środa, 12 września 2012

Sandomierz


Sandomierz

Dewiza: Sandomierz – Królewskie Miasto
Państwo Polska
Województwo świętokrzyskie
Powiat sandomierski
Gmina gmina miejska
Prawa miejskie przed 1227
Burmistrz Jerzy Borowski
Powierzchnia 28,69[1] km²
Wysokość ok. 200 m n.p.m.
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
24 621[2]
858[1] os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 15
Kod pocztowy 27-600
Tablice rejestracyjne TSA
Położenie na mapie Polski


Sandomierz
50°41′N 21°45′E
TERC
(TERYT) 2609011
SIMC 0980926
Urząd miejski
pl. Poniatowskiego 3
27-600 Sandomierz
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Sandomierz w Wikicytatach
 Hasło Sandomierz w Wikisłowniku
Strona internetowa
Sandomierz Sandomierz ?/i – miasto i gmina miejska w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, położona nad rzeką Wisłą (268,5 km od jej źródła i 673,7 km od jej ujścia do Morza Bałtyckiego), na siedmiu wzgórzach (stąd miasto nazywane jest czasem "małym Rzymem"), na granicy Wyżyny Sandomierskiej. Przemysłowa część miasta, zwana Nadbrzeziem, leży na prawym brzegu Wisły, w Kotlinie Sandomierskiej, graniczy z Tarnobrzegiem. Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia nazwy miasta, według jednej z nich nazwa związana jest z położeniem miasta - w okolicach Sandomierza, rzeka San domierza (dochodzi) do Wisły.[potrzebne źródło] Najbardziej prawdopodobna teoria głosi jednak, że nazwa miasta pochodzi od staropolskiego imienia Sędomir, rozpowszechnionego w całej Słowiańszczyźnie (por. czes., rus. i serbsko-chor. Sudomir)[3].
Przez miasto przebiegają szlaki turystyczne: cysterski, św. Jakuba, Via Jagiellonica, Architektury Drewnianej.
Historycznie położony jest w Małopolsce, główne miasto dawnej ziemi sandomierskiej. Następnie województwa sandomierskiego.
Spis treści  [ukryj]
1 Historia
1.1 Pierwsze klasztory
2 Środowisko naturalne
2.1 Klimat
2.2 Struktura powierzchni
3 Demografia
4 Budżet
5 Edukacja
6 Wspólnoty wyznaniowe
6.1 Katolicyzm
6.2 Protestantyzm
7 Infrastruktura
7.1 Transport
8 Architektura
9 Turystyka
10 Sport
11 Film
12 Literatura
13 Współpraca międzynarodowa
14 Sandomierzanie
15 Zobacz też
16 Bibliografia
17 Przypisy
18 Linki zewnętrzne
Historia[edytuj]


Ta sekcja od 2010-03 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
Adnotacja: brak jakichkolwiek źródeł potwierdzających te fakty i daty.


Sandomierz na sztychu z dzieła Georga Brauna i Franza Hogenberga z 1617
Ślady pierwszej obecności człowieka na tych terenach, znalezione w wykopaliskach archeologicznych, pochodzą z neolitu. Osada – w X w. na terenie wzgórza zamkowego, od XI wieku gród, siedziba książęca oraz miasto wojewódzkie. Obok zbudowanego później Domu Długosza powstał w sąsiedztwie drugi gród, który dał początek miastu. Dzięki położeniu nad Wisłą, w miejscu przeprawy szlaku handlowego z Europy Zachodniej na Ruś, Sandomierz szybko zyskiwał na znaczeniu.
W okresie rozbicia dzielnicowego był stolicą Księstwa Sandomierskiego a przez około 700 lat również miastem wojewódzkim (pierwszy wojewoda *Pakosław[4] 1182 – 1203 ostatni wojewoda *Rafał Amor Tarnowski). Pierwszym władcą (w okresie od 1146 do 1166) był Henryk Sandomierski, syn Bolesława Krzywoustego. Pierwsza inicjatywa lokacyjna na prawie niemieckim dotycząca Sandomierza miała miejsce przed rokiem 1243[5]. Miasto zostało zdobyte przez Tatarów w 1259 za czasów Piotra z Krępy, o czym wspominają Pieśni Sandomierzanina. Za namową Wasylka Romanowicza w 1260 miasto poddało się Tatarom Burundaja. Po zniszczeniach w czasie najazdów tatarskich, ponowna lokacja w 1286 nadana przez Leszka Czarnego. Ponownie handel odegrał ważną rolę w rozwoju miasta w XV wieku (Sandomierz leżał na trasie drogi wiślanej związanej z handlem zbożem). XV – XVII wiek to okres częstych pobytów dworu i króla w Sandomierzu, czas zjazdów szlacheckich. Bywał tu m.in. król Zygmunt II August zapraszany przez starostę sandomierskiego i hetmana wielkiego koronnego Jana Amora Tarnowskiego[6].
W 1570 miał miejsce zjazd reprezentantów działających w Polsce nurtów reformacji, w wyniku którego doszło do podpisania tzw. zgody sandomierskiej – porozumienia w obronie przed kontrreformacją. Okres wojen szwedzkich to ponowny upadek miasta spowodowany zniszczeniami.
Sandomierz
(1/7)▶

