czwartek, 6 września 2012

Żagań



Żagań

Państwo Polska
Województwo lubuskie
Powiat żagański
Gmina gmina miejska
Założono XII wiek[1]
Prawa miejskie między 1248 a 1260 rokiem[2]
Burmistrz Sławomir Jan Kowal
Powierzchnia 40,38[3] km²
Ludność (2011)
• liczba
• gęstość
26 791 ▲[4].
650,1 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 68
Kod pocztowy 68-100 do 68-103
Tablice rejestracyjne FZG
Położenie na mapie Polski


Żagań
51°37′N 15°19′E
TERC
(TERYT) 4081110021
Urząd miejski
pl. Słowiański 17
68-100 Żagań
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Żagań w Wikisłowniku
Strona internetowa
Żagań (niem. Sagan, łuż. Zahań, czes. Zaháň, łac. Saganum) – miasto i gmina w zachodniej Polsce, w województwie lubuskim, siedziba powiatu żagańskiego. Położone na na pograniczu Niziny Śląsko-Łużyckiej i Wału Trzebnickiego, nad rzekami: Bobrem i Czerną Wielką. Miasto znajduje się w odległości 40 km od granicy polsko-niemieckiej i 100 km od granicy polsko-czeskiej[5].
Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 26 791 mieszkańców.
Żagań jest lokalnym ośrodkiem usługowo-przemysłowym, a także węzłem komunikacyjnym, w którym zbiega się droga krajowa nr 12 i dwie drogi wojewódzkie oraz kilka linii kolejowych. Miasto jest siedzibą dowództwa 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej oraz kilku innych jednostek wojskowych.
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Demografia
3 Toponimia
4 Historia
5 Architektura
5.1 Zabytki
5.2 Urbanistyka
6 Gospodarka
6.1 Historia
6.2 Stan obecny
7 Sport
8 Wspólnoty religijne
9 Kultura
9.1 Żagań w literaturze i filmie
10 Transport i komunikacja
10.1 Transport drogowy
10.2 Transport kolejowy
10.3 Komunikacja autobusowa
11 Edukacja
12 Media w Żaganiu
13 Miasta partnerskie
14 Garnizon Żagań
15 Ciekawostki
16 Zobacz też
17 Przypisy
18 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]

Żagań leży w południowo-zachodniej Polsce, na południowych krańcach województwa lubuskiego, w środkowo-zachodniej części powiatu żagańskiego, w środkowym biegu Bobru – lewobrzeżnego dopływu Odry, na wysokości 102 m n.p.m. (centrum)[6]. Położenie geograficzne miasta określają współrzędne 51°37′N 15°19′E.
Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 40,38 km²[3]. Miasto stanowi 3,57% powierzchni powiatu żagańskiego. Ponad 54% obszaru miasta zajmują lasy, zaś gospodarstwa i działki rolne zlokalizowane na terenie miasta zajmują 15% powierzchni Żagania. Obszar chronionego krajobrazu stanowi niespełna 4% powierzchni miasta[7].
Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego obszar Żagania zawiera fragmenty trzech mezoregionów: Wzniesień Żarskich, Wzgórz Dalkowskich oraz Borów Dolnośląskich. Dwie pierwsze wchodzą w skład Wału Trzebnickiego – pasa wzniesień o przebiegu zbliżonym do równoleżnikowego, który uważany jest za granicę zlodowacenia środkowopolskiego w stadiale Warty. Rozpościerające się na południe od miasta Bory Dolnośląskie należą do odrębnej prowincji Niziny Śląsko-Łużyckiej[8].
Płynący przez Żagań Bóbr daje początek przełomowej dolinie Bobru długości ok. 10 km głęboko wciętej w Wał Trzebnicki. W tym miejscu rzeka dzieli Wał Trzebnicki na dwie części: lewobrzeżną i prawobrzeżną. Lewobrzeżna część miasta wznosząca się od koryta Bobru na zachód to początek Wzniesień Żarskich, zaś prawobrzeżna, wznosząca się na wschód to początek Wzgórz Dalkowskich[6]. W północnej części miasta – Lutni zasila wody Bobru płynąca z południa rzeka Czerna Wielka będąca lewobrzeżnym jego dopływem[9].
Historycznie miasto przynależy do Dolnego Śląska, jednak po II wojnie światowej związki Żagania z tą krainą osłabły – w latach 1950-1998 miasto należało do województwa zielonogórskiego, a od 1999 znajduje się w województwie lubuskim. Miasto Żagań graniczy z Gminą Żagań, Gminą Iłowa (powiat żagański) i Gminą Żary (powiat żarski)[9].
Miasto znajduje się w odległości 40 km od granicy polsko-niemieckiej i 100 km od granicy polsko-czeskiej[10]. Przez Żagań biegnie droga krajowa nr 12 oraz dwie drogi wojewódzkie: droga wojewódzka nr 295 i droga wojewódzka nr 296. Ponadto przez miasto przechodzi kilka linii kolejowych.
Demografia[edytuj]

Dane z 30 czerwca 2004[11]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 26 665 100 13 931 52,2 12 734 47,8
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 668 349 319
Toponimia[edytuj]

Pochodzenie słowa Żagań (Sagan) jest sporne. Najprostsze wytłumaczenie mówi, że nazwa miasta mogła pochodzić od słowa sagan, oznaczającego kocioł, jednak ta teza nie ma wielu zwolenników[12]. Rolf Kipphan kojarzył nazwę ze świętym ogniem z paleniska germańskiej chaty[13], zaś Arthur Heinrich tłumaczy pochodzenie nazwy miasta od słowiańskiego słowa określającego kawałek gruntu (łąki) - zagonu[12]. Z kolei Stanisław Rospond wyprowadza nazwę Żagań od słów: żegać, żagiew, co mogło być echem po początkach osadnictwa, związanych z wypalaniem puszczy pierwotnej. Za trafnością tej tezy przemawiają także nazwy okolicznych miejscowości: Żary, Zgorzelec, Pożarów[13].
Krótko po II wojnie światowej miejscowość nosiła nazwę Żegań. 19 maja 1946 r. nazwa miasta ustalona została w brzmieniu Żagań[14]. Tymczasem po przyłączeniu Międzylesia do Warszawy w połowie lat 50. jedną z ulic nazwano Żegańską i tak nazywa się ona do tej pory.
Historia[edytuj]

