Radzyń Podlaski

Radzyń Podlaski

Państwo Polska
Województwo lubelskie
Powiat radzyński
Gmina gmina miejska
Prawa miejskie 1468
Burmistrz Witold Kowalczyk
Powierzchnia 20,31 km²
Wysokość 140-160 m n.p.m.
Ludność (2012)
• liczba
• gęstość
16 417
820 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 83
Kod pocztowy 21-300, 21-315
Tablice rejestracyjne LRA
Położenie na mapie Polski


Radzyń Podlaski
51°46′58″N 22°37′27″E
TERC
(TERYT) 3060715011
Urząd miejski
ul. Warszawska 32
21-300 Radzyń Podlaski
 Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Radzyń Podlaski – miasto i gmina w województwie lubelskim, w powiecie radzyńskim.
Według danych z 31 czerwca 2012 r. miasto miało 16 417 mieszkańców[1].
Historycznie położony jest w Małopolsce, w ziemi łukowskiej, od XIX wieku tereny te określa się również mianem Podlasia Południowego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bialskopodlaskiego.
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Historia
2.1 Z historii miasta
2.2 Udział mieszkańców Radzynia Podlaskiego i okolic w Powstaniu Styczniowym
2.3 Lata II wojny światowej
2.4 Nazwa „Podlaski”
3 Znani Radzynianie
3.1 Karol Lipiński
3.1.1 Twórczość
4 Wspólnoty wyznaniowe
5 Zabytki
5.1 Kościół Świętej Trójcy
5.2 Pałac Potockich
5.3 Oranżeria
6 Miejsca pamięci i pomniki
7 Demografia
8 Osiedla
9 Współpraca międzynarodowa
10 Ludzie związani z Radzyniem Podlaskim
11 Galeria
12 Przypisy
13 Bibliografia
14 Linki zewnętrzne
Położenie[edytuj]

Radzyń leży na Nizinie Południowopodlaskiej, na skraju Równiny Łukowskiej blisko Pradoliny Wieprza. Tereny te to podmokła i zatorfiona płaszczyzna o wysokości 140-160 m n.p.m. oraz, nieco wyższa, falista równina morenowa zbudowana z utworów gliniastych i piaszczystych. Przez Radzyń przepływa rzeka Białka.
Według danych z roku 2002[2] Radzyń Podlaski ma obszar 19,29 km², w tym:
użytki rolne: 57%
użytki leśne: 5%
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 20,31 km²[3]. Miasto stanowi 2% powierzchni powiatu.
Historia[edytuj]

