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej
Indywidualne praktyki lekarskie
apteki (12)[potrzebne źródło]
Kultura i sztuka[edytuj]



Dom Jakuba Böhme przy ul. Daszyńskiego 12
Instytucje kulturalne[edytuj]
Miejski Dom Kultury, Biblioteka Miejska w Zgorzelcu, Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia, Muzeum Łużyckie, Młodzieżowa Orkiestra Mandolinistów, Grupa Teatralna "Widziadło", Dziecięcy Teatr Baśni.
W mieście działa kino "PoZa NoVa"[18].
Sport i rekreacja[edytuj]

Głównym obiektem sportowym jest Centrum Sportowo-Rekreacyjne, w którego skład wchodzą: dwa boiska do piłki nożnej, kompleks boisk o nawierzchni sztucznej, hala sportowa, basen kryty, basen odkryty, korty tenisowe, siłownia, sauna, gabinet odnowy biologicznej, hala sportowa przy ul. Traugutta[potrzebne źródło].
Kluby i zespoły[edytuj]
KKS Turów Zgorzelec (koszykówka)
MKS Osa Zgorzelec (lekkoatletyka, żeńska koszykówka)
Zgorzelecki Klub Bokserski (boks)
MKS Nysa Zgorzelec (piłka nożna)
UKS Basket Zgorzelec (koszykówka)
UKS Energetyk Zgorzelec (pływanie)
KS Turów Zgorzelec (żeglarstwo)
BS EDI-TEAM Zgorzelec (bieganie)
UKS Warrior Zgorzelec (taekwondo)
Kick Fighters Zgorzelec (Kick-boxing (K-1))
UKS Zapasy Zgorzelec ([zapasy])
Media lokalne[edytuj]

Gazeta Powiatowa – Dolny Śląsk
zgorzelec.info
zinfo.pl
Telewizja Kablowa "Tomków"
W latach 90. istniało również Radio Frem (90.6 fm) oraz Zgorzelecka Telewizja Lokalna (ZTL).


Kościół św. Jadwigi Śląskiej w Zgorzelcu
Media regionalne o charakterze ponadmiejskim poruszające problemy miasta Zgorzelca:
Gazeta Wojewódzka
Telewizja Łużyce
Turystyka[edytuj]

Przez miasto przebiega Dolnośląska Droga św. Jakuba odcinek szlaku pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Na terenie miasta funkcjonuje 5 parafii rzymskokatolickich, które wchodzą w skład dekanatu zgorzeleckiego. W mieście działają także: prawosławna parafia Świętych Konstantyna i Heleny, parafia luterańska, zbór zielonoświątkowy ARKA, zbór baptystów oraz 4 zbory Świadków Jehowy z Salą Królestwa[19].
Współpraca międzynarodowa[edytuj]


Ta sekcja od 2011-10 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
Miasta i gminy partnerskie:
 Avion
 Görlitz
 Mirhorod
 Nausa
Panoramy miasta[edytuj]



Panorama Zgorzelca Fotografia z powietrza
Zobacz też[edytuj]

gmina Zgorzelec
powiat zgorzelecki
Görlitz
Cmentarz żydowski w Zgorzelcu
Turów Zgorzelec
Nysa Zgorzelec
Europamiasto
Euroopera
19 Pułk Piechoty im. von Courbiére'a (2 Poznański)

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1