Według legendy Żagań został założony ok. 700 roku przez słowiańską księżniczkę Żagannę, która była córką Wandy, a wnuczką króla Kraka[15]. Dziś jej imię nosi jedna z głównych ulic miasta.
Ludność Żagania
Rok Ludność Rok Ludność
1618 ok. 4000 1939 22 343
1660 ok. 1300 1945 (VII) 300
1756 2860 1945 (XII) 1776
1764 2466 1950 10 340
1772 3010 1960 18 100
1780 3335 1972 22 000
1786 3531 1980 24 271
1792 3995 1993 28 162
1796 4317 1996 28 467
1804 4647 2000 27 774
1830 5500 2001 27 741
1910 15 400 2004 26 665
Pierwsza historyczna wzmianka o Żaganiu, jako grodzie kasztelańskim, pochodzi z 23 maja 1202 roku[16][17]. Wówczas kasztelan żagański Stefan (comes Stephanus castellanus meus de Sagan) został wymieniony po raz pierwszy w charakterze świadka w dokumencie wystawionym przez Henryka Brodatego dla klasztoru w Lubiążu[18]. Gród powstał zapewne wcześniej, lecz po roku 1155, gdyż wydana wtedy bulla papieska, wymieniająca wszystkie graniczne kasztelanie Śląska pomija Żagań[1]. Lokalizacja grodu nie została dotychczas dotychczas naukowo ustalona, ale przyjęło się, że był on położony nad Bobrem w odległości około 1,5 km na północ od powstałego później miasta. Bardzo prawdopodobne, że znajdował się on na Wzgórzu Zamkowym[18]. Gród strzegł przeprawy, przez którą szedł Niski Trakt, ważny szlak handlowy, łączący Wielkopolskę z południowymi Niemcami[1].
W pobliżu grodu powstała, zapewne już w XII wieku, osada typu targowego. Położona była na terenie obecnej wsi Stary Żagań, gdzie zachowany jest do dziś romański kościół. Niedogodne usytuowanie osady w stosunku do głównego traktu handlowego, stało się przyczyną translokacji targu, które nastąpiło około 1230 roku. Osada została przeniesiona w pobliżu przeprawy, na terenie obecnego śródmieścia Żagania[1]. Nową osadę zlokalizowano prawdopodobnie w okolicach obecnego zespołu poaugustiańskiego. Jej szybki rozwój sprawił, że miasto otrzymało od księcia Konrada I prawa miejskie. Nie zachował się jednak akt lokacyjny, stąd też dokładna data nadania praw miejskich jest niemożliwa do ustalenia, aczkolwiek musiało to nastąpić między 1248 a 1260 rokiem[2].
Od końca XIII wieku Żagań był stolicą samodzielnego księstwa żagańskiego rządzonego do 1472 przez Piastów śląskich. W 1472 Jan II Szalony sprzedał księstwo żagańskie książętom saskim[1]. W tym okresie księstwem rządziło pięciu książąt z rodu Wettinów, z których ostatni, książę Moritz, w 1549 wymienił Żagań za terytoria czeskie, przekazując go królowi Ferdynandowi Habsburgowi[8].
W 1627 cesarz Austrii Ferdynand II Habsburg sprzedał księstwo dowódcy swoich wojsk Albrechtowi Wallensteinowi. Za jego rządów miasto bardzo się rozwinęło. Albrecht Wallenstein sprowadził do miasta wielkiego uczonego, astronoma Jana Keplera, który prowadził w Żaganiu obserwacje astronomiczne i meteorologiczne. Dzięki jego zabiegom uruchomiono pierwszą drukarnię w mieście (1629), a także rozpoczęto przebudowę średniowiecznego zamku na barokowy pałac[8].


Żagań – widok z wieży widokowej


Żagań – Żagański Pałac Kultury
W latach 1632-1633 zarazy oraz liczne grabieże spowodowały spustoszenia i zniszczenia Żagania oraz jego okolic. Odbudowa miasta miała miejsce za panowania księcia Wacława Euzebiusza Lobkowica, któremu dostąpił księstwo cesarz Ferdynand III Habsburg. W 1677 w mieście wybuchł ogromny pożar, który strawił wiele kościołów i budynków, w tym także bibliotekę klasztoru augustianów. W 1730 znów wybuchł wielki pożar, w wyniku którego spłonęło prawie całe miasto. Odbudowę rozpoczęto jeszcze w czasach habsburskich, borykano się jednak z trudnościami finansowymi[8].
W 1785 księstwo przeszło w posiadanie Piotra Birona, księcia kurlandzkiego. W latach 1842-1862 za czasów panowania księżnej Doroty de Talleyrand-Périgord, najmłodszej córki Birona, Żagań stał się ważnym ośrodkiem życia kulturalnego i politycznego o znaczeniu ponadregionalnym. W mieście przebywały wówczas takie sławy jak Ferenc Liszt, Božena Němcová czy Honoré de Balzac. Potomkowie Birona rządzili Żaganiem do 1935 roku, kiedy to władze III Rzeszy skonfiskowało pałac książęcy, a samego księcia Bosona II uznały za wroga państwa i pozbawiły obywatelstwa[19].
Podczas II wojny światowej Żagań i okoliczne miejscowości stały się miejscem lokalizacji obozów jenieckich. Jesienią 1939 zorganizowano Stalag VIII C, którego pierwszymi jeńcami byli Polacy - uczestnicy kampanii wrześniowej, jednak w późniejszym okresie znalazło się tu kilkadziesiąt tysięcy jeńców różnych narodowości[20] .
Najbardziej znanym żagańskim obozem jenieckim był Stalag Luft 3, przeznaczony dla alianckich lotników, w którym w nocy z 24 na 25 marca 1944 miała miejsce Wielka ucieczka. 76 jeńców uciekło wówczas przez tunel w ziemi, drążony wcześniej przez wiele miesięcy. Ostatecznie tylko trzem uczestnikom udało się zbiec. Wielka ucieczka doprowadziła do furii Hitlera, który rozkazał zabić 50 uczestników ucieczki[8].
W lutym 1945 po zaciętych walkach Żagań został zajęty przez oddziały wojsk radzieckich, które po kilku miesiącach przekazały miasto polskiej administracji. Rozpoczęto wówczas proces wysiedlania ludności niemieckiej. Na ich miejsce przybyli przymusowi polscy wysiedleńcy z Kresów Wschodnich oraz ludność z różnych regionów Polski. Rozpoczęła się mozolna odbudowa miasta, które podczas wojny uległo ogromnym zniszczeniom[21].
Architektura[edytuj]