Z historii miasta[edytuj]
Prawie do końca XIV wieku obszary sąsiadujące z ziemiami państwa litewsko-ruskiego oraz Jaćwieżą były narażone na ciągłe najazdy, co nie sprzyjało stałemu osadnictwu. Dopiero po objęciu przez Władysława Jagiełłę tronu polskiego i po polsko-litewskiej unii w Krewie (1385) sytuacja się zmieniła, zaczął się stopniowy napływ ludności z Mazowsza i Małopolski; ustaliło się osadnictwo, co znalazło wyraz w powstawaniu kościołów i parafii. Historycy oraz regionalni badacze dziejów Podlasia i Lubelszczyzny zwracają uwagę, że na tym obszarze, między środkowym biegiem Wisły i Bugu, spotykały się Mazowsze, Małopolska, Księstwo Litewskie i Ruś. Krainy te oddziaływały na siebie politycznie, kulturalnie i gospodarczo. W tym tyglu, w którym często dochodził do głosu szczęk broni, ogień i grabież, następowało też zetknięcie dorobku kulturalnego Wschodu i Zachodu. Często to zetknięcie prowadziło do powstawania nowych form kulturalnych i społecznych. Wszystkie te bogactwa przejawiły się w zabytkowych obiektach architektury sakralnej i świeckiej Radzynia i jego okolicy. Najstarsze zapisy mówią, że pierwsza z osad, które dały początek miastu Radzyń, nosiła nazwę Kozirynek; w XVI wieku wymienia się „Parochia (parafia) Cozirynek oppidum (miasteczko)” i „Cozirynek antiquus” (stary) oraz „Kozyrynek”. W późniejszym okresie Kozirynek Stary i Nowy były samodzielnymi miejscowościami, obecnie znajdują się w obrębie granic miasta. Natomiast nazwa w postaci dzisiejszej, a mianowicie „oppidum Radzyń”, pojawia się w 1580. Pierwotna nazwa Radzyn (z twardym 'n' w wygłosie) została zastąpiona przez Radzyń zapewne na skutek analogii do takich nazw miejscowości, jak Lubień czy Zwoleń.
W latach 20. XV wieku król Władysław Jagiełło nadał Kozietule i Łosiowi pustkę nad rzeką Białką. Ród Cebulków założył później dwie wsie Wyżną Białkę i Niżną Białkę. W połowie XV w. Cebulkowie ufundowali na Kozirynku Starym kościół drewniany, o którym napisał Jan Długosz. 18 czerwca 1456 została erygowana przez biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego pierwsza parafia radzyńska. Gwałtowny rozwój słynącej z handlu kozami osady spowodował, że w 1465 podkomorzy lubelski Grot z Ostrowa erygował miasto, otrzymując przywilej lokacyjny przenoszący je na prawo magdeburskie, z rąk króla Kazimierza Jagiellończyka w 1468. Miasto zostało lokowane 1 km na zachód od Koziegorynku. Pozostało ono nadal królewszczyzną i kolejno zmieniało właścicieli. W połowie XVI w. „miasto Radzyń z przedmieściem Kozirynek” król wydzierżawił rodzinie Mniszchów, którzy wybudowali tu późnorenesansowy kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy. Kolejni królowie Zygmunt Stary, Zygmunt August, Władysław IV, Jan III Sobieski nadali Radzyniowi dodatkowe przywileje zwiększające uprawnienia mieszczan radzyńskich i zapewniające korzystniejsze warunki dalszego rozwoju miasta. Jan III Sobieski przekazał Radzyń wraz z jego dobrami w wieczysta dzierżawę podkanclerzemu Stanisławowi Antoniemu Szczuce, jednemu z bardziej światłych polskich magnatów. Przywilejem lokacyjnym z 1690 potwierdził też Sobieski dalszy rozwój miasta. Obok kościoła rzymskokatolickiego powstały też cerkwie – prawosławna i unicka oraz żydowska synagoga. Pomyślny rozwój miasta przerywały wojny, hamowały trudności wynikające z ustroju ówczesnej Polski.
Od 1741 do końca XVIII w. Radzyń był własnością rodu Potockich. Generał Eustachy Potocki ufundował tu rokokowy pałac zaprojektowany i wybudowany przez Jakuba Fontanę. Radzyń nie uczestniczył w wielkich wydarzeniach historycznych naszego kraju, a nawet regionu, nie wyciągnął stąd dla siebie korzyści, ale też omijały go znaczniejsze klęski i kataklizmy – dopiero w XIX w. mała i niewiele znacząca osada miejska weszła na drogę rozwoju. W 1867 został utworzony, należący do guberni siedleckiej, powiat radzyński, co przyczyniło się do podniesienia rangi miasteczka i jego wzrostu ekonomicznego. Radzyń ma już młyny i gorzelnię, mydlarnię, tartaki, są warsztaty szewców, krawców, kowali i stolarzy a po uwłaszczeniu chłopów wzrosła produkcja rolna, wybudowanie linii kolejowej z Lublina do Łukowa wpłynęło na ożywienie gospodarcze. Mieszkańcy Radzynia i byłego powiatu brali żywy udział w kolejnych wielkich wydarzeniach historycznych, jakie miały miejsce na Podlasiu i w kraju. Szczególnie aktywny był ich udział w powstaniach: kościuszkowskim, listopadowym, styczniowym i rewolucyjnych wystąpieniach z lat 1905-1907, walkach toczonych o niepodległość oraz powstaniu II Rzeczypospolitej. Szczególnie ostro byli prześladowani unici mieszkający na Południowym Podlasiu, a więc i w powiecie radzyńskim za swoje przywiązanie do wiary i języka ojców. Do krwawej rozprawy doszło pobliskim Drelowie, gdzie od kul rosyjskich żołnierzy zginęło kilkunastu mieszkańców, będących członkami drelowskiej parafii unickiej. Walka caratu rosyjskiego z unicką cerkwią była jednym z elementów carskiego planu wynarodowienia Królestwa Polskiego i utrwalania rosyjskich wpływów nad wsi, kiedy to nazwę Królestwo Polskie zmieniono na „Priwislinskij Kraj”. Skoro nie było możliwe rozwiązanie poważnych problemów gospodarczych, położony został nacisk na sprawy kultury i oświaty. Na tych polach osiągnięto znaczne sukcesy. Jesienią 1915 władze okupacyjne zezwoliły na otwarcie pierwszej szkoły polskiej w Radzyniu. Założycielką gimnazjum była Halina Rudnicka, córka dyrektora Syndykatu Rolniczego.