Ratusz w Sandomierzu

W 1613 otwarto Kolegium Jezuickie w Sandomierzu. W 1623 Jakub Bobola (zm. 1636) - podczaszy sandomierski, prawdopodobnie stryjeczny brat św. Andrzeja Boboli, założył przy kolegium konwikt dla 12 młodych, należących do zubożałych rodzin, szlachciców i zapisał na ten cel 15500 złp. na dobrach swych Wilczyce. W 1635 przeznaczył na pomieszczenie konwiktorów swą kamienicę, stojącą do dziś dnia w Rynku miasta Sandomierza. Ta „Fundatio Boboliana” z 27 lipca 1623 przetrwała aż do kasaty zakonu Jezuitów.
W 1865 po zdaniu egzaminu kwalifikacyjnego, Karolina Kraczkiewicz została pierwszą świecką nauczycielką w Sandomierzu.
W okresie zaborów Sandomierz stał się miastem pogranicznym między Królestwem Polskim a Galicją i stracił swoje znaczenie administracyjne, a także gospodarcze. Dodatkowo został dość poważnie zniszczony przez pierwszą wojnę światową. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę miasto wyrwało się ze stagnacji i zaczęło się prężnie rozwijać. Według planów Eugeniusza Kwiatkowskiego z 1935 miało wkrótce stać się stolicą Centralnego Okręgu Przemysłowego z ponad 100 tys. mieszkańców. W 1939 miał stać się stolicą nowego województwa. Plany te zniweczyła II wojna światowa.
Wojska radzieckie wkroczyły do Sandomierza 18 sierpnia 1944. Miastu oszczędzono zniszczeń wojennych. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa tarnobrzeskiego. Obecnie jest średniej wielkości miastem powiatowym w województwie świętokrzyskim i ważnym ośrodkiem turystycznym.
Pierwsze klasztory[edytuj]
Lokacje pierwszych klasztorów na ziemi sandomierskiej:
1185 – opactwo Cystersów w Koprzywnicy
1226 – klasztor dominikański
1246 – klasztor Klarysek w Zawichoście w ziemi zawichojskiej
Środowisko naturalne[edytuj]

Klimat[edytuj]
[ukryj]Średnia temperatura i opady dla Sandomierza
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie najwyższe temperatury [°C] -2 -1 4 13 18 22 23 23 19 13 6 1 12
Średnie najniższe temperatury [°C] -7 -7 -3 3 8 12 13 13 9 5 1 -3 4
Opady [mm] 27.9 27.9 30.5 40.6 71.1 63.5 91.4 40.6 38.1 30.5 33 43.2 538,5
Źródło: Weatherbase[7] 14.12.2008
Struktura powierzchni[edytuj]
Według danych z roku 2002[8] Sandomierz ma obszar 28,32 km², w tym:
użytki rolne: 64%
użytki leśne: 0%
Miasto stanowi 4,35% powierzchni powiatu.