Zabytki[edytuj]




Wieża ratuszowa


Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny


Pałac Książęcy


Kaplica Grobu Chrystusa – kopia kaplicy w Jerozolimie


Wnętrze biblioteki poaugustiańskiej


Wieża Bismarcka w Żaganiu
barokowy zespół pałacowy Lobkowitzów (ul. Szprotawska, obecnie Żagański Pałac Kultury) – usytuowany na południowo-wschodnim obrzeżu miasta na miejscu średniowiecznego zamku, który był posadowiony około 3 m niżej od pałacu. W 1627 księstwo żagańskie nabył ówczesny dowódca wojsk austriackich, książę Albrecht Wallenstein. Z jego inicjatywy, około roku 1630 na miejscu zamku rozpoczęto budowę pałacu według projektu włoskiego architekta Vincentio Boccacci – renesansowy typ rezydencji obronnej. Tragiczna śmierć księcia spowodowała wstrzymanie budowy na długi czas. Podjął ją ponownie Wacław Lobkowic, który nabył księstwo w 1646. Prace budowlane podjęto w 1670 według projektu włoskiego architekta Antonio della Porta. Wzniesiona budowla nawiązuje wyraźnie do pałacu w Roudnicach (rodzinnym mieście Lobkowica) – dzieła tego samego architekta z 1684 roku. Powolne tempo budowy zmieniło się, gdy księstwo zakupił w roku 1786 książę kurlandzki Piotr Biron. W latach 1792-1796 wnętrza poddano przebudowie i gruntownej renowacji według architekta Chrystiana Schultze. W roku 1802 drewniane dotychczas mosty zastąpiono murowanymi. W roku 1842 księstwo przeszło na własność Doroty de Talleyrand-Périgord. Dwór żagański stał się wtedy jednym z bardziej znanych w Europie. W latach 1845-1855 przeprowadzono wiele prac modernizacyjnych. Znacznie powiększony park zamkowy otrzymał nowy, romantyczny wygląd, zaprojektowany przez Oskara Teicherta. Obecny wygląd pałacu ukształtowany został w okresie baroku. W rezultacie powstał obiekt jedyny w swoim rodzaju, nie mający w architekturze polskiej odpowiednika, o układzie przestrzennym łączącym cechy właściwe barokowym pałacom francuskim (skrzydło parawanowe) oraz włoskim (skierowanie dziedzińca w kierunku parku).
dworzec kolejowy z pięcioma peronami – obecny budynek dworca kolejowego jest już trzecim z kolei. Budowę ukończono 1 marca 1913 roku na miejscu wcześniejszego, zniszczonego przy pożarze. Z okazji 150 lat kolejnictwa na ziemi żagańskiej w 1996 wmurowano pamiątkową tablicę na ścianie dworca od strony ulicy.
fragmenty murów miejskich – Żagań został otoczony murami miejskimi i fosą na początku XIV wieku. W XVIII-XIX w. mury wraz z bramami popadły w ruinie i uległy częściowej rozbiórce. Zachowane do dziś fragmenty usytuowane są wzdłuż ulicy Wałowej, Jana Keplera, w ścianach zabudowań poaugustiańskich oraz przy ulicy Rybackiej. Ten odcinek przetrwał wraz z basztą, w latach 1970-1971 został zakonserwowany i wyeksponowany.
kamienice – II wojna światowa i jej skutki spowodowały zniszczenie 80 proc. Staromiejskiej zabudowy mieszkalnej centrum Żagania. Z ocalałych najcenniejszą grupę stanowią domy przy Rynku, renesansowe, na zrębach gotyckich (nr 7-11) i barokowe (nr 27-31). Wartościowy zespół tworzy zwarta zabudowa ulicy Warszawskiej, powstała w XVIII i XIX wieku, na zrębach starych budowli. Z tego samego czasu przetrwały domy przy ulicach: Keplera, Słowackiego, Szprotawskiej, Jana Pawła II, Gimnazjalnej i przy placu Słowiańskim. Poza strefą staromiejską zabudowaną w II połowie XIX i XX wieku, znajduje się kilkadziesiąt domów zbudowanych w stylu secesyjnym. Skupiają się one głównie przy ulicach Piłsudskiego, Henryka Brodatego, Dworcowej, Nowogrodzkiej, Śląskiej, Szprotawskiej i Żelaznej.
Kaplica Bożego Grobu (ul. Żarska, przy kościele pw. Nawiedzenia NMP) – Zbudowana po 1598 z inicjatywy opata żagańskiego konwentu augustianów – Jakuba II. Budowla jest wierną kopią Kaplicy Grobu Chrystusowego w Jerozolimie.
kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny (ul. Żarska) – Zbudowany w 1404 (drewniany), murowany w 1444, przebudowany (dostawienie kaplicy) w XVII-XVIII wieku. W obecnej postaci barokowy z zachowanymi częściowo cechami gotyku. W późnorenesansowym wnętrzu znajdują się trzy barokowe ołtarze.
