Mońki

Mońki

Państwo Polska
Województwo podlaskie
Powiat moniecki
Gmina Mońki
gmina miejsko-wiejska
Założono początek XVI w.
Prawa miejskie 1965 r.
Burmistrz Zbigniew Karwowski
Powierzchnia 7,66[1] km²
Ludność (2008)
• liczba
• gęstość
10 371[1]
1364 os./km²
Strefa numeracyjna
+48 85
Kod pocztowy 19-100 do 19-101
Tablice rejestracyjne BMN
Położenie na mapie Polski


Mońki
53°24′N 22°49′E
TERC
(TERYT) 3202608064
Urząd miejski
ul. Słowackiego 5a
19-100 Mońki
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Mońki w Wikisłowniku
Strona internetowa
Mońki – miasto w woj. podlaskim, w powiecie monieckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Mońki. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego.
Spis treści  [ukryj]
1 Historia
2 Symbole
3 Architektura
3.1 Układ przestrzenny
4 Gospodarka
5 Transport i komunikacja
5.1 Transport autobusowy
5.2 Transport kolejowy
6 Rozrywka, sport i kultura
7 Edukacja
8 Religia
9 Atrakcje turystyczne
10 Osoby związane z miastem
11 Galeria
12 Przypisy
13 Linki zewnętrzne
Historia[edytuj]



Kaplica św. Kazimierza w Mońkach, dalej - plebania
Wieś założona na początku XVI w. przez ród Mońków; jako zaścianek szlachecki,który w 1535 r. otrzymał Mikołaj Kaczorowski, od 1795 w zaborze pruskim, od 1815 w zaborze rosyjskim. W 1881 r. zbudowano stację kolejową, przy której powstało niewielkie osiedle. Zawdzięczało ono pewne znaczenie obecności pobliskich koszar rosyjskich (znajdujących się w Hornostajach). W 1914 w Mońkach miała miejsce dyslokacja 62 Suzdalskiego Pułku Piechoty. Podczas I wojny światowej Niemcy (8 Armia) oblegli pobliską twierdzę w Osowcu, używając gazów bojowych (chloru), jednak zabudowania w samych Mońkach nie zostały zniszczone. W okresie międzywojennym utworzono w Mońkach parafię rzymskokatolicką, a w latach 1921-1935 wybudowano neobarokowy kościół projektu Stefana Szyllera. Pierwszym proboszczem został od 22 grudnia 1920 r. ks. Mieczysław Małynicz-Malicki. Powstał także nowy dworzec. Wraz z wybuchem II wojny światowej i zajęciem wschodnich ziem Polski przez ZSRR, w Mońkach utworzono wydział NKWD. W czasie okupacji niemieckiej zainstalowano regionalne centrum dowodzenia. Podczas wycofywania się z tego rejonu, hitlerowcy wysadzili moniecki kościół parafialny. W latach 1954-1975 Mońki były siedzibą powiatu, mimo że prawa miejskie uzyskały dopiero 1 stycznia 1965 r. W 1958 roku Przewodniczącym Prezydium Powiatowej Rady Narodowej został Czesław Gartych. Wraz ze stworzeniem w Mońkach centrum powiatowego, rozpoczął się ich szybszy rozwój. W 1983 roku powstał Zakład Montażu Elementów Dyskretnych UNITRA CEMI. Od reformy administracyjnej w 1999 r. stanowią ponownie siedzibę powiatu[2].
Symbole[edytuj]

Mońki znane były z uprawy ziemniaków, a kwiat tych warzyw znalazł się w herbie miasta. Od roku 1977 organizowane było Święto Ziemniaka. W 2008 roku odbyła się próba reaktywacji jako "Święto Ziemniaka w Mońkach. Kresowy Jarmark Produktów Kresowych i Ekologicznych".
Mońki w czasach PRL-u były miejscem emigracji zarobkowej do USA. Obecnie posiadają w tym kraju liczną Polonię, szczególnie w Chicago. Z tego powodu w regionie, jak również wśród amerykańskich Polonusów znane są dowcipy związane z tym faktem[3].
Architektura[edytuj]

Intensywny rozwój Moniek przypadł na czas po II wojnie światowej, związany z utworzeniem tu powiatu. Nieliczne są obiekty sprzed tego okresu. Jedynym zabytkiem Moniek jest neobarokowy kościół Matki Bożej Częstochowskiej i św. Kazimierza, zbudowany w latach 1921-1935 wg projektu Stefana Szyllera, odbudowany w latach 1947 oraz 1957-1966.
Układ przestrzenny[edytuj]
Rozwój Moniek zaplanowany został na utworzenie z nich wzorowego miasteczka socjalistycznego. Nie ma rynku, jako centralnego punktu (handel odbywa się do dziś na targowisku oddalonym od centrum). Główną ulicą miasta jest Aleja Niepodległości, w pobliżu której zlokalizowana są Powiatowa Komenda Policji, poczta, jeden z budynków starostwa, pomniki i skwer z fontanną oraz bloki z wydzieloną przestrzenią handlowo - usługową.
Gospodarka[edytuj]

W Mońkach rozwinął się przemysł spożywczy, obsługujący gospodarstwa rolne powiatu. Największym zakładem w mieście jest mleczarnia "MSM Mońki", specjalizująca się w produkcji serów twardych typu holenderskiego i szwajcarskiego. Ponadto w Mońkach i okolicach istnieje jeszcze pewna liczba pomniejszych zakładów przemysłowych, związanych głównie z przemysłem spożywczym (dojrzewalnia serów, 2 piekarnie, zakłady mięsne). Znaczną część gospodarki miasta stanowią również usługi i handel. W mieście znajduje się biuro Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W roku 1975 Mońki zostały wyróżnione ogólnopolskim tytułem "Mistrza gospodarności".
W czasie PRL-u największym zakładem był Zakład Produkcji Elementów Dyskretnych "UNITRA" CEMI, został on zamknięty na początku lat dziewięćdziesiątych.
Transport i komunikacja[edytuj]