Józef Szermentowski – "Widok Sandomierza od strony Wisły"
Olej 1855 r.
Demografia[edytuj]

Struktura demograficzna mieszkańców Sandomierza wg danych z 31 grudnia 2007:[9]
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 24 795 100 13 323 53,73 11 472 46,27
wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) 4714 19,01 2356 9,5 2358 9,51
wiek produkcyjny (18–65 lat) 15 874 64,02 8085 32,61 7789 31,41
wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) 4207 16,97 2882 11,62 1325 5,34
Budżet[edytuj]


Rysunek 1.1 Dochody ogółem w Mieście Sandomierz w latach 1995-2010 (w zł)[9]
Tabela 1.1 Relacje działalności statutowej Miasta Sandomierz w latach 1995-2010[9]
WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m. ROK
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Dochody ogółem 10 618 849,-            17 761 519      ,- 26 317 229,- 30 187 932,-            33 743 339      ,- 35 932 598,-            41 689 822      ,-            43 743 124      ,-            44 253 344      ,- 50 933 568,-            52 070 261      ,- 62 573 287,63 67 153 762,11 67 251 336,27 69 131 451,33 174 259 314,85
ZNAK ± + + + - + - - - - + - + - - + +
Deficyt/nadwyżka
budżetowy(-a) 474 906,- 113 908,- 6 983 362,- 1 529 635,- 1 477 947,- 52 730,- 2 941 413,- 227 021,- 1 928 397,- 1 395 339,- 1 921 744,- 6 018 823,27 2 025 899,35 2 546 813,62 9 106 971,85 13 398 194,95
ZNAK Σ =
Wydatki ogółem 11 093 755,-            17 875 427      ,-            33 300 591      ,- 28 658 297,- 35 221 286,- 35 879 868,- 38 748 409,-            43 516 103      ,-            42 324 947      ,-            52 328 907      ,- 50 148 517,- 68 592 110,90 65 127 862,76 64 704 522,65 78 238 423,18 187 657 509,80

Rysunek 1.2 Wydatki ogółem w Mieście Sandomierz w latach 1995-2010 (w zł)[9]
Według danych z roku 2010[8] średni dochód na mieszkańca wynosił 7 149,10 zł (tj. — stan na 31 XII; przy 7 107,40 zł w zestawieniu na 30 VI); jednocześnie średnie wydatki na mieszkańca kształtowały się na poziomie 7 698,77 zł (tj. — stan na 31 XII; przy 7 653,87 zł w zestawieniu na 30 VI).
Edukacja[edytuj]

Wyższa Szkoła Humanistyczno-Przyrodnicza Studium Generale Sandomiriense
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sandomierzu
Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych
Wyższe Seminarium Duchowne
Instytut Teologiczny im. bł. Wincentego Kadłubka
4 szkoły podstawowe, 3 gimnazja, 3 licea ogólnokształcące, 4 zespoły szkół średnich
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]



Bazylika katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
Katolicyzm[edytuj]
Kościół rzymskokatolicki, Sandomierz jest stolicą Diecezji sandomierskiej
Protestantyzm[edytuj]
Wspólnota Kościołów Chrystusowych
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
Infrastruktura[edytuj]

Transport[edytuj]


Most drogowy w Sandomierzu
Sandomierz leży na przecięciu dróg krajowych nr 79 (Warszawa – Sandomierz – Kraków – Bytom) oraz nr 77 (Lipnik – Przemyśl). Na odcinku od ul. Ożarowskiej do mostu na Wiśle mają one wspólny przebieg obwodnicą miasta. W Sandomierzu mają także początek dwie drogi wojewódzkie: droga wojewódzka nr 723 (do Tarnobrzega) oraz droga wojewódzka nr 777 do (Maruszowa).
Sandomierz jest węzłową stacją kolejową. Schodzą się tu tory do Skarżyska-Kamiennej, Stalowej Woli-Rozwadowa i Tarnobrzega. Dawniej była to ważna stacja z dużą liczbą pociągów osobowych kursujących do tych trzech miast, a także do Przeworska. Obecnie odbywa się ruch towarowy i osobowy w postaci pociągu TLK relacji Skarżysko-Kamienna - Przemyśl Główny, którego wagony w Skarżysku są oddzielane od pociągu do Warszawy. Czasami pojawiają się specjalne pociągi turystyczne. Dworzec kolejowy w Sandomierzu znajduje się w prawobrzeżnej części miasta, w pobliżu skrzyżowania dróg na Stalową Wolę (droga krajowa nr 77) i na Tarnobrzeg (droga wojewódzka nr 723).
Architektura[edytuj]