kościół św. Ducha – późnobarokowy z lat 1701-1702, wieża nadbudowana w 1785. Wyposażenie także późnobarokowe.
kościół św. Krzyża (ul. Szpitalna) – Wzniesiony z fundacji księżnej Doroty de Talleyrand – Périgord w 1849 według projektu Leonarda Schatzeberga z wykorzystaniem reliktów gotyckiej kaplicy. Wnętrze z bogatym wyposażeniem stolarsko-rzeźbiarskim i kowalskim (kraty) posiada jednolity neogotycki charakter o dużych wartościach artystycznych. W kościele miejsce ostatniego spoczynku znaleźli katoliccy członkowie rodziny książęcej: księżna Katarzyna Wilhelmina, Dorota Talleyrand i jej syn Ludwik Napoleon.
pałac (pl. Słowiański 17) – Pierwotnie urząd książęcych dóbr ziemskich, obecnie siedziba Urzędu Miasa. Klasycystyczny, zbudowany w 1793 według projektu Christiana Schultze, wielokrotnie remontowany i przekształcony we wnętrzach.
pałacyk (ul. Jana Pawła II 7) – Dawna siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej. Klasycystyczny, zbudowany na przełomie XVIII i XIX wieku według projektu Christiana Schultze dla radcy dworu książęcego Johanna Metzke.
park geometryczny o łącznej powierzchni 77,49 ha – powstały w XVII wieku, znacznie przekształcony podczas rządów Doroty de Talleyrand-Périgord. Przepływający przezeń Bóbr w naturalny sposób podzielił go na trzy części: park przedni (pałacowy, o pow. 15 ha + 1,8 ha zespół szpitalno-kościelny) – obecnie stosunkowo najlepiej utrzymany, park środkowy (bażanciarnia) – położony między dwiema odnogami Bobru, oraz park górny usytuowany między nurtem rzeki, Osiedlem Moczyń, a dworcem kolejowym (łączna powierzchnia bażanciarni i parku górnego wynosi 60,69 ha). W skład występującego na terenie parkowego założenia drzewostanu wchodzi około 50 gatunków drzew i krzewów. Najliczniej reprezentowane są: cis pospolity (19%), lipa drobnolistna (16%), grab pospolity (10%), dąb szypułkowy (9%) i robinia akacjowa (7%). Spośród okazów występujących w pojedynczych ilościach wyróżnić można platany, buki czerwone, choinę kanadyjską, sosnę wejmutkę, sosnę czarną, tulipanowiec i bożodrzew.
sąd rejonowy (ul. Szprotawska 3) – dawniej budynek administracji książęcej. Zbudowany w końcu XVIII wieku. W 1813 rezydował w nim pisarz francuski, Stendhal, jako intendent na księstwo żagańskie przy korpusie gen. Latour-Maubourg.
wieża kościoła poewangelickiego (pl. Królowej Jadwigi) – Pierwotny kościół ewangelicki zbudowany został w 1709. Wzniesiony na jego miejscu w 2. połowie XIX wieku murowany kościół, zwany Kościołem Łaski[potrzebne źródło], uległ rozbiórce w 1966. Do dzisiejszych czasów przetrwała 84-metrowa wieża ceglana zwieńczona żeliwną, ażurową iglicą (zbudowana w 1845). W krypcie znajdującej się pod wieżą znaleźli miejsce spoczynku protestanccy członkowie rodziny książęcej (Piotr Biron i jego małżonka Anna Dorota, córki księcia: Joanna i Paulina oraz jego bratanek Piotr Gustaw Biron). 2 listopada 2004 wieża, po trwającym kilka lat remoncie, została udostępniona dla zwiedzających.
wieża ratuszowa (Rynek) – Wieża jest pozostałością ratusza usytuowanego pierwotnie w Rynku, a w XVI wieku przeniesionego na zachodnią pierzeję zabudowy mieszkalnej. Neoklasycystyczna, zbudowana w latach 1879-1880 z wykorzystaniem fragmentów ratusza gotyckiego z XIV-XVI wieku. Na I piętrze zachowało się sklepienie kryształowe z pierwszej połowy XVI wieku.
zabytkowe koszary wojskowe.
zespół poaugustiański (plac Klasztorny) – Zespół złożony z kościoła parafialnego, dawnego klasztoru i konwiktu oraz spichlerza klasztornego, położony jest w północno-zachodniej części starego miasta. 28 lutego 2011 uznany za pomnik historii[22].
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (WNMP) – Źródłowo potwierdzony w 1272 posiada prawdopodobnie wcześniejsze pochodzenie. Układ ani kształt trzynastowiecznej budowli nie jest znany. w II poł. XIV wieku zakonnicy wznieśli trzynawową bazylikę.


