Limanowa

Limanowa

Państwo Polska
Województwo małopolskie
Powiat limanowski
Gmina gmina miejska
Prawa miejskie 1565, potwierdzone 1934
Burmistrz Władysław Bieda
Powierzchnia 18,7[1] km²
Wysokość ok. 400-700 m n.p.m.
Ludność (2010)
• liczba
• gęstość
15 146[2]
810,3 os./km²
Strefa numeracyjna
(+48) 18
Kod pocztowy 34-600, 34-601, 34-651
Tablice rejestracyjne KLI
Położenie na mapie Polski


Limanowa
49°42′06″N 20°25′32″E
TERC
(TERYT) 2121607011
Urząd miejski
ul. Jana Pawła II 9
34-600 Limanowa
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Hasło Limanowa w Wikisłowniku
Strona internetowa


Rynek w Limanowej


Centrum Limanowej, widok z Łysej Góry


Limanowa


Bazylika Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej


Rynek


Potok Sowlina


Miejska Góra


Sowliny
Limanowa – miasto w południowej Polsce w województwie małopolskim, powiecie limanowskim. Położone w Beskidzie Wyspowym (Pasmo Łososińskie) do 25 km na zachód od Nowego Sącza, w kotlinie górskiej u zbiegu potoków: Mordarka, Jabłoniec i Starowiejskiego, nad potokiem Sowlina (dopływem Łososiny).
Stacja PKP, PKS, liczne połączenia komunikacyjne z Nowym Sączem (w tym droga krajowa nr 28) i Krakowem, urząd powiatowy, urząd miasta, urząd gminy Limanowa, poczta, sąd rejonowy, szpital powiatowy, drobny przemysł. Turystyka: szlaki turystyczne piesze lub rowerowe, muzeum regionalne Ziemi Limanowskiej.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 14 918 mieszkańców[3].
Spis treści  [ukryj]
1 Położenie
2 Demografia
3 Historia
4 Atrakcje turystyczne i zabytki
4.1 Szlaki turystyczne
5 Komunikacja
6 Kultura
7 Sport
7.1 Infrastruktura sportowa
8 Wspólnoty religijne
9 Współpraca międzynarodowa
10 Urodzeni w Limanowej
11 Zobacz też
12 Przypisy
Położenie[edytuj]

Części miasta: Centrum (Limanowa), Łososina Górna (Limanowa), Sowliny (Limanowa)
Położone na wysokości od ok. 400 do 700 m n.p.m.[potrzebne źródło]
Według danych z roku 2002[4] Limanowa ma obszar 18,64 km², w tym:
użytki rolne: 60%
użytki leśne: 16%
Miasto stanowi 1,96% powierzchni powiatu.
Sąsiednie gminy: Limanowa, Słopnice, Tymbark, Łukowica
Demografia[edytuj]

Dane z 31 grudnia 2008 (dane GUS):
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 14 781 100 7587 51,3 7194 48,7
gęstość zaludnienia
(os./km²) 790 – –
Historia[edytuj]