Społecznym wysiłkiem mieszkańców Radzynia, jeszcze w czasie trwania pierwszej wojny światowej, utworzono w mieście szkołę średnią, z której powstało obecne radzyńskie Liceum Ogólnokształcące. Nie można też zapomnieć bardzo czynnej radzyńskiej organizacji POW i jej roli w krwawym boju z niemiecką załogą wojskową, którą siłami radzyńskich peowiaków udało się rozbroić i przyspieszyć dzieło uwalniania Polski od obcych najeźdźców, prowadzone pomyślnie przez Józefa Piłsudskiego. Po odzyskaniu niepodległości Polski w 1918 ówcześni właściciele Radzynia, Szlubowscy, ofiarowali na własność skarbowi państwa bardzo wówczas zniszczony pałac. Stał się on siedzibą starosty powiatowego aż do 1939. W okresie okupacji pałac zajmowała administracja niemiecka. Radzyń był miasteczkiem zamieszkanym przez drobnych rolników, rzemieślników, kupców – Żydów oraz garść urzędników i przedstawicieli wolnych zawodów. Zabudowę miasta stanowiły drewniane domy rolników, usytuowane głównie wzdłuż ulicy Warszawskiej, oraz – również drewniane, niekiedy zajezdne – kupców i handlarzy. Murowanych budynków w okresie międzywojennym było niewiele. W tej gęstej i chaotycznej zabudowie wybuchł w 1930 pożar, który z łatwością strawił domy przy tzw. Rynku II, Rynku I i części ul. Ostrowieckiej. Po pożarze miasta scalono maleńkie parcele, zabroniono budowy drewnianych domów w śródmieściu, ale także zabroniono wznoszenia domów wyższych, dwupiętrowych. Tak powstały obecne pierzeje Rynku i części ul. Ostrowieckiej. Dalsza drewniana część ul. Ostrowieckiej ustąpiła miejsca zabudowaniom powstałym w latach 50. i 60. XX wieku. Miasto było skąpo oświetlone lampami elektrycznymi z prywatnej prądnicy na prąd stały, znajdującej się we młynie przy ul. Międzyrzeckiej. Ochotnicza Straż Ogniowa dysponowała bardzo skromnym wyposażeniem. W mieście było kilku lekarzy, z których Radzyń upamiętnił dwa nazwiska społeczników: dr. Sitkowskiego i dr. Chomiczewskiego, nadając ulicom ich imiona. Od dawna w Radzyniu środy były dniem targowym i utrzymało się to do dnia dzisiejszego. Mała grupa młodzieży opuszczała Radzyń udając się na studia wyższe. W mieście toczyło się spokojne życie niewielkiego rolniczo-handlowego ośrodka.
Udział mieszkańców Radzynia Podlaskiego i okolic w Powstaniu Styczniowym[edytuj]
W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. w Królestwie Polskim wybuchło powstanie. Tymczasem Rząd Narodowy wzywał Naród Polski, Litwy i Rusi na bój śmiertelny z najezdniczym i nikczemnym rządem”. Tej nocy styczniowej, która przeszła do historii i legendy stoczono bitwy w 33 miejscowościach. Najwyższy ruch powstańczy był w tym czasie na Podlasiu i w Rejonie: Radom -Kielce. Opracowany przez Bronisława Deskura (jednego z dowódców Powstania Styczniowego w obwodzie Radzynia Podlaskiego) plan działania musiał uwzględniać fakt, że na terenie powiatu radzyńskiego stacjonowały poważne rosyjskie siły wojskowe, uprzedzone o możliwości wybuchu działań powstańczych, co pomniejszyło wagę czynnika zaskoczenia. Oddziałami atakującymi Międzyrzec dowodził Karol Krysiński, Radzyń – Bronisław Deskur, Ostrów – Rajmund Krasuski. W samym Radzyniu mieszczan do walki przygotowywał Pyrkosz. Punkt zborny dla oddziałów mających atakować Radzyń wyznaczono na skrzyżowaniu traktu: Wohyń- Parczew -Radzyń. To tutaj miały przybyć późnym wieczorem, 22 stycznia, grupy powstańców i stąd ruszyć do ataku na Radzyń. Deskur podzielił zebranych na trzy grupy. Jedną dowodził on sam i czuwał nad całością. Drugą i trzecią dowodzili Pyrkosz i Jasieński. Podobnie jak na całym obszarze objętym powstaniem tak i w Radzyniu, powstańcy w początkowym okresie powstania odnieśli znaczne sukcesy militarne zdobywając na Rosjanach broń i zabijając ich. Nie obyło się jednak bez strat, na początku powstania zginął Pyrkosz. W miarę rozwoju walk powstańczych Rosjanie zaczęli wzmacniać swoje siły, natomiast przeciągające się powstanie powodowało zmniejszanie się ilości powstańców. Wielu dowódców i powstańców zginęło. Wielu zostało aresztowanych i straconych, bądź wywiezionych na Sybir. Nasiliły się represje. Można śmiało stwierdzić, że udział mieszkańców Radzynia i okolic w Powstaniu Styczniowym był znaczący w skali kraju. Tradycje Powstania Styczniowego w Radzyniu są żywe. W 100 rocznicę Powstania Styczniowego Szkole Podstawowej nr 1 w Radzyniu Podlaskim nadano imię „Bohaterów Powstania Styczniowego”. Są ulice Powstańców Styczniowych i Powstania Styczniowego oraz ulice imieniem przywódców powstania z Romualdem Trauguttem na czele.
Lata II wojny światowej[edytuj]