Rzeźba Nike przy pałacu
Po pożarach w latach 1472 i 1486 kościół został odbudowany w konstrukcji halowej. Poważna przebudowa miała miejsce w 1515, gdy wzniesiono nową wieżę i wielki zachodni szczyt oraz podwyższono nawę główną. W roku 1602 od zachodu dobudowano dwukondygnacyjną loggię. Po pożarze w 1730 odbudowane wnętrze otrzymało bogaty wystrój sztukatorsko-rzeźbiarski, wykonany przez Jana Urbańskiego i Jana Haberla z Wrocławia. Barokowy wystrój otrzymały także okna. Zewnętrzna architektura mimo przebudów zachowała charakter gotycki. Loggia jest renesansowa. Wyposażenie wnętrz barokowe. Uwagę zwracają stalle z 1695, gotycki sarkofag księcia głogowsko-żagańskiego Henryka IV oraz XVI-wieczny ołtarz św. Trójcy.
dawny klasztor Augustianów – obecnie plebania i biura parafialne. Augustianie sprowadzeni w 1284 przez Przemka głogowskiego zajęli początkowo plebanię. W 1285 książę Konrad II Garbaty przekazał im zamek, który w połowie XIV wieku rozbudowali, wznosząc ponadto pałac opacki. W następnych wiekach klasztor poddawano wielokrotnym przebudowom. Po pożarze w 1730 został przekształcony w duchu baroku i powiększony. Jedynie część pomieszczeń w skrzydle wschodnim zachowała charakter gotycki. Dwukondygnacyjna budowla jest murowana z cegły. Poza pierwotnymi celami braci i kapitularzem mieści kaplicę św. Anny z gotyckimi sklepieniami oraz biblioteką klasztorną z XVIII-wiecznym wystrojem, zbiorem starodruków i dwoma XVII-wiecznymi globusami. Sklepienia biblioteki są ozdobione freskami z 1736 roku, autorstwa Georga Wilhelma Neunhertza.
dawny spichlerz klasztorny – późnogotycki z końca XV wieku, częściowo przekształcony w XIX-XX w. Murowany z cegły o elewacji frontowej rozczłonkowanej wąskimi, ostrołukowymi blendami. W roku 1978 przystąpiono do adaptacji z przeznaczeniem na zaplecze "Domu Turysty".
dawny konwikt – późnobarokowy, zbudowany w latach 1740-1758 na miejscu klasztornych budynków gospodarczych i szkoły nowicjatu – następnie przeznaczony na sąd i areszt. W latach 1972-1975 odbudowany i adaptowany na hotel turystyczny.
zespół pofranciszkański (ul. Gimnazjalna) – Kościół św. św. Piotra i Pawła, resztki klasztoru franciszkanów i dawne kolegium. Franciszkanie przybyli do Żagania w 1284, wznieśli wkrótce klasztor i kościół. Opuszczony w czasie reformacji kościół przejęli ewangelicy. W 1633 świątynia przeszła w ręce jezuitów, którzy na miejscu klasztoru wznieśli okazałe kolegium.
dawne kolegium jezuickie (ul. Gimnazjalna) – Pierwszy budynek kolegium, wzniesiony w 1655 zniszczył po 13 latach pożar. Na jego miejscu odbudowano południowe skrzydło obecnego barokowego założenia. Twórcą był nadworny architekt Lobkowitzów, budowniczy zamku – Antonio della Porta. W 1733 kolegium powiększono o aulę, zaś w drugiej połowie XVIII wieku o trzyskrzydłową część północną. Po kasacji zakonu jezuitów i sprzedaniu ich dóbr w 1787 część południową przeznaczono na szkołę, a północną (po gruntowej przebudowie i podwyższeniu) na siedzibę policji i więzienia). Od 1945 do 2009 w części północnej mieściła się Komenda Policji (obecnie przeniesiona na ul.Nowogródzką). Dawniej swoją siedzibę miała tam także Prokuratura Rejonowa, którą przeniesiono w inne miejsce. Skrzydło południowe zostało adaptowane w 1963-1965 dla potrzeb Zespołu Szkół Tekstylno-Handlowych (wcześniej Zespół Szkół Włókienniczych) .
Kościół Św. Piotra i Pawła (ul. Gimnazjalna) – ufundowany przez Konrada Garbatego w 1293. Z tego okresu pochodzą obecnie mury korpusu i prezbiterium. W XV wieku dobudowano kaplicę. Po pożarze w 1486 odbudowa trwała do początku XVI wieku, kiedy założono sklepienie kryształowe. Wieżę odbudowali ewangelicy w 1604. Dalsze remonty i przebudowy miały miejsce w latach 1696-1752 i w końcu XVIII wieku, gdy przekształcono elewację wieży w duchu klasycystycznym. Mimo przekształceń kościół zachował charakter gotycki. Wyposażenie wnętrza barokowe z około 1730.
zespół szpitalny (ul. Żelazna) – istniejący do dzisiaj, neogotycki budynek szpitala, wzniesiono za sprawą księżnej Doroty. Plac otaczający szpital, księżna nabyła od rodziny Willmanów, żagańskich fabrykantów. Kamień węgielny pod budowę obiektu położono 3 maja 1851 w obecności króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV. Szpital oddano do użytku w październiku 1859 roku. Z tej niezwykle nowoczesnej jak na owe czasy placówki mogli korzystać jedynie mieszkańcy księstwa żagańskiego, zarówno katolicy, jak i protestanci.