Tę sekcję należy dopracować zgodnie z zaleceniami edycyjnymi:
opisać architekturę w mieście.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się na stronie dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości prosimy usunąć szablon {{Dopracować}} z kodu tego artykułu.
 Osobny artykuł: Zabytki Sandomierza.
Sandomierz posiada znaczną liczbę zabytków, a Stare Miasto tworzy zabytkowy zespół urbanistyczno-architektoniczny i krajobrazowy.

Stare Miasto w Sandomierzu – panorama
Turystyka[edytuj]

Sandomierz
(1/6)▶

Początek Małopolskiej Drogi św. Jakuba, kościół św. Jakuba

Sandomierz jest punktem początkowym  żółtego szlaku rowerowego prowadzącego do Opatowa oraz  zielonego szlaku rowerowego prowadzącego do Ujazdu. Przez miasto przechodzi  czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic.
Wąwóz św. Królowej Jadwigi – wypłukany przez wody w pokładach lessowych. Na urwiskach występuje roślinność stepowa, między innymi wisienka karłowata
Góry Pieprzowe – na terenie wzgórz w 1980 roku utworzono rezerwat geologiczno-przyrodniczy. Góry zbudowane z łupków kambryjskich, wypiętrzone 500 milionów lat temu.
W Sandomierzu swój początek ma Małopolska Droga św. Jakuba[10] prowadząca do Krakowa, a przy połączeniu z innymi trasami prowadzi zwartym szlakiem do Santiago de Compostela. W przyszłości Sandomierz będzie też ostatnim przystankiem Lubelskiej Drogi św. Jakuba[11]. W Sandomierzu ma też początek i koniec tarnobrzesko-niżański Szklak Architektury Drewnianej. Przez Sandomierz przebiega także szlak cysterski.
Serial Ojciec Mateusz i liczne akcje promocyjne spowodowały nagły wzrost zainteresowania miastem[12].
W sandomierskim parku Piszczele znajduje się wyciąg narciarski o długości 60 metrów.
Sport[edytuj]

Pierwszym klubem sportowym w Sandomierzu była Wisła Sandomierz, która powstała w 1925 roku. Na przestrzeni lat prowadziła wiele sekcji, m.in. lekkoatletyki, siatkówki i koszykówki[13]. Obecnie działa jedynie drużyna piłki nożnej. Wychowankiem SPR Wisła Sandomierz – zespołu piłki ręcznej – jest Karol Bielecki, reprezentant Polski. W mieście istnieją także m.in. Klub Tenisa Stołowego "Sandomierz", Sandomierski Klub Karate "Kyokushin" oraz Stowarzyszenie Sportów Siłowych[14].
W 2009 roku w mieście otworzony został Miejski Stadion Sportowy, w którego skład wchodzą: boisko wielofunkcyjne, kompleks lekkoatletyczny i korty tenisowe. 11 października 2009 roku odbył się na nim mecz reprezentacji piłkarskich U-23 pomiędzy Polską a Portugalią, zakończony bezbramkowym remisem[15]. W Sandomierzu znajdują się także: basen kryty i basen letni oraz hala widowiskowo-sportowa[16].