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 65, łącząca Mońki z Grajewem, Goniądzem, Knyszynem i Białymstokiem.
Transport autobusowy[edytuj]
Blisko stacji kolejowej, znajduje się dworzec PKS. Mońki połączone są liniami autobusowymi przede wszystkim PKS Białystok oraz prywatnego Kuriera Jankowscy (do Goniądza oraz przez Knyszyn do Białegostoku). Pojedyncze linie obsługują też inni przewoźnicy.
Transport kolejowy[edytuj]
 Osobny artykuł: Mońki (stacja kolejowa).
Przez Mońki przebiega linia kolejowa nr 38, po której kursują pociągi osobowe relacji Białystok - Ełk, jak również pociągi dalekobieżne.
Rozrywka, sport i kultura[edytuj]

W Mońkach znajduję się amfiteatr, w którym odbywa się większość plenerowych imprez i koncertów. Organizowaniem imprez kulturalnych i bieżącą działalnością w tym zakresie zajmuje się Moniecki Ośrodek Kultury. Niektóre nich to coroczne "Dni Moniek", "Dobre Granie" – Festyn Muzyki Chrześcijańskiej oraz "Wojewódzki Przegląd Poezji Śpiewanej im. Jacka Kaczmarskiego".
Od 2006 funkcjonuje kryta pływalnia, która zastąpiła poprzednią. W 2009 roku oddano do użytku dwa boiska - jedno, wielofunkcyjne w ramach programu Orlik 2012 (11 maja), drugie z programu "Blisko - Boisko" (25 czerwca). Na miejscowym stadionie MOSiR-u rozgrywa swoje mecze lokalna drużyna: Promień Mońki. W 2007 roku założony został Międzyszkolny Uczniowski Klub Sportowy GIM-NET Mońki. Od 2002 roku, corocznie odbywają się Wiosenne Biegi Uliczne.


Centrum miasta
Edukacja[edytuj]

W Mońkach znajduje się kilka placówek edukacyjnych, od nauczania przedszkolnego po średnie. W mieście znajduje się przedszkole samorządowe. Istnieją dwie szkoły podstawowe – SP Nr 1 im Jana Pawła II (dawna SP Nr 3) i SP Nr 2, im. Jana Kochanowskiego. W 1999 roku w miejscu Szkoły Podstawowej nr 1 im. Mikołaja Kopernika utworzono Gimnazjum. Jedyną publiczną szkołą średnią jest Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych, składający się z Liceum ogólnokształcącego (położonego w centrum miasta przy ul. Tysiąclecia) oraz Zespołu Szkół Zawodowych (przy ul. Szkolnej). Istnieje także prywatne Centrum Edukacji MENTOR, w którego skład wchodzą: gimnazjum, licem ogólnokształcące oraz LO uzupełniające, Szkoła Policealna dla Dorosłych i Podlaski Ośrodek Kształcenia Nauczycieli.
W mieście funkcjonuje Biblioteka Publiczna oraz jej oddział dla dzieci i młodzieży, a także Filia Biblioteki Pedagogicznej CEN w Białymstoku.
Religia[edytuj]

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą:
Kościół Rzymskokatolicki - Mońki są stolicą dekanatu monieckiego, w mieście znajdują się 2 parafie:
parafia MB Częstochowskiej i św. Kazimierza
parafia św. Brata Alberta Chmielowskiego
Kościół Boży w Chrystusie
Świadkowie Jehowy
Atrakcje turystyczne[edytuj]

Dawny dworzec kolejowy z 1905 r. (pełniący obecnie funkcję magazynu kolejowego)
Dworzec kolejowy z lat 30. XX wieku
W okolicy – osada Osowiec-Twierdza, w której znajduje się siedziba Biebrzańskiego Parku Narodowego i pozostałości Twierdzy Osowiec z wieku XIX.
Szlak rowerowy wokół Moniek: Mońki – Sikory – Kalinówka Kościelna – Przytulanka – Mońki
Osoby związane z miastem[edytuj]

Marcin Dzierżanowski - dziennikarz i publicysta
Józef Grochowski - poeta
Maria Janion - historyk i krytyk literatury
Józef Klim - poseł V i VI kadencji
Józef Mozolewski - poseł III kadencji, związkowiec, radny miasta i gminy Mońki w latach 1994-1998
Jacek Roszko - lekkoatleta, sprinter
Alojzy Szymański - rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
Antoni Zajkowski - trenował zapasy w klubie Promień Mońki
Katarzyna Żakowicz - lekkoatletka, miotaczka
Jedynym honorowym obywatelem miasta i gminy został Kazimierz Wilczewski, duchowny rzymskokatolicki, kapelan Armii Krajowej[4]
Galeria[edytuj]


Kościół pw. św. brata Alberta Chmilewskiego


Park - skwer cz. południowa


Skwer cz. północna - fontanna


Samolot PZL TS-8 Bies stojący dawniej przy Al. Niepodległości


Pomnik poświęcony żołnierzom AK


Pomnik upamiętniający powstanie powiatu w 1954 r.


Mońki


Dworzec kolejowy w Mońkach


Mleczarnia