Makieta Stalag Luft III w Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu
Pod Żaganiem znajduje się Muzeum Obozów Jenieckich. Obejmuje ono tereny obozów jenieckich Stalagu VIIIC oraz Stalagu Luft III, gdzie w 1944 miała miejsce Wielka ucieczka 80 lotników, z których 50 rozstrzelano potem na mocy rozkazu Hitlera, znanego jako Sagan-Befehl.
Urbanistyka[edytuj]
Osiedla mieszkaniowe:
Osiedle XXX-lecia PRL,
Osiedle Bema,
Osiedle Moczyń,
Osiedle Kolonia Laski,
Osiedle Łąkowa.
Gospodarka[edytuj]

Historia[edytuj]
Gospodarcze podstawy rozwoju miasta stwarzały od najdawniejszych czasów rzemiosło i handel. Od średniowiecza istniały w Żaganiu cechy piekarzy, rzeźników, krawców i szewców. Potwierdzone zostały cechy kuśnierzy, produkujących nie tylko na potrzeby lokalne, ale także na eksport. W tym czasie czynne były także żagańskie kuźnice, produkujące żelazo z występującej w okolicy rudy darniowej. Poważną rolę w gospodarce miasta odgrywało rybołówstwo, a obecność rybaków w Żaganiu została potwierdzona już w 1299 roku[1].
Istotne znaczenie gospodarcze spełniał handel, posiadający dogodne warunki rozwoju w związku z położeniem Żagania przy głównej drodze handlowej. Obecność cechu kupców, zajmujących się handlem, została udokumentowana już w XIV wieku. Źródła pisane z tego okresu potwierdzają również istnienie targu solnego i corocznych jarmarków[1].
Tradycje rzemiosła przejął w XIX wieku przemysł. W 1802 uruchomiono fabrykę papieru, w 1863 zbudowano gazownię[13], a w 1878 austriacka firma włókiennicza Mos Löw Beer założyła w Żaganiu swoją filię[23].
W wyniku II wojny światowej zniszczenia przemysłu wyniosły 75%[13]. Pomimo trudności miasto stało się znaczącym ośrodkiem przemysłu włókienniczego i metalowego. Funkcjonowały tu prężne Żagańskie Zakłady Przemysłu Wełnianego, Żagańska Czesalnia Wełny czy Przedsiębiorstwo Produkcji Sprzętu Domowego „Zamex” (dawniej „Polar”), znany w kraju producent zamrażarek. Przekształcenia ustrojowe i gospodarcze spowodowały, że zakłady te już nie istnieją, a wspomniane dziedziny przemysłu odgrywają mniejszą rolę[24].
Stan obecny[edytuj]
Upadek największych zakładów i wzrost bezrobocia skłoniły władze miasta do działań zmierzających do powstania nowych miejsc pracy. W 2003 powstała Żagańska Strefa Gospodarcza, w skład której weszło łącznie ponad 60 ha terenów inwestycyjnych. Z oferty skorzystało dotychczas kilka przedsiębiorstw, które wybudowały w Żaganiu hale produkcyjne[25].
W tym samym okresie w Żaganiu powołano także spółki komunalne zajmujące się gospodarką wodno-ściekową, gospodarowaniem odpadami komunalnymi i robotami drogowymi, doradztwem i pozyskiwaniem środków zewnętrznych, zarządzaniem obiektami i prowadzeniem inwestycji. Posunięcie to miało na celu podniesienie poziomu usług i efektywniejsze zarządzanie finansami[26].
Według danych z 2011 r. na terenie Żagania miało siedzibę 3084 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 2830 należących do sektora prywatnego i 254 należących do sektora publicznego[27].
Według Strategii rozwoju powiatu żagańskiego z 2008[28] i sprawozdania z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Żaganiu z 2010[29] do największych i najbardziej dynamicznie rozwijających się pracodawców w Żaganiu należą:
Firma Produkcyjna Bartex ZPCH (produkcja zabawek, odzieży i tekstyliów)
Poltops sp. z o.o. (produkcja włókiennicza)
P.H.U. Adam sp. z o.o. (sprzedaż mięsa)
Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „Jersak” Zofia Jersak (handel paliwami)
Polstoff sp. z o.o. (handel)
Sun-d-yan sp. z o.o. (produkcja)
Polotex (produkcja dziewiarska)
Zakład Wielobranżowy Galwanizeria (produkcja)
Nadleśnictwo Żagań (leśnictwo i pozyskiwanie drewna)
VP Polska sp. z o.o. (produkcja opakowań z papieru)
Zakład Przetwórstwa Mięsnego TAKO (przetwórstwo mięsa)
Piekarnia Amadeo Tadeusz Giza (produkcja i wyrób pieczywa i artykułów cukierniczych)
Ecotex Poland sp. z o.o. (sprzedaż hurtowa)
Miejski Zakład Komunikacji sp. z o.o. (transport miejski)
Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania i Robót Drogowych sp. z o.o. (gospodarowanie odpadami)
Sunset Textil (produkcja tkanin)
Dringenberg Polska sp. z o.o. (produkcja)
Według danych z 31 sierpnia 2011 w mieście zarejestrowanych było 1575 bezrobotnych, z czego 941 stanowiły kobiety[30].
Sport[edytuj]

Najstarszym klubem sportowym w mieście jest Czarni Żagań, który powstał w 1957 roku. Największym sukcesem zespołu jest udział w finale Pucharu Polski w sezonie 1964/65. Obecnie, od sezonu 2008/09 klub gra w II lidze polskiej w piłce nożnej[31]. W mieście działa również męski klub siatkarski WKS Sobieski Żagań, którego większość kadry stanowią żołnierze zawodowi[32]. Zespół od sezonu 2010/11 gra w II lidze polskiej w piłce siatkowej[33].
W Żaganiu funkcjonują jeszcze inne kluby i stowarzyszenia sportowe:
Speleoklub Bobry, którego członkowie zdobyli i odkryli wiele jaskiń[34]
Stowarzyszenie Turystyki Wodnej Szron – Czerna, którego członkowie wielokrotnie brali udział w spływach kajakowych w kraju i za granicą[35][36].
Szkoła Walki i Tańca "Ronin"
UKS Czarni Żagań
Żagańskie Towarzystwo Cyklistów "Huragan"
Szkoła Nurkowania "DARCO"
Od niedawna w Żaganiu przy ul. Kochanowskiego funkcjonuje centrum sportowe Żagań Arena, w skład którego wchodzą stadion piłkarski, hala sportowo-widowiskowa, kryty basen, hostel i korty tenisowe[37]. Z obiektów położonych w kompleksie korzystają miejskie kluby Czarni Żagań[38] i Sobieski Żagań[39].
Ponadto w mieście znajduje się czynny w okresie letnim basen miejski[40], dawny stadion Czarnych Żagań oraz dwa Orliki: przy szkole podstawowej nr 2[41] oraz przy szkole podstawowej nr 3[42].
Wspólnoty religijne[edytuj]

Najliczniej wyznawaną religią w Żaganiu jest katolicyzm[43]. W mieście znajdują się 3 parafie rzymskokatolickie, wchodzące w skład Dekanatu Żagań[44]:
Parafia św. Józefa (z filiami: Kościołem pw. Krzyża Świętego i szpitalną Kaplicą pw. św. Doroty w Żaganiu[45])
Parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (z filiami: Kościołem Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Starym Żaganiu i Kaplicą św. Maksymiliana Kolbe w Żaganiu[46])
Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (z filiami: Kościołem św. św. Piotra i Pawła i Kościołem św. Ducha w Żaganiu[47])
W mieście znajduje się siedziba Śląskiego Dekanatu Wojskowego i podlegająca pod niego Parafia wojskowa Matki Bożej Hetmanki Żołnierza Polskiego[48]. Prócz parafii rzymskokatolickich, w Żaganiu działalność duszpasterską prowadzi także polskokatolicka parafia Podwyższenia Krzyża Świętego[49].
W Żaganiu istnieją kościoły protestanckie: Zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego[50], Zbór Kościoła Zielonoświątkowego "Zwycięstwo Krzyża"[51] oraz żagański filiał Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Żarach[52]. W mieście znajduje się również Związek Wyznaniowy Świadków Jehowy[53].
Kultura[edytuj]