Pierwsze bombardowanie lotnicze Radzynia i pierwsze ofiary miały miejsce 9 września 1939, gdy przez Radzyń i okolice przewalała się masa ludzi uchodzących przed Niemcami z Warszawy oraz z innych regionów kraju. Oblicza się, że przez Radzyń i okolicę przesunęło się wówczas kilka milionów ludzi. Tędy przemieszczały się także różne oddziały wojsk, w ostatnich dniach września pojawiły się w okolicach Radzynia oddziały większej jednostki wojskowej – kawaleria gen. Podhorskiego, który podporządkował się dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, generałowi Franciszkowi Kleebergowi, spieszącemu z Brześcia na pomoc walczącej Warszawie. Kawaleria gen. Podhorskiego przybyła od strony Czemiernik, zaprowiantowała się w Radzyniu, wystawiwszy u wylotów miasta ubezpieczenia, i po kilku godzinach opuściła miasto, udając się w okolice Kocka, gdzie od 2 do 5 października miała rozegrać się bohaterska ostatnia bitwa kampanii wrześniowej. Niemcy pojawili się w Radzyniu dopiero po bitwie kockiej. Ruch oporu począł tworzyć się tu już w 1939, a w czerwcu 1940 Gestapo aresztowało grupę harcerzy i osób dorosłych działających pod komendą hufcowego ZHP, nauczyciela Stefana Lisowskiego i po krótkim przetrzymaniu w areszcie miejskim zamienionym na więzienie rozstrzelało w pobliskim lesie, koło wsi Sitno, 5 lipca 1940. Była to pierwsza egzekucja w Radzyniu. Więźniowie Gestapo, zwożeni do Radzynia z terenu powiatu i z okolic Łukowa, byli przetrzymywani w niewielkim areszcie miejskim przy ulicy Warszawskiej, stąd odsyłani byli do Lublina na Zamek lub na Majdanek, a także do innych obozów koncentracyjnych. Byli też rozstrzeliwani na terenie ogrodów mieszczańskich za aresztem, nad rzeczką Białką. W czasie okupacji wielu obywateli zginęło w obozach koncentracyjnych, a szereg osób rozstrzelano za działalność w ruchu oporu. W okresie okupacji ruch podziemny organizował się najpierw w ZWZ, później AK i BCh. Członkowie ruchu oporu działali w oddziałach leśnych, jak również w mieście, w oparciu o formalne zameldowanie w Arbeitsamcie jako leśnicy, nauczyciele, urzędnicy, służba drogowa. Najsilniejszą organizacją niepodległościową była Armia Krajowa już w grudniu 1939 liczyła ona ponad 100 konspiratorów, a w lipcu 1944 zrzeszała ponad 4,2 tys. zaprzysiężonych żołnierzy Polski Podziemnej, Radzyński Obwód Armii Krajowe zaliczany był przez dowódców AK do najlepszych w całym Okręgu Lubelskim AK. Partyzanci tego obwodu brali udział w sławnych akcjach skierowanych przeciwko niemieckiemu okupantowi Liczne i sprawne w bojach były też oddziały partyzanckie Batalionów Chłopskich, które współdziałały z akowskimi partyzantami i przelaną krwią wykazały patriotyzm polskiej wsi. Wielkie były również ofiary, jakie poniosło społeczeństwo miasta i powiatu w czasie okupacji. Historia stwierdza, że ponad 100 miejscowości powiatu było miejscami kaźni i masowych egzekucji organizowanych przez miejscowe, Gestapo. Ze względu na konieczność stałego zwalczania potężnego polskiego ruchu na tym terenie, okupant hitlerowski utworzył w Radzyniu umocnioną placówkę swoich sił bezpieczeństwa Orientacyjne wyliczenia mówią, że na skutek represyjnych działań okupanta zginęło ponad 24 tys. mieszkańców powiatu, w tym prawie wszyscy Żydzi w ramach Holocaustu. Oddziały partyzanckie AK i BCh przeprowadziły setki akcji bojowych przeciw administracji okupacyjnej, jej siłom policyjnym, ośrodkom gospodarczym, transportowi i obronie prześladowanej ludności. Szczególnie należy uwzględnić partyzancki ppłk. Mullera w czasie okupacji hitlerowskiej. Brał on udział w akcji „Burza” i wniósł aktywny wkład w wyzwalanie tej ziemi spod okupacji niemieckiej. Radzyń został zdobyty nazajutrz po wyzwoleniu Chełma – 23 lipca 1944 – przez wojska I Frontu Białoruskiego marszałka Rokossowskiego i przez przez współdziałających z Armią Czerwoną żołnierzy Armii Krajowej[4].
Nazwa „Podlaski”[edytuj]
Miejscowość zbudowano w 1468. Pierwotnie znajdowała się ona na terenie ziemi łukowskiej, należącej do województwa lubelskiego, i tym samym do Małopolski. Określenie miasta „Podlaski” wywodzi się dopiero z XIX wieku, kiedy w okresie Królestwa Kongresowego w 1816 utworzono województwo podlaskie ze stolicą w Siedlcach, później zaś i diecezję podlaską ze stolicą w Janowie Podlaskim. Wpłynęło to na zaliczenie terenów obecnych powiatów: radzyńskiego, bialskiego, łukowskiego, parczewskiego i włodawskiego do Podlasia, pomimo że pierwotnie jako Podlasie rozumiano tereny leżące nad Bugiem, z głównymi ośrodkami Mielnikiem i Drohiczynem (patrz: województwo podlaskie w I Rzeczypospolitej). Nazwa „Podlaski” ma również charakter geograficzny – Radzyń leży na Nizinie Południowopodlaskiej.
Dawna nazwa tej miejscowości to Kozirynek, która była używana do 1580. W starszych publikacjach można spotkać nazwę „Radzyń Lubelski”.
Miasto położone jest nad rzeką Białką. Na północ od rzeki położone jest centrum miasta (ulice: Warszawska, Ostrowiecka, Międzyrzecka) wraz z zespołem pałacowo-parkowym i powstałym w latach 60. XX wieku osiedlem Bulwary oraz osiedla Lędzinek, Biała, Budzyń i Nadwitnie. Na południowym brzegu rzeki leżą osiedla Zabielska (Wraz z kościołem pw. MB Nieustającej Pomocy), Satuń, Koszary (położone na terenie dawnych koszar rosyjskich) oraz Kozirynek (gdzie znajduje się cmentarz wraz z kaplicą św. Anny oraz kościół pw. Błogosławionych Męczenników Podlaskich)
Znani Radzynianie[edytuj]