Artur Żmijewski w Sandomierzu
Film[edytuj]

Na starym mieście w Sandomierzu jest kręcony znany polski serial kryminalny Ojciec Mateusz. Film ten jest odpowiednikiem włoskiej serii Don Mateo. Ekipa telewizyjna zwykle latem lub zimą przyjeżdża do Sandomierza kręcić serial. Wiele odcinków odbywa się poza Sandomierzem w województwie świętokrzyskim. W tym serialu wiele razy pojawia się słowo "Sandomierz", co daje dodatkową reklamę miastu. Główną rolę księdza Mateusza Żmigrodzkiego gra Artur Żmijewski[17].
Literatura[edytuj]

W Sandomierzu rozgrywa się akcja powieści kryminalnej Ziarno Prawdy, wydanej w 2012 roku drugiej części cyklu o prokuratorze Teodorze Szackim, której autorem jest Zygmunt Miłoszewski. Wydarzenia przedstawione w Ziarnie Prawdy mają miejsce wczesną wiosną 2009 roku. Będący tłem powieści Sandomierz i jego zabytki został opisany przez autora z dużą dbałością o realistyczne szczegóły. Zdzisław Pietrasik w tygodniku Polityka pisał: „Ziarno prawdy to kawałek porządnej literatury kryminalnej, z dobrze zarysowaną intrygą i świetnie portretowanymi postaciami. Ale jest jeszcze jeden plus – mianowicie wnikliwy opis pięknego, pełnego mrocznych tajemnic miasta. Jeżeli wybiorę się kiedyś do Sandomierza, to z książką Miłoszewskiego zamiast przewodnika.[18]. Za tę powieść Zygmunt Miłoszewski został nominowany do nagrody Paszport Polityki 2011[19].
Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta partnerskie[20]
 Emmendingen
 Newark-on-Trent
 Ostróg
Sandomierzanie[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Sandomierzem.
Ludzie związani z Sandomierzem
(1/5)▶

Sadok i 48 Dominikańskich Męczenników

Wincenty Kadłubek – pierwszy polski kronikarz
Sadok i Towarzysze Męczennicy – dominikanie, zamordowani podczas najazdu mongolskiego
Sebastian Petrycy z Pilzna – lekarz i tłumacz dzieł Arystotelesa
Mikołaj Trąba – polski duchowny katolicki, notariusz królewski, podkanclerzy koronny, arcybiskup halicki, arcybiskup gnieźnieński, pierwszy prymas Polski
Marcin z Urzędowa – autor pierwszego słownika botanicznego
Mikołaj Gomółka – kompozytor epoki renesansu, autor Melodii na Psałterz Polski do słów Jana Kochanowskiego
Stanisław Młodożeniec – poeta futuryzmu
Wincenty Burek – pisarz, autor książki Droga przez wieś
Adam Bień – jeden z przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, skazany w "procesie szesnastu"
Wiesław Myśliwski – współczesny pisarz polski, laureat nagrody Nike
Jerzy Jaskiernia – polityk SLD i honorowy obywatel Sandomierza
Karol Bielecki – piłkarz ręczny, reprezentant Polski, srebrny medalista MŚ'07
Zbigniew Książek – scenarzysta, poeta
Andrzej Sarwa – pisarz, poeta, tłumacz, autor ponad 100 książek
Piotr Sławiński – historyk i poeta
Sebastian Krzysztof Sobowiec
Jerzy Koenig – polski krytyk teatralny, publicysta
Krzysztof Janczak – siatkarz
Tomasz Dymanowski – piłkarz
Dariusz Pietrasiak – piłkarz
Wacław Król – pisarz, polski lotnik, pułkownik, uczestnik Bitwy o Anglię
Teresa Dębowska-Romanowska – prawnik
Leszek Dziarek – muzyk
Jarosław Kowalski – polski snookerzysta
Arkadiusz Koniecki – trener koszykarski
Agnieszka Kawiorska – polska aktorka
Piotr Nurowski – prezes PKOL
Krzysztof Stanek - astronom
Wasyl Skopenko – dowódca wojsk radzieckich, który ocalił Sandomierz przed zniszczeniem
Aleksandra Lipiec - reprezentantka Polski juniorek w siatkówce, siatkarka Piątki Sandomierz
Zobacz też[edytuj]


  W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Sandomierz

Portal:
Małopolska
miasta w Polsce
książęta sandomierscy
biskupi sandomierscy
diecezja sandomierska
Stary cmentarz żydowski w Sandomierzu
Nowy cmentarz żydowski w Sandomierzu
Bibliografia[edytuj]

Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia. Kielce 2004.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

+1