Wedle dominujących poglądów, Limanowa została założona w XV w., aczkolwiek istnieją również hipotezy, przesuwające ta datę do XIV w., zwalczane w okresie PRL ze względów politycznych, gdyż wiązałyby się z koniecznością przyjęcia, że miejscowość założyli osadnicy niemieccy. W okresie polokacyjnym występuje również pod niemiecką nazwą niem. Hilman, Ilmenau[5]. W źródłach pisanych nazwa miejscowości występuje jako Ilmanowa w 1493 r., lub Hilmanowa od nazwiska osadźcy o niemieckim nazwisku Ilman, czyli Hildiman, Illmann (na pobliskim terenie podgórskim nie brak nazw miejscowych o niemieckim pochodzeniu jak Grywałd/Grüne wald, Szaflary/Schäfer). Spolszczenie na Limanowa pojawiło się już w 1680 r.[6]
Limanowa otrzymała prawa miejskie w 1565 r. od Zygmunta II Augusta (dziś jedna z głównych ulic nosi jego imię). Od tego czasu następował stały rozwój gospodarczy i kulturalny, przerwany wiek później potopem szwedzkim i wielkim pożarem miasta, które nie podniosło się z upadku aż do doby rozbiorowej.
Do zagarnięcia Limanowej przez Austrię doszło jeszcze przed I rozbiorem Polski, w 1767 r., pod pozorem utworzenia kordonu sanitarnego przy granicy z Rzecząpospolitą.
W przeciwieństwie do reszty Galicji, pierwsze lata rządów austriackich przyniosły Limanowej pewne ożywienie gospodarcze, do którego przyczyniły się przywileje nadane miastu przez cesarza Leopolda II.
W 1846 r. w czasie rzezi galicyjskiej na Limanową uderzył duży oddział chłopski. W mieście obecnych było wtedy tylko kilku żołnierzy austriackich, jednak dzięki ich współdziałaniu z mieszkańcami atak został odparty.
Od lat 80. XIX w. rozwój miasta uległ przyspieszeniu dzięki budowie Galicyjskiej Kolei Transwersalnej, rafinerii ropy naftowej i nowoczesnego browaru. Limanowa znana też była z targów koni, na których w 1900 r. zawarto co czwartą galicyjską umowę kupna-sprzedaży tych zwierząt.
W grudniu 1914 r. w bitwie pod Limanową wojska austro-węgierskie wsparte posiłkami niemieckimi zatrzymały ofensywę oddziałów rosyjskich. W czasie walk część miasta spłonęła w wyniku bombardowania przeprowadzonego przez artylerię rosyjską, dla której punktem orientacyjnym była wieża nowo wznoszonego kościoła.
Skutkiem I wojny światowej były dla miasta nie tylko zniszczenia, ale również utrata przez zakłady przemysłowe austriackich rynków zbytu. Z drugiej strony okres powojenny sprzyjał rozwojowi inicjatyw lokalnej społeczności, czego przykładem było założenie w 1924 r. pierwszego klubu piłkarskiego – Limanovii.
Wielki kryzys gospodarczy był dla miasta brzemienny w skutkach: ogólne zubożenie ludności, potęgowane charakterystycznym dla b. zaboru austriackiego tzw. przeludnieniem agrarnym, w połączeniu z likwidacją i tak nielicznych zakładów przemysłowych (np. zamknięcie rafinerii w 1933 r.) zintensyfikowało napięcia społeczne, prowadząc w okolicach Limanowej do poważnych strajków chłopskich. Tak jak na pozostałym obszarze Polski, pewną poprawę sytuacji dało się odczuć dopiero od 1936 r. W roku 1938 poważnie zmodyfikowano herb miasta, który zyskał obecną postać.
6 września 1939 r. do miasta wkroczyły wojska niemieckie, a tym samym rozpoczął się okres okupacji niemieckiej, od początku naznaczonej licznymi egzekucjami ludności cywilnej. W wyniku reformy administracyjnej, związanej z utworzeniem GG, Limanowa utraciła status miasta powiatowego. Ukształtowanie terenu w okolicach Limanowej sprzyjało działalności partyzanckiej, która też intensywnie się tam rozwinęła i obejmowała oddziały AK (duże zgrupowanie w rejonie masywu Mogielicy) i BCh, zaś w 1944 r. pojawiły się także dywersyjne oddziały radzieckie.
W ramach przyjętej przez III Rzeszę polityki wykorzystania obszaru GG na potrzeby wojenne i w oparciu o urządzenia zamkniętej rafinerii, zorganizowano w Limanowej dużą bazę przeładunkową paliw płynnych dla frontu wschodniego. Miasto, tak jak cały teren zlikwidowanego powiatu limanowskiego, objęte też było akcją tzw. Goralenvolku, która – inaczej niż na terenie Podhala – nie przyniosła absolutnie żadnych rezultatów. Limanowa została zajęte przez wojska radzieckie 19 stycznia 1945 r.
W okresie powojennym w mieście silne było poparcie dla opozycji antykomunistycznej, w tym mikołajczykowskiego PSL. Okres po sfałszowanych wyborach w 1947 r. to czas intensywnej stalinizacji, czego symbolem stało się nadanie byłej ulicy Piłsudskiego imienia Stalina.
Intensywny rozwój Limanowej został zapoczątkowany w drugiej połowie lat 60. Rozpoczęto wtedy – w dużej mierze w oparciu o „czyn społeczny” mieszkańców – gruntowną przebudowę centrum, które zyskało m.in. całkowicie nową płytę Rynku i dwa duże domy towarowe. W południowej części miasta ruszyła z kolei budowa os. Zygmunta Augusta, które wkrótce stało się największym miejscowym blokowiskiem.
W ramach obchodów Milenium chrztu Polski w 1966 r. odbyły się w Limanowej uroczystości pod przewodnictwem abp. Karola Wojtyły, które zgromadziły przeszło 100 tys. osób. Z tej okazji na zlecenie Kościoła nakręcono dokument, będący najprawdopodobniej pierwszym kolorowym filmem, uwieczniającym miasto. Wszystko to nie zmieniało oczywiście negatywnego nastawienia lokalnych władz PZPR do religii – i tak pod pozorem przebudowy Rynku usunięto stamtąd figurę św. Floriana, zastąpioną wkrótce dużą rzeźbą plenerową (tzw. Buzodromem), ustawioną celowo w taki sposób, by – na potrzeby propagandowych fotografii – zasłonić w miarę możliwości budynek kościoła.
Lata 70. przyniosły kontynuację rozbudowy osiedli i zakładów przemysłowych oraz medialną sławę miasta, związaną z sukcesami w telewizyjnych „turniejach miast”. Z drugiej jednak strony, w związku z budową i modernizacją alternatywnych połączeń kolejowych Nowego Sącza z resztą kraju, straciła poważniejsze znaczenie jedyna linia kolejowa, przebiegająca przez Limanową. W rezultacie linia ta nie została nawet zelektryfikowana, a z czasem ruch na niej praktycznie zamarł.
1 czerwca 1975 r. w związku z reformą administracji powiaty zostały zniesione, a Limanowa znalazła się w woj. nowosądeckim. „Degradacja” pozycji miasta w minimalnym tylko stopniu zrekompensowana została faktem, że zostało ono siedzibą Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego.
Kryzys gospodarczy, narastający w drugiej połowie lat 70. i marazm lat. 80. były odczuwalne dla mieszkańców miasta, choć nawet w latach 80. kontynuowano budowę osiedli mieszkaniowych i pewne inwestycje infrastrukturalne.
Transformacja ustrojowa w 1989 r. pociągnęła za sobą upadłość, względnie przekształcenia własnościowe i ograniczenie działalności kilku największych zakładów pracy (m.in. zakłady przemysłu drzewnego w Limanowej-Łososinie Górnej), często w nie do końca jasnych okolicznościach. Niemniej, ponieważ Limanowa – w przeciwieństwie do wielu miast podobnej wielkości – nie była „uzależniona” od jednego dużego zakładu przemysłowego, transformacja przebiegła stosunkowo łagodnie.
1 stycznia 1999 r. miasto na powrót stało się siedzibą powiatu, a w 2004 r. otrzymało nagrodę za najlepsze w Polsce wykorzystanie funduszy unijnych w kategorii miast do 40 000 mieszkańców. Do chwili obecnej nie udało się jednak rozwiązać kluczowego dla dalszego rozwoju Limanowej problemu, jakim jest niedostatek dogodnych połączeń drogowych (i praktyczny brak kolejowych) z resztą kraju. Bezpośrednia linia kolejowa do Krakowa i obwodnica miasta od ponad 30 lat pozostają tylko w sferze projektów.
Atrakcje turystyczne i zabytki[edytuj]