Karol Lipiński[edytuj]
Karol Joseph Lipiński (ur. 30 października 1790 w Radzyniu Podlaskim na Lubelszczyźnie, zm. 16 grudnia 1861 w Urłowie) – polski skrzypek, kompozytor i pedagog.
Od wczesnego dzieciństwa zdradzał wybitne zdolności muzyczne. Gry na skrzypcach uczył się od piątego roku życia – początkowo od ojca Feliksa (1765-1847) (kapelmistrza orkiestry w majątku Potockich w Radzyniu Podlaskim koło Lublina).
Po przeniesieniu się Lipińskich w 1799 do Lwowa grał w orkiestrze prowadzonej przez ojca w domu Adama Starzeńskiego oraz w zespołach kameralnych. Pod koniec 1809 Lipiński został zaangażowany na stanowisko koncertmistrza orkiestry teatru niemieckiego we Lwowie (Obowiązujący do 1842 przywilej teatralny obejmował tylko teatr niemiecki – polscy aktorzy działali wyłącznie na podstawie nie zawsze formalnych umów z przedsiębiorcami austriackimi). Po dwóch latach pracy w orkiestrze został jej kapelmistrzem. We Lwowie mieszkał przez 40 lat do 1839, pracując jako dyrygent, a potem dyrektor orkiestry. We Lwowie powstała zdecydowana większość jego kompozycji, m.in. symfonie, trzy koncerty skrzypcowe, kaprysy, polonezy.
Około 1810 powstały pierwsze autorskie utwory Lipińskiego: 3 symfonie Es-dur, B-dur, Uwertura D-dur. W 1812 odbył podróż do Warszawy, aby zapoznać się z pracą teatru operowego.
W 1814 wyjechał do Wiednia, aby poznać sławnego wówczas niemieckiego skrzypka-wirtuoza Ludwika Spohra. Po tym spotkaniu postanowił obrać karierę koncertującego skrzypka, zaś po powrocie do Lwowa porzucił pracę w teatrze i zajął się doskonaleniem gry na skrzypcach. Równocześnie tworzy i zajmuje się działalnością pedagogiczną.
Pod koniec października 1817 udaje się na koncerty do Włoch. Spotkał się z Paganinim w 1818 (wspólnie koncertowali dwukrotnie 17 kwietnia i 24 maja 1818).
W latach 1819-1824 koncertował w Kijowie, Krakowie, Poznaniu, Berlinie, Lipsku i Wrocławiu, Wilnie, Krzemieńcu i Kamieńcu Podolskim. W tym czasie powstały liczne jego utwory.
W 1823 koncertował w Kijowie wspólnie z Marią Szymanowską. Występował w Warszawie w grudniu 1827 i na początku 1828 dając sześć koncertów w Teatrze Narodowym, po których otrzymał nominację na pierwszego skrzypka Dworu Królewsko-Polskiego.
W 1829 podczas uroczystości koronacyjnych Mikołaja I, na które przybył również Paganini obaj artyści koncertowali wywołując w prasie warszawskiej gorącą polemikę na temat wyższości ich gry. Lipiński po powrocie z Warszawy zaniechał koncertowania i poświęcił się pracy kompozytorskiej. W 1834 rozpoczął występy z nowym repertuarem w Warszawie i Poznaniu, w 1835 udał się na półtoraroczną podróż artystyczna na Zachód. W Lipsku sprawował stanowisko koncertmistrza w słynnej orkiestrze Gewandhaus. Stamtąd udał się do Paryża. Koncertował niewiele z powodu długiej naprawy uszkodzonych skrzypiec. Z Paryża przeniósł się z koncertami do Anglii (Londyn, Manchester).
W latach 1837-1839 poczynił starania o stanowisko koncertmistrza kapeli króla saskiego w Dreźnie, które otrzymał w 1839. Niemal do ostatnich dni swego życia działalność jego związana była z tym miastem.
Współpracował z R. Wagnerem, przyjaźnił się z R. Schumannem. W Dreźnie powstały jego ostatnie utwory.Tutaj też rozwinął swoją działalność pedagogiczną kształcąc wielu skrzypków i opiekując się młodymi talentami (H. Wieniawski). Paganini zapytany, kto według niego jest najlepszym skrzypkiem na świecie odpowiedział: „Nie wiem kto jest najlepszy, ale Lipiński ma na pewno drugie miejsce”.
Twórczość[edytuj]
Spośród mało dziś znanych kompozycji Lipińskiego największe uznanie zdobył sobie II Koncert skrzypcowy D-dur op. 21, zwany czasem „Wojskowym”. Oprócz niego był on twórcą czterech innych koncertów skrzypcowych (z których jeden nie zachował się), kaprysów i innych utworów wirtuozowskich, głównie na skrzypce z akompaniamentem (polonezów, rond, etiud, wariacji); oprócz tego – także trzech wczesnych symfonii.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
Kościół Rzymskokatolicki
Parafia pw. Trójcy Świętej
Sanktuarium Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
Parafia pw. Świętej Anny i Błogosławionych Męczenników Podlaskich
Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej
Zabytki[edytuj]