Wiodącą rolę w organizacji życia kulturalnego miasta odgrywa Centrum Kultury mieszczące się w Pałacu Książęcym. Centrum realizuje zadania m.in. w zakresie promocji kultury i edukacji kulturalnej poprzez organizowanie licznych imprez kulturalnych (koncerty, spektakle teatralne, wystawy fotograficzne itp.), imprez plenerowych, warsztatów okolicznościowych, animacji kulturalnych (cykliczne przeglądy, konkursy itp.) oraz utrzymywanie sekcji zainteresowań (tj. Szkoła Talentów, Uniwersytet Trzeciego Wieku)[54].Podobną funkcję pełni Klub Garnizonowy, w którym działają sekcje: teatralna, teatru jednego aktora, muzyczna, plastyczna, taneczna, instrumentalna i tamburmajorek[55].
Znaczącą rolę w promocji i organizowaniu życia kulturalnego Żagania odgrywa środowisko skupione wokół Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia, stanowiące centrum muzyczne regionu. Funkcję upowszechniania kultury realizują również placówki biblioteczne: Miejska Biblioteka Publiczna, filia Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej[56] oraz Biblioteka Klubu Garnizonowego[57]. W Żaganiu mieści się także Muzeum Obozów Jenieckich[56], położone na terenie dawnych niemieckich obozów jenieckich.
Do najważniejszych cyklicznych imprez kulturalnych w mieście należą[58]:
Ogólnopolski Turniej Pianistyczny Dzieci i Młodzieży, organizowany przez Państwową Szkołę Muzycznę im. Henryka Wieniawskiego w Żaganiu
Międzynarodowe Forum Perkusji i Letnia Akademia Muzyczna, organizowane przez Żagańskie Stowarzyszenie Muzyczne im. Haliny Czerny-Stefańskiej
Rekonstrukcje wydarzeń z II wojny światowej, upamiętniające rocznice wielkiej ucieczki z obozu Stalag Luft III
Jarmark św. Michała, organizowany przez Urząd Miasta i Centrum Kultury w Żaganiu
Żagań w literaturze i filmie[edytuj]
Wczesnosłowiańską i niemiecką historię miasta opisują legendy (m. in. Legenda o Żagannie) autorstwa Izabeli Koniusz[59]. Za sprawą czeskiej pisarki Boženy Němcovej Żagań został uwieczniony w literaturze światowej. W swoim opowiadaniu pt. Sestry (wyd. 1855), którego akcja rozgrywa się w Żaganiu, Dzietrzychowicach i Niemczy, Němcová zamieściła obszerny opis żagańskiego parku zamkowego, w którym zgromadzili się mieszkańcy miasta i całej okolicy, aby uczestniczyć w zabawie z okazji urodzin księżnej, której pierwowzorem była księżna Dorota de Talleyrand-Périgord. Opowiadanie zostało osnute na faktach i w dużej części pokrywa się ze źródłami historycznymi[60]. Natomiast pierwowzorem postaci księżnej w Babuni była księżna Wilhelmina Żagańska, której młoda Božena zawdzięczała odpowiednie wychowanie i wykształcenie[61].
W 1950 powstał nakręcony przez Brytyjczyków film The Wooden Horse (pol. Drewniany koń), nakręcony na kanwie wydarzeń z 1943 roku, kiedy w żagańskim obozie jenieckim Stalag Luft III 3 brytyjskich oficerów wykopało tunel pod drutami ogrodzenia obozu kryjąc się wewnątrz drewnianego konia. Wielka ucieczka ze wspomnianego obozu również doczekała się ekranizacji – w 1963 roku nakręcono film The Great Escape (pol. Wielka ucieczka) ze Steve'em McQueenem i Charles'em Bronsonem w rolach głównych[62].
W 1965 Żagań i okoliczne poligony posłużyły jako plan filmowy dla serialu Czterej pancerni i pies[63] oraz filmu wojennego Potem nastąpi cisza[64].
Transport i komunikacja[edytuj]

Transport drogowy[edytuj]
Przez Żagań biegną następujące drogi o znaczeniu ponadlokalnym:
droga krajowa nr 12 Łęknica - Berdyszcze (w tym oddana do użytku w 2006 obwodnica, licząca 4,9 km długości[65])
droga wojewódzka nr 295 Żagań - Nowogród Bobrzański
droga wojewódzka nr 296 Lubań - Kożuchów
Transport kolejowy[edytuj]
Historia żagańskiej kolei sięga 1846 roku[66]. Dawniej miejski dworzec był największym węzłem kolejowym w regionie, jednak jego rola z roku na rok jest coraz mniejsza. Przez miasto przebiegają następujące linie kolejowe:
linia kolejowa nr 14 Łódź Kaliska - Forst-Baršć
linia kolejowa nr 275 Wrocław Muchobór - Guben
linia kolejowa nr 283 Jelenia Góra - Żagań
linia kolejowa nr 371 Wolsztyn - Żagań
linia kolejowa nr 389 Żagań - Jankowa Żagańska
Obecnie Żagań posiada bezpośrednie połączenia kolejowe z następującymi miejscowościami: Forst, Legnicą, Zieloną Górą, Żarami, Wrocławiem[67] .
Komunikacja autobusowa[edytuj]
Za transport lokalny odpowiada Miejski Zakład Komunikacyjny w Żaganiu, z którego korzystają mieszkańcy Żagania, Żar i mieszkańcy innych miejscowości powiatu żagańskiego i żarskiego[68]. Obsługą połączeń dalekobieżnych zajmuje się głównie PKS Żary, dzięki któremu Żagań posiada bezpośrednie połączenia autobusowe m.in. z Gorzowem Wielkopolskim, Poznaniem, Wrocławiem, Zieloną Górą i Zgorzelcem[69].
Edukacja[edytuj]