Od północnej strony miasta wznosi się długi grzbiet Pasma Łososińskiego, od południowej wysokie wzniesienie Lipowe. Z pobliskiej, górującej nad miastem Miejskiej Góry bardzo rozległa panorama widoków. Znajduje się tutaj najwyższy w Polsce stalowy krzyż (rekordowa jest wysokość samego krzyża, a nie jego położenie, najwyżej położony jest krzyż na Giewoncie).
Przy limanowskim rynku znajduje się słynna bazylika Matki Boskiej Bolesnej, a niecały kilometr od rynku Kaplica Łask gdzie zaczęła się cała historia sanktuarium limanowskiego.
Na północnym stoku Łysej Góry znajduje się s Stacja Narciarska „Limanowa-Ski” z czteroosobowym wyciągiem krzesełkowym oraz 2 wyciągami orczykowymi. Trasy narciarskie posiadają system sztucznego naśnieżania i oświetlenie. Przy dolnej stacji znajduje się hotel.
W dzielnicy Łososina Górna znajduje się XVII-wieczny drewniany kościół pw. Wszystkich Świętych, a obok niego malowniczy park, w którym stoi Pomnik Legionistów.
Szlaki turystyczne[edytuj]
 – niebieski przez Golców i Ostrą na Przełęcz Ostra-Cichoń
 – niebieski przez Miejską Górę na Sałasz
 – zielony przez Lipowe i Paproć do Tymbarku
Komunikacja[edytuj]

Przez miejscowość przechodzi droga krajowa nr 28, a także ma koniec droga wojewódzka nr 965 wiodąca z Bochni. Kolej jest reprezentowana przez niezelektryfikowaną linię kolejową nr 104 z Chabówki do Nowego Sącza (obecnie brak regularnych przewozów pasażerskich).
Kultura[edytuj]