Kościół Świętej Trójcy[edytuj]
Kościół św. Trójcy znajduje się u zbiegu ulic Ostrowieckiej i Lubelskiej. Mniszchowie, dzierżawiący dobra radzyńskie od połowy XVI do połowy XVII wieku, ufundowali kościół pw. Świętej Trójcy. Budowa radzyńskiego kościoła trwała prawie połowę XVII wieku i została zakończona w roku 1641. Ta data też widnieje nad jego głównym wejściem. Natomiast konsekracja kościoła odbyła się dopiero trzy lata później – w roku 1644. Obecny kościół pw. Świętej Trójcy jest kontynuatorem imienia najstarszego radzyńskiego kościoła i tradycji parafialnej. Jest on też pięknym zabytkiem późnorenesansowego budownictwa sakralnego w Polsce. Do tej samej grupy kościołów, zaliczonych do czołowych dzieł architektonicznych tzw. renesansu lubelskiego, należą, obok radzyńskiego kościoła, również kościoły w Czemiernikach, Uchaniach, Kodniu nad Bugiem. Kościół radzyński jest to kościół jednonawowy, z dwoma bocznymi kaplicami. Nad jego zakrystiami architekt umieścił attyki będące jedną z cech polskiego budownictwa renesansowego. Po zewnętrznej stronie górnej części kościoła biegnie fryz utworzony przez regularnie rozmieszczone tryglify i metopy. Od strony wschodniej widzimy pięknie zbudowaną absydę. Charakterystycznym składnikiem manieryzmu jest dekoracyjna sieć sztukaterii, która tworzy we wnętrzu świątyni wielką ilość różnych kompozycji. Dostojny i zabytkowy charakter świątyni wzmacniają piękne obrazy Józefa Ruchbindera, znanego twórcy religijnych dziel malarskich. Znajdują się one w głównym i bocznych ołtarzach, również na zasuwach. W kaplicy Matki Bożej Różańcowej znajduje się stary, na drewnie malowany, obraz matki Bożej Różańcowej – prawdopodobnie rówieśnik kościoła. Tam też można zobaczyć grobowiec Mniszchów – jego fundatorów. Kaplica Pana Jezusa związana jest z tradycją Powstania Styczniowego. Umieszczone na bocznych ścianach nawy, tablice upamiętniają czyn zbrojny 35 radzyńskiego pułku piechoty ppłk „Mullera” w czasie okupacji niemieckiej i gehennę członków Radzyńskiego Związku Sybiraków. Od strony zachodniej stoi brama – dzwonnica, wzniesiona na polecenie gen. Eustachego Potockiego przez Jakuba Fontanę w drugiej połowie XVIII wieku. Dzwonnica była dwukrotnie obiektem walk niepodległościowych. Jeden z epizodów naszej najnowszej historii upamiętnia przytwierdzona do niej tablica poświęcona bojownikom z organizacji Wolność i Niezawisłość. Przeprowadzony w latach 1989-1992 kapitalny remont kościoła i jego otoczenia – przywrócił mu dawny blask i piękno.
Pałac Potockich[edytuj]
 Osobny artykuł: Pałac w Radzyniu Podlaskim.
Decyzja o budowie pałacu zapadła w drugiej połowie lat czterdziestych XVIII w., a w końcu lat pięćdziesiątych – pałac był gotowy. Poprzedni właściciele dóbr radzyńskich podkanclerzy St. A. Szczuka, korzystając z usług architekta królewskiego Augusta Locciego (autor m.in. rozbudowy Wilanowa), w latach 1685–1709 wzniósł w Radzyniu, w miejscu piętnastowiecznego zamku Kaznowskich barokową rezydencję typu reprezentacyjno-obronnego. Całość zespołu utrzymana jest w stylu rezydencji „entre cour et jardin” – okolony dziedzińcem i ogrodem. Zbudowany jest w kształcie podkowy: od głównego korpusu stanowiącego główną część budowli biegną w kierunku południowym, po stronie wschodniej i zachodniej, dwa skrzydła. Korpus główny i oba skrzydła okalają dziedziniec, zamknięty od strony południowej murem i żelazną, rzeźbioną bramą. W środkowej części obu skrzydeł znajdują się bramy wyjazdowe, z gestem zachęcającym gości do zwiedzania pałacu, nad nimi zbudowane zostały pięknie zaprojektowane wieże. Tutaj architekt umieścił emblematy herbów: Brochwicz (herb Kątskich) i Pilawa (herb Potockich) oraz figuralne rzeźby Jana Chryzostoma Redlera. Bardzo bogatą dekorację posiada środkowa część pałacu od strony dziedzińca, którego centralnym punktem są dwa rokokowe kartusze z inicjałami MK oraz EP (Maria Kątska i Eustachy Potocki). Projekt budowy pałacu wykonał architekt włoskiego pochodzenia Jakub Fontana. Pochodził on z rodziny od wielu lat związanej z Polską i zasłużonej dla polskiego budownictwa świeckiego i sakralnego. Malowaniem wnętrz radzyńskiego pałacu zajmował się malarz Jan Bogumił Plersch, natomiast rzeźby dekorujące poszczególne elementy pałacu wykonał śląski rzeźbiarz Jan Chryzostom Redler. Przy wykonywanej sztukaterii i pomocniczych pracach dekoratorskich projektowanych przez Fontanę, pracował mniej znany sztukator Józef Lapen. Michał Dollinger wykonał zaś bardzo strojne balustrady i schody. Ich charakter został utrzymany bez zmian do dzisiejszego dnia.
Nie trzeba wielkiego wysiłku, aby zauważyć, że obrys gmachu pałacu posiada podobieństwo do koronki utworzonej przez dużą ilość rzeźb i naszczytników ustawionych na tle spadzistych dachów. Piękne kompozycje heraldyczne herbów Karskich i Potockich, rzeźb niewolników, panoplia i akroteriony umieszczone w wielu miejscach podnosiły wartości estetyczne budowli i akcentowały, że jest ona siedzibą rycerską stanowiły jej apoteozę. Są też przejawem panującej wówczas mody barokowej. Płyciny elewacji i głowice pilastrów posiadają bogatą ornamentację, wykonaną techniką narzutową i w widoczny sposób ożywiają je w bardzo finezyjny sposób. Niezwykle bogata była dekoracja pomieszczeń pałacowych, boazerie, malarstwo, snycerstwo i złotnictwo, kominki, piece saskie, gdańskie meble, galerie portretów – wszystko to zostało zniszczone w rezultacie podpalenia pałacu przez wycofujące się wojska rosyjskie w roku 1915 oraz niemieckie w roku 1944.
Pałac radzyński był świadkiem i miejscem wielu wydarzeń historycznych, w jego komnatach przygotowano część projektu Konstytucji 3 Maja 1791, tu zatrzymywał się cesarz Aleksander I spieszący do Puław. O paląc otarły się wydarzenia powstania listopadowego i powstania styczniowego, rusyfikacji i prześladowań unitów, tutaj kwaterował w sierpniu 1920 roku gen. Edward Rydz Śmigły, gdy jego armie dokonywały pościgu za uciekającymi w popłochu oddziałami Armii Czerwonej. Fakt ten upamiętniony został tablicą ufundowaną w roku 1995 przez władze miasta. Upadający, zmniejszający swe dochody majątek i piękny pałac prowadziły do zmiany właścicieli. Na krótko nabył je ks. Stanisław Staszic, następnie Anna, Sapieżyna, która w 1818 roku założyła szkołę elementarną i w 1824 roku sprzedała dobra radzyńskie Czartoryskim. Za patriotyczną postawę i udział w powstaniu listopadowym dobrom groziła konfiskata. Aby jej zapobiec, dobra sprzedano w 1834 r. Korwin-Szlubowskim. W ich rękach dobra pozostały aż do roku 1944. Do dawnej świetności, mimo prób nowych właścicieli, pałacu nic doprowadzono i w roku 1920 Stanisław Korwin-Szlubowski przekazał go na własność Państwu Polskiemu. W okresie międzywojennym mieściły się w nim urzędy administracji państwowej. Niemcy, w czasie okupacji też rozlokowali w nim władze niemieckiej administracji okupacyjnej. Skorzystali ze swoich możliwości i przy pomocy taniej lub bezpłatnej siły roboczej przeprowadzili szereg prac konserwatorskich, licząc na to, że będą tej ziemi wieczystymi gospodarzami. Uciekające w lipcu 1944 roku oddziały niemieckie podpaliły pałac, a pożar doprowadził do jego ogromnych zniszczeń. W latach sześćdziesiątych ówczesne władze powiatowe, w miarę swoich możliwości, odbudowały go i przeznaczyły na siedzibę instytucji powiatowych. Po likwidacji powiatu w roku 1975, pałac został zajęty na siedziby różnych instytucji, które nie troszczyły się o jego konserwację. Stan pałacu w widoczny sposób z dnia na dzień pogarszał się. W roku 1980 rozpoczęty został nowy etap gruntownego remontu, który od tego czasu systematycznie jest prowadzony przez kolejne ekipy włodarzy miasta. Powołana przez Radę Miejską Fundacja Ochrony Zespołu Pałacowo-Parkowego w Radzyniu Podlaskim przez różne formy promocji miasta i jego zabytków tworzy korzystną atmosferę w tej dziedzinie. Jest też liczącym się czynnikiem w kulturze starego grodu. Efekty tych wszystkich poczynań są już widoczne. W odremontowanych pomieszczeniach pałacowych lokowane są radzyńskie instytucje służące kulturze. Stary, zabytkowy pałac, wzniesiony z wykorzystaniem wzorów saskich, francuskich i włoskich oraz otaczający park dodają wiele uroku liczącemu ponad 500 lat Radzyniowi Podlaskiemu.
Oranżeria[edytuj]
Wysokiej klasy zabytkiem zaliczanym w tej grupie do najpiękniejszych w Polsce jest znajdująca się w parku pałacowa oranżeria, która stanowi również dzieło Jakuba Fontany i jego współpracowników budujących pałac Potockich. Jest to budynek usytuowany na rzucie dwóch krzyżujących się prostokątów z fasadą od strony południowej. Wyraźnie widoczne kolumny i pilastry jońskie podtrzymują belkowanie, na których znajdują sic rzeźby przedstawiające wspaniały rydwan Apollina wyjeżdżający na niebieski firmament. Boczne ryzality fasady oranżerii ozdobione są wazonami i puttami. W ten sposób radzyński zespół pałacowo-parkowy jest unikatowy w skali krajowej.
Pozostałe zabytki:
Park Pałacowy
Stary cmentarz żydowski w Radzyniu Podlaskim
Nowy cmentarz żydowski w Radzyniu Podlaskim
Pałac Szlubowskich tzw. „Gubernia”
Kaplica na cmentarzu
Słup sakralny
Miejsca pamięci i pomniki[edytuj]

