czwartek, 6 września 2012

Zator

Zator

Herb Zatora
Państwo Polska
Województwo małopolskie
Powiat oświęcimski
Gmina Zator
gmina miejsko-wiejska
Założono XII wiek
Prawa miejskie 1292 do 1896, odzyskane 1934
Burmistrz Zbigniew Biernat
Powierzchnia 11,52 km²
Wysokość 239 m n.p.m.
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
3718
327,8 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 33
Kod pocztowy 32-640
Tablice rejestracyjne KOS
Położenie na mapie Polski


Zator
49°59′47″N 19°26′17″E
TERC
(TERYT) 2121513094
Urząd miejski
Rynek 10
32-640 Zator
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Zator w Wikisłowniku
Strona internetowa
Zator (wil. Naojśtaod, austr. niem. hist. Neuenstadt an der Schaue) – miasto w woj. małopolskim, w powiecie oświęcimskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zator.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 3718 mieszkańców[1].
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Toponimia
3 Historia
4 Zabytki
5 Urodzeni w Zatorze
6 Turystyka
7 Sport
8 Drogi krajowe
9 Współpraca międzynarodowa
10 Przypisy
Położenie[edytuj]

Miasto położone nad Skawą, w Kotlinie Oświęcimskiej. Znane z hodowli ryb – zwłaszcza karpia królewskiego – i cyklicznej imprezy, Zatorskie Dni Karpia. Stolica Doliny Karpia.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 11,52 km²[2].
W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. bielskiego.
Toponimia[edytuj]



Zator na starej mapie z 1603 roku autorstwa Abrahama Orteliusa
Po raz pierwszy Zator wspomniany jest w 1228 roku w dokumencie wystawionym rzekomo przez księcia Kazimierza I opolskiego jako darowizna dla Komesa Klemensa z rodu Świebodziców: Contuli etiam prefate comiti Zator villam cum hominibus super Scauam et omni iure eorum (dokument uchodzi za sfałszowany). Kasztelan Klemens zaś fundując klasztor Benedyktynek w Staniątkach obdarzył go Zatorem, co potwierdzał Konrad I mazowiecki w 1242 r. wymieniając Zator cum castoribus (z regale bobrowym, a więc prawem do łowienia bobrów). W 1243 r. mamy Zathor. Książę Bolesław V Wstydliwy w dokumencie wystawionym w Sandomierzu 23 II 1254 r. kilkukrotnie wymienia Zator[3].
Zator to nazwa kulturowa od wyrazu zator = "zaparcie toru", czyli drogi lub nurtu rzeki, zobacz też: Zatory, porównaj Zawada. Sebastian Fabian Klonowic pisał w roku 1595 w poemacie krajobrazowo-obyczajowym pt. Flis, to jest spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającymi:
gdy coraz dawny zamula a torem mknie Wisła nowym, zowią to zatorem.
Osada powstała więc w miejscu gdzie prosty bieg rzeki został przez wzniesienie zahamowany a rzeka zmuszona do obejścia przeszkody. Taki naturalny zator jest widoczny na północ od Zatora, a na południe od wsi Palczowice, gdzie Skawa ostro skręca na zachód. Oprócz naturalnej przeszkody nie brakowało też usypanych ręką człowieka gdyż miejscowość od dawna słynęła z hodowli ryb, a konkretnie karpia.
Lustracja z 1564 roku wyliczała w Zatorze 9 stawów; tj. 6 stawów w Łęgu (tzn. na przekopie od Skawy): Niżny, Bonar, Dąbrowny, Olszowy, Trzciany, Podwiesny (dodatkowo 5 odroślisk - gdzie odrastał narybek i 5 tarlisk) i 3 stawy w górnicy (tzn. na przekopie Wieprzówki): Borowy, Szydłowiecki, Staw Nowy[4].
Historia[edytuj]

1179 – prawdopodobnie powstanie gródka granicznego mającego strzec szlaku handlowego prowadzącego z Krakowa na Śląsk
1228 – pierwsze zapiski o wsi Zator
1292 – prawa miejskie z nadania księcia cieszyńskiego Mieszka
1445 – 1564 stolica księstwa zatorskiego powstałego z podziału księstwa oświęcimskiego
1513 – włączenie do Korony, siedziba starostwa niegrodowego
XVI i XVII wiek – centrum reformacji
1772–1918 pod zaborem austriackim. Cesarze austriaccy tytułowali się jako książę Zatora (Herzog von Zator).
Od XIX wieku rozwój drobnego przemysłu
Od 1815 do 1866 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Zator był włączony do Związku Niemieckiego.
1896–1934 – pozbawienie praw miejskich
Podczas II wojny światowej wcielony do Rzeszy Niemieckiej. Wyzwolony 26 stycznia 1945


Kościół w Zatorze
Zabytki[edytuj]