Kino „Klaps”
Sport[edytuj]

Limanovia Limanowa – klub piłkarski (III Liga)
LKS Płomień Limanowa
Międzyszkolny Klub Sportowy w Limanowej
Limanowski Klub Kyokushin Karate
Klub Sportowy "Limanowa Forrest"
Limanowski Podokręg Piłki Nożnej
Ars Karate
Klub Pływacki "Limanowa Swim"
Uczniowskie Kluby Sportowe: "Jedynka", "Szarotka", "Trójka", "Płomień"
Grupa cheerleaders KEDDEX
Infrastruktura sportowa[edytuj]
Hale widowiskowo-sportowe
- przy ZSS nr 3 im. ks. płk Józefa Jońca, ul. S. Jordana 3 - przy I LO im. Władysława Orkana, ul. W. Orkana 1 - przy ZS nr 1 im. Józefa Piłsudskiego, ul. J. Piłsudskiego 81 - na osiedlu Zygmunta Augusta
Stadion MKS Limanovia im. Romana Szumilasa, ul. J. Marka 34
Stadion Ludowego Klubu Sportowego "Płomień" w dzielnicy Łososina Górna, ul. Drzewna 11
Stadion "Pod Szpitalem", ul. Kusocińskiego
Stacja Narciarska Limanowa-Ski
Pływalnia Limanowska wraz z dwutorową kręgielnią i salą do gry w squash'a, ul. Z. Augusta 37
Boisko "Orlik" przy ZSTiO im. Jana Pawła II, ul. Z. Augusta 8
Kort tenisowy, ul. Spacerowa 8
Stadnina Koni- Klub Jeździecki "Parada", ul. Leśna 52
Strzelnica sportowa
Deptak "Bulwary" do jazdy na rowerze, rolkach, biegania i spacerowania
Szkoła Tańca "Akademia Lotu", ul. Szwedzka 4
Liczne kluby fitness oraz siłownie
Wspólnoty religijne[edytuj]

 Osobny artykuł: Struktury wyznaniowe w Limanowej.
W Limanowej znajdują się 3 parafie rzymskokatolickie:
pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej w centrum miasta;
pod wezwaniem św. Stanisława Kostki w Sowlinach;
pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Łososinie Górnej.
Ok. 50 osobowy zbór Świadków Jehowy[7][8]
Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta partnerskie:[9]
 Dolny Kubin
 Wathlingen
 Truskawiec
 Nagykallo
 Niles
 Mrągowo
Urodzeni w Limanowej[edytuj]

Zygmunt Berling (1896-1980), generał LWP
Teresa Dzielska (ur. 1977), polska aktorka
Bartłomiej Gaj (ur. 1986), polski hokeista
Dorota Gawryluk (ur. 1972), polska dziennikarka i prezenterka telewizyjna
Andrzej Jeż (ur. 1963), polski duchowny katolicki, biskup tarnowski
Marcin Kolusz (ur. 1985), polski hokeista, reprezentant Polski
Jan Kołodziej (ur. 1970), polski biegacz narciarski i biathlonista
Jakub Kot (ur. 1990), polski skoczek narciarski
Maciej Kot (ur. 1991), polski skoczek narciarski
Justyna Kowalczyk (ur. 1983), polska narciarka
Jan Krasicki (1919-1943), polski działacz komunistyczny
Leszek Mordarski (ur. 1955), polski nauczyciel, muzyk
Ludwik Mordarski (ur. 1929), polski muzyk i kompozytor
Mateusz Polaczyk (ur. 1988), polski kajakarz górski, uczestnik Letnich Igrzysk Olimpijskich 2012
Małgorzata Ruchała (ur. 1961), polska biegaczka narciarska i biathlonistka
Andrzej Ryś (ur. 1960), polski polityk, lekarz, dyrektor w Komisji Europejskiej
Marian Serafiniuk (1896-?), major piechoty WP
Arkadiusz Świechowski (ur. 1987), polski siatkarz
Joanna Tokarczyk (ur. 1977), polska malarka i ilustratorka książek
Michał Wacławik (ur. 1953), polski lekkoatleta (oszczepnik)
Józef Wąsowicz (1900-1964), polski geograf, kartograf, czł. PAU
Stefan Weinfeld (1920-1990), polski pisarz
Zbigniew Wrona (ur. 1961), polski działacz państwowy
Katarzyna Zielińska (ur. 1979), polska aktorka
Damian Zbozień (ur. 1989), polski piłkarz, zawodnik GKS Bełchatów
Zobacz też[edytuj]

Cmentarz żydowski w Limanowej