Symboliczna Mogiła Powstańców 1863 roku usypana z inicjatywy ks. T. Osińskiego w latach przed drugą wojną światową na miejscu gdzie władze carskie przeprowadzały egzekucje skazanych na śmierć powstańców walczących przeciw rosyjskiemu zaborcy w latach 1863-1864. Nowy krzyż, na miejscu poprzedniego już zmurszałego, został uroczyście umieszczony w roku 1981 z inicjatywy ks. W. Kobylińskiego. Mogiła ta znajduje się w jego centrum – przy ulicy Powstańców Styczniowych.
Miejscem, gdzie zamordowano wielu, bardzo wielu ludzi za ich przywiązanie do Polski i jej suwerenności, jest gmach policji i budynki aresztu. Tam, w czasie hitlerowskiej okupacji zginęło z rąk hitlerowskich katów, a w latach powojennych (1944-1956) z rąk funkcjonariuszy UB wiele setek mieszkańców północnej Lubelszczyzny.
W lesie koło Sitnej, po prawej stronie drogi prowadzącej z Radzynia do Kocka znajduje się miejsce, gdzie gestapowcy radzyńscy dokonali trzeciej w powiecie masowej egzekucji. Zamordowali w lipcu 1940 roku po bestialskim przesłuchaniu grupę radzyńskich harcerzy należących do niepodległościowej konspiracyjnej organizacji kierowanej przez nauczyciela, harcmistrza Michała Lisowskiego. Miejsce to jest odwiedzane przez grupy młodzieży radzyńskiej i dorosłych z okazji kolejnych rocznic tego tragicznego wydarzenia.
Wszystkim, którzy oddali swe życie na Wschodzie i Zachodzie w latach 1939-1944 za wolność, aby była prawem – wystawiony został przez radzyńskie społeczeństwo – Pomnik Walki i Męczeństwa u zbiegu ulic: Międzyrzeckiej i Ostrowieckiej. Uzupełniony został w roku 1996 elementami mówiącymi o niepodległości Polski i jej pełnej suwerenności. Obecnie nosi on nazwę Pomnika Niepodległości. W roku 1991 społeczeństwo Radzynia upamiętniło uchwalenie Konstytucji 3 maja wystawieniem Pomnika Konstytucji 3 Maja. Stało się to w dwusetną rocznicę jej uchwalenia. Pomnik powstał z inicjatywy ówczesnych władz miejskich Stronnictwa Demokratycznego. Na postumencie stanisławowski orzeł rozwija swe skrzydła i zrywa się do lotu.