Kościół parafialny pw. św. Wojciecha i św. Jerzego z (1393). Gotycki z elementami neogotyku. Kilkukrotnie restaurowany, ostatnio w latach 1959–73 z częściową przebudową wnętrza. Wewnątrz kościoła liczne pamiątki. Obok kościoła grobowiec księżnej Apolonii Poniatowskiej, właścicielki dóbr zatorskich w XVIII/XIX w. W krypcie pod kościołem spoczywają kolatorzy zatorskiej świątyni m.in. Anna z Tyszkiewiczów Potocka-Wąsowiczowa i jej mąż gen. St. Wąsowicz, adiutant Napoleona I oraz Maurycy i Ludwika Potoccy. Wewnątrz kościoła neogotycki ołtarz z obrazem Matki Boskiej Śnieżnej okrytym srebrną sukienką oraz droga krzyżowa autorstwa słowackiego malarza Bohuna. Obraz Chrystusa w koronie cierniowej, dwa inne w nawie prawej. Tył wnętrza kościoła nowoczesny, żelbetonowy. Chór organowy modernistyczny. Organy dwuwieżowe, piszczałkowe o barokowym brzmieniu, nowoczesne. Jest to kościół dziekański.
Zamek pierwotnie o cechach obronnych, książęcy z 1445 r. W późniejszym okresie przebudowany na rezydencję magnacką. Gruntownie odrestaurowany przez Potockich w 1836 r. wg projektu F. M. Lanciego, następnie po wojnie w latach 1960-70. Sale na parterze udostępnione zwiedzającym.


zamek w Zatorze


Staloryt "Chateau de Zator"/"Zamek w Zatorze" z pracy C.Forstera, „Pologne”, Paryż 1840, sygnowany Ch. Lataisse
Relikty fortyfikacji miejskich – zachowane fragmenty średniowiecznych obwarowań miejskich w zachodniej części miasta.
Kompleksy stawów rybnych o średniowiecznej genezie.
Cmentarz komunalny z 1784 r.
Cmentarz żydowski z poł. XIX w.
Aleja lipowa – pomnik przyrody.
Folwark "Podlipki".
Figury (m.in. św. Jana Kantego, św. Jana Nepomucena i wiele innych) oraz liczne krzyże przydrożne
Park z (XIX wieku)
Około 50 budowli na terenie miasta posiada cechy zabytkowe.


Martin Waldseemüller, fragment mapy Małopolski z zaznaczonym Zatorem (Sator)[5]
Urodzeni w Zatorze[edytuj]

Z Zatora pochodził profesor Uniwersytetu Krakowskiego i kaznodzieja mistrz Paweł, który na pogrzebie króla Władysława Jagiełły, w dniu 18 czerwca 1434, wygłosił mowę po polsku. Wyliczył zbożne i najlepsze czyny króla i tym czułym przemówieniem wycisnął łzy wszystkim zebranym. Mistrz Paweł z Zatora wraz z zakonnikiem Piotrem z Borzykowej, w latach 1446 i 1447, przepisał nieistniejący już dziś kodeks łysogórski (kodeks został spalony wraz z innymi rękopisami klasztoru świętokrzyskiego w 1944 przez Niemców, podczas Powstania Warszawskiego w gmachu Biblioteki Ordynacji Krasińskich).
W Zatorze 3 sierpnia 1887 urodził się profesor Roman Rybarski – polski ekonomista i polityk Narodowej Demokracji, pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Politechniki Warszawskiej i Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1928 do 1935 zasiadał w sejmie z ramienia Stronnictwa Narodowego.
20 sierpnia 1915 w Zatorze urodził się polski rzeźbiarz Wiesław Müldner-Nieckowski, jego ojciec prof. inż. Gustaw Müldner budował tu wówczas most nad Skawą.
Prof. Konstanty Grzybowski (ur. 17 lutego 1901 w Zatorze, zm. 19 czerwca 1970 w Krakowie), prawnik polski, historyk prawa, historyk idei, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek-korespondent PAN.
Anna Seniuk - dzieciństwo spędziła w Zatorze
Turystyka[edytuj]

Największy w Polsce park ruchomych dinozaurów DinoZatorLand, posiadający własne kino 5D[6]
Liczne Łowiska Wędkarskie m.in.: Łowisko "Podlipki", Zakole A, Zbiornik Piastowski, Zbiornik Tęczak
Zimą czynny Park Świętego Mikołaja
Sport[edytuj]

LKS Zatorzanka Zator – klub piłkarski
UKS Sokół Zator – klub kolarski
UKS Start Zator – klub zapaśniczy
Drogi krajowe[edytuj]

Droga droga krajowa nr 28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Medyka.
Droga droga krajowa nr 44 Gliwice – Mikołów – Tychy – Oświęcim – Zator – Skawina – Kraków.
Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie:
 Berekfürdö, Węgry
 Bojnice, Słowacja

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1