Publiczne Gimnazjum nr 2
Miasto jest lokalnym ośrodkiem edukacyjnym, w którym działają szkoły i placówki oświatowe różnego szczebla. W Żaganiu znajduje się obecnie 6 przedszkoli, w tym 4 miejskie:
Miejskie Przedszkole nr 2,
Miejskie Przedszkole nr 3,
Miejskie Przedszkole nr 5,
Miejskie Przedszkole nr 6,
Przedszkole Wojskowe nr 94
Przedszkole Niepubliczne „Brzdąc”[70]
W mieście znajduje się 4 szkół podstawowych i 2 zespoły szkół, w skład których wchodzą działające po sąsiedzku szkoły podstawowe i gimnazja[71]:
Zespół Szkół nr 1 (w skład którego wchodzi Publiczna Szkoła Podstawowa nr 7 im. 2 Armii Wojska Polskiego oraz Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Doroty księżnej żagańskiej)
Zespół Szkół nr 2 w Żaganiu (w skład którego wchodzi Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 im. 1 Dywizji Pancernej dowodzonej przez gen. Stanisława Maczka oraz Publiczne Gimnazjum nr 2 im. Jana Keplera)
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 (pierwsza placówka oświatowa w mieście po II wojnie światowej[72])
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. 11. Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 4
W Żaganiu siedzibę mają 3 zespoły szkół ponadgimnazjalnych[71]:
Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Banacha
Zespół Szkół Technicznych i Licealnych
Zespół Szkół Tekstylno-Handlowych
W październiku 2010 rozpoczął działalność Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Politechniki Poznańskiej – pierwsza wyższa uczelnia w Żaganiu[73]. Obecnie kształci się tam kilkudziesięciu studentów.
Poza wyżej wymienionymi jednostkami oświatowymi, na terenie miasta działają również następujące ośrodki oświatowe:
Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Henryka Wieniawskiego
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
Media w Żaganiu[edytuj]

Niedaleko Żagania, w miejscowości Wichów stoi RTCN Żagań *Wichów* skąd jest nadawany sygnał radiowy stacji ogólnopolskich i telewizyjny Naziemnej Telewizji Cyfrowej (NTC) - kanałów komercyjnych na kanale 41, z mocą 50 kW.
Gazety w regionie
Tygodnik Donosiciel
Gazeta Regionalna
Gazeta Lubuska
Lokalna Gazeta Powiatu Żagańskiego
Miasta partnerskie[edytuj]

Lista miast z którymi władze Żagania podpisały umowę o współpracy[74]:
 Duns (Szkocja-Wielka Brytania)[75]
 Netphen (Nadrenia-Westfalia); od 1995 r.
 Ortrand (Brandenburgia) – od 26 kwietnia 2006
 Teltow (Brandenburgia) – od 5 maja 2006
Garnizon Żagań[edytuj]

Żagań był i jest kojarzony z dużym garnizonem wojskowym. Wojsko stacjonuje w Żaganiu nieprzerwanie od drugiej połowy XIX wieku. Najpierw były to wojska pruskie, później Reichswehra następnie Wehrmacht, a po II wojnie światowej Armia Czerwona i Wojsko Polskie.
3 czerwca 1948 Wojsko Polskie przejęło kompleks koszarowy przy ulicy Szosa Żarska. 13 lipca 1948 z Żar do koszar przy ul. Szosa Żarska został przeniesiony 25 Drezdeński Pułk Artylerii Pancernej (JW 1418). W dniach 17-21 maja 1949 z Żurawicy przybył 8 Drezdeński Pułk Czołgów (JW 1678)[76].
Do końca 2007 roku został rozformowany 11 Batalion Medyczny (JW 2182), stacjonujący, w koszarach przy ulicy Szosa Żarska.
W 2010 został rozformowany 10 Batalion Rozpoznawczy Strzelców Konnych (JW 2943) w koszarach "Żagań-Las" przy ulicy Żarskiej oraz 11 Kompania Chemiczna (JW 1185) w koszarach "Żagań-Miasto" przy ulicy Dworcowej.
11 Batalion Dowodzenia zimą z 2010 na 2011 został przeniesiony z koszar przy ulicy Dworcowej do koszar przy ulicy Żarskiej, gdzie zajął miejsce po 10 Batalionie Rozpoznawczym Strzelców Konnych.
Z dniem 1 stycznia 2011 dotychczasowy Klub Garnizonowy w Żaganiu został wyłączony z podporządkowania dowódcy Śląskiego Okręgu Wojskowego i włączony do etatu Dowództwa 11 DKPanc, jako Klub Dywizyjny w Żaganiu.
28 czerwca 2011 dowódca 11 DKPanc przekazał, a komendant 4 Regionalnej Bazy Logistycznej we Wrocławiu przyjął w podporządkowanie 11 Batalion Remontowy.
Rozformowana została Wojskowa Administracja Koszar w Żaganiu przy ulicy Bema. Zadania związane z technicznym utrzymaniem nieruchomości w garnizonie przejęła zamiejscowa komórka wewnętrzna 43 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Świętoszowie.
Obecnie w Garnizonie Żagań stacjonują następujące instytucje i jednostki wojskowe:
Dowództwo 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej im. Króla Jana III Sobieskiego (JW 1588) przy ul. Traugutta 1
34 Brygada Kawalerii Pancernej im. hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego (JW 2423) przy ul. Szosa Żarska
11 Batalion Remontowy (JW 2649) przy ul. Szosa Żarska
11 Batalion Dowodzenia (JW 4071) przy ul. Szosa Żarska
Lubuski Oddział Żandarmerii Wojskowej przy ul. Szosa Żarska
Wojskowa Komenda Uzupełnień w Żaganiu przy ulicy Keplera 24
Klub Dywizyjny w Żaganiu przy ul. Szosa Żarska
Garnizonowy Węzeł Łączności Żagań – Regionalny Węzeł Łączności Wrocław w Żaganiu przy ul. Dworcowej
Parafia Wojskowa pw. Matki Bożej Hetmanki Żołnierza Polskiego w Żaganiu przy ul. Szosa Żarska 2
Dowódcą garnizonu jest dowódca 11 DKPanc. Nieetatowa komenda garnizonu wyznaczana jest ze składu osobowego Dowództwa 11 DKPanc.
Ciekawostki[edytuj]

W roku 1771 na wieży kościoła Najświętszej Marii Panny zainstalowano pierwszy na Śląsku piorunochron[77].
W 2006 Żagań jako jedno z 32 miast został uwieczniony na 2-złotowych monetach z cyklu Historyczne miasta Polski, wydanych przez Narodowy Bank Polski.
Co roku w Żaganiu odbywa się Jarmark Michała, jedna z największych imprez kulturalnych w regionie.
Zobacz też

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1