Miejsce urodzenia biskupa Andrzeja Dzięgi; biskupa unickiej diecezji chełmskiej Jana Mikołaja Kalińskiego; skrzypka Karola Lipińskiego, którego pomnik – popiersie, stojący obok pałacu Potockich, został odsłonięty w grudniu 2008 roku; poety i krytyka literackiego Zenona Przesmyckiego oraz związanego z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim filozofa Stanisława Kamińskiego.
Demografia[edytuj]

Dane z 1 stycznia 2010[5]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka Osób % Osób % Osób %
Populacja 18 053 100,0 9276 51,6 8780 48,4
Gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 831,0 428,6 402,4

Osiedla[edytuj]

Młodzieżówka
Os.Zabielska
Bulwary
Satuń
Śródmieście
Gubernia
Kozirynek
XXX-lecia
Korczaka
Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie:  Egyek[potrzebne źródło]
Ludzie związani z Radzyniem Podlaskim[edytuj]

Michał Staszczak – aktor
abp Andrzej Dzięga – arcybiskup metropolita szczecińsko-kamieński,
Włodzimierz Nahorny – polski muzyk jazzowy, pianista, saksofonista, flecista, kompozytor i aranżer,
Karol Józef Lipiński – polski skrzypek, kompozytor i pedagog,
Zenon Przesmycki – polski poeta, tłumacz, krytyk literacki i artystyczny okresu Młodej Polski,
Jacek Musiatowicz – poeta, pieśniarz,
Włodzimierz Andrzejewski – polski piłkarz, później trener.
Stanisław Kamiński – metodolog, filozof, teoretyk i historyk nauki, współtwórca Lubelskiej Szkoły Filozoficznej
Galeria[edytuj]


Pałac Potockich


Oranżeria w Radzyniu Podlaskim


Sanktuarium pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy


Kościół pw. Błogosławionych Męczenników